گزارش “عصرآزادی” از تلاشهای شادروان “محمدتقی توکلی” در اعتلای صنعت کشور؛ درخشش ستاره پرفروغ “توکلی” در آسمان صنعت ایران
📌عصر آزادی آنلاین/ شهرام صادق زاده
حوزه صنعت از جمله مهم ترین عرصه ها در جهت رشد و پیشرفت جوامع به شمار می رود و بر اساس کارآمدی و پویایی این بخش، اثرگذاری کشورها در جامعه بین الملل ارزیابی می شود.
به همین منظور می توان با الگو گرفتن از صنعتگران موفق ایرانی به یک نقشه راه درست و با هدف دست یافت و اینگونه جایگاه کشور را در نظام جهانی ارتقاء بخشید.
جامعه ما از سالهای دور شاهد کم لطفی به بزرگترین کارآفرینان ایران از جمله “محمدتقی توکلی” بود، جایی که ایران نتوانست قدر و قیمت این عزیزان را بشناسد!
به باور کارشناسان اقتصادی، “توکلی” یک برند ملی صنعت ایران است که اگر برخی موانع در راه او ایجاد نمی‌شد می‌توانست حوزه صنعت کشور را جهانی نماید!
▪️عدم قدردانی رسمی از کوشش‌های مخلصانه توکلی برای پیشرفت صنعت!
متاسفانه خبر ناگوار درگذشت محمدتقی توکلی، فعال حوزه صنعت در بیمارستان شمس تبریز که دو سال پیش در چنین ایامی اتفاق افتاد موجی از ناراحتی در بین مردم و افکار عمومی تبریز، آذربایجان و ایران را برانگیخت.
به گفته پیشکسوتان صنعت، رفتار‌های ناشایست مقطعی با ایشان از جمله مصادره کارخانه کبریت‌سازی بدون تشریفات و طی هر نوع دادرسی در دهه ۶۰ و عدم قدردانی رسمی از باب کوشش‌های مخلصانه اش برای آبادی و صنعتی سازی کشور، بر میزان این اندوه افزود.
کبریت توکلی یکی از بزرگترین تولیدکنندگان کبریت ایران و جهان است که بیش از یک قرن سابقه دارد لذا به خاطر قدمت کبریت توکلی، شعار “کبریت بی خطر” که روی جعبه های کبریت این شرکت درج می شد، وارد فرهنگ عامه ایران شده و گاهی افراد و اشیای بی‌خطر و کم‌اثر را کبریت توکلی می نامیدند.
این بر ما سنگین می آید که این افراد را که سالها برای این کشور و مردم زحمت کشیدند و هر یک نقش بزرگی در رشد اقتصادی داشتند را قدر ندانیم، مالکِ برند کبریت توکلی یکی از افتخارات ۱۰۰ سال اخیر است.
▪️سایه تلاش های این بزرگمرد همه این چرخ های صنعت در یک جا بنام تبریز گرد آمده اند.
مرحوم تقی توکلی بزرگترین نقش را در تولد و رشد صنعت نوین آذربایجان و به خصوص تبریز داشته است.
بیشتر مردم بزرگترین کار ایشان را همانا احداث کارخانه عظیم ماشین سازی تبریز می دانند که در سال ۱۳۴۵ در منطقه صنعتی غرب تبریز احداث شد که سال هاست این کارخانه مادر صنعتی چون ستاره پرفروغی در آسمان صنعت می درخشد.
احداث این کارخانه مادر، تحولی عظیم در منطقه و کشور به وجود آورد و بنیان صنعتی شدن تبریز و کشور را بنا نهاد لذا بعداً از این مادر صنعت، بسیاری از کارخانه های استراتژیک و تاثیرگذار تبریز مانند کمپرسورسازی، پمپیران، نساجی، هاکسیران، موتوژن، ریخته گری ماشین سازی و گسترش صنایع ریلی منشعب شدند که مرحوم توکلی در بنیانگذاری همه این کارخانه ها نقش سازنده و تاثیرگذاری داشت.
او در بنیانگذاری کارخانه بی همتای تراکتورسازی تبریز هم که می توان از آن به عنوان یک شهر صنعتی نام برد نقش بسزایی داشته اند و همچنین کارخانه ایدم که کیفیت محصولات آن زبانزد خاص و عام است.
امروزه هر یک از این کارخانه ها خود به تنهایی یک قطب صنعتی برای شهر تبریز محسوب می شوند در حالی که در سایه تلاش های این بزرگمرد همه این چرخ های صنعت در یک جا بنام تبریز گرد آمده اند.
▪️تداعی خاطرات سالهای دور با چشم انداز دودکش کوره ای کبریت توکلی
همه ما از دوران کودکی با کبریت بی خطری آشنا هستیم که دهه هاست مهمان آشپزخانه ها و خانه هایمان بوده و با محصولات کارخانه توکلی تبریز شناخته شده است که بیش از ۱۰۰ سال قدمت داشته و به عنوان نخستین کارخانه صنعتی در ایران شناخته می شود.
این مجموعه در نبش کوچه معروف “شکرچیلر” واقع در خیابان توکلی تبریز جای گرفته و اهالی منطقه سه راه توکلی و محلات پیرامون آن با نوستالژی ساخت کبریت وطنی اُخت شده اند به ویژه آنکه یک دودکش کوره ای چشم انداز بسیار زیبایی را به وجود آورده و خاطرات سالهای دور را متداعی می سازد.
حاج تقی توکلی به عنوان موسس و نخستین تولیدکننده کبریت در آذربایجان و کشور بعد از امضای عهدنامه ترکمنچای و جداشدن بخشی از خاک ایران تصمیم گرفت منطقه قفقاز را که سال ها در آن به تجارت مشغول و به دست روس ها افتاده بود را ترک کرده و به ایران بیاید.
او تا پیش از آن ساکن شهر ایروان و تاجر قند و شکر و کبریت بود، اما علاقه بسیاری به ایران داشت به همین خاطر با جدا شدن خاک کشور به همراه خانواده به ایران آمده و در شهر تبریز ساکن شد، پس از مهاجرت به تبریز با توجه به اینکه او در قفقاز با تولید کبریت آشنایی پیدا کرده بود، در سال ۱۲۹۷ – یعنی بیش از یک قرن پیش – اولین کارگاه و کارخانه تولید کبریت را راه اندازی کرده و نام خانوادگی خود (توکلی) را بر آن نهاد.
این اقدام باعث شد از آن پس، اهالی نیز او را حاج تقی کبریت ساز خطاب کنند، لذا در آن زمان کبریت ها دست ساز بودند و هنوز تکنولوژی و ماشین آلات کبریت سازی وارد ایران نشده بود و دشواری های زیادی را به همراه داشته است اما مدیریت صحیح وی بر مجموعه کبریت سازی، انسانیت توکلی را بر همگان ثابت نمود.
▪️مبارزه با مشکلات عدیده کبریت سازی همچون سایر واحدهای تولیدی کشور
با مروری بر کتاب “تاریخ کبریت” در می یابیم که با راه اندازی کارخانه کبریت سازی ممتاز که مجهز به ماشین آلات روز بود اخذ امتیاز انحصار تولید کبریت در آذربایجان از سوی ممتاز، تولید کبریت توکلی متوقف شد تا سال ۱۳۱۳ که قانون انحصار کبریت شکسته شد و توکلی، تولیداتش را از سر گرفت و به رقابت با کبریت ممتاز پرداخت.
بزرگترین کارخانه‌های کبریت سازی کشور در شهرهای شمالغرب واقع شده است، با این حال امروزه کارخانه‌ها بازار‌هایشان را از دست داده و یکی‌یکی از رده خارج می‌شوند، چند کارخانه کبریت هنوز که هنوز است به فعالیت‌شان ادامه می‌دهند که یکی از آنها “توکلی” است.
یک کلکسیون‌دار در این زمینه گفت: با توجه به این که در شهرها هنوز هم مصرف‌کننده برای کبریت وجود دارد، روزانه چندین تن کبریت تولید می‌شود.
مهدی غیاث افزود: در حاضر چند کارخانه محدود کبریت‌سازی ٢٩ بهمن توکلی تبریز، ستاره ممتاز تبریز، مشکین اردبیل و آذر ابهر زنجان مشغول به فعالیت هستند که البته فعالیت این کارخانه‌ها همچون سابق نیست و با مشکلات عدیده ای دست‌وپنجه نرم می‌کنند که مختص به این کارخانه‌ها نیست و شرایط، آنها را به این سمت‌وسو سوق داده است.
▪️توکلی همچنان بزرگترین تولیدکننده کبریت بی خطر ایران
شادروان محمدتقی توکلی از بانیان اصلی صنعت ماشین سازی تبریز و کوچکترین فرزند پسر حاج تقی توکلی، مالک و بنیان‌گذار کارخانه کبریت توکلی تبریز بود.
پدر او پس از مهاجرت به تبریز با توجه به اینکه در قفقاز با تولید کبریت آشنایی پیدا کرده بود، در سال ۱۲۹۷ اولین کارگاه و کارخانه تولید کبریت را راه‌اندازی کرد و از آن پس به تقی کبریت‌ساز توکلی مشهور شد.
پس از درگذشت تقی توکلی در سال ۱۳۳۷، پسرش “محمدتقی” که تحصیل کرده آمریکا بود سکان هدایت کارخانه کبریت‌سازی را در دست گرفت و آن را توسعه داد.
محمدتقی توکلی در سال ۱۳۴۲ به این فکر افتاد که با دورریز چوب‌های کارخانه کبریت‌سازی، کار مفیدی می توان انجام داد و همین موضوع به راه اندازی نخستین کارخانه کابینت‌سازی و تولید نئوپان را منجر گردید.
در سال ۱۳۴۷ محمدتقی توکلی به فکر راه‌اندازی کارخانه ماشین‌سازی در تبریز افتاد و این مهم را به مسئولان سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران پیشنهاد داد و در نهایت با تلاش او این کارخانه با همکاری کشور چکسلواکی راه‌اندازی شد.
نکته جالب توجه اینکه مرحوم محمدتقی توکلی در واپسین سالهای عمر درخشان خود در یک گفتگوی کوتاه اعلام کرده بود: کارخانه کبریت سازی توکلی با تولید سالانه ۱۰ میلیارد جعبه کبریت، بزرگترین تولیدکننده کبریت در جهان است.
محمدتقی توکلی که پس از پدرش مدیریت این کارخانه را بر عهده داشت در ۱۸ دی ۱۳۹۷ به علت کهولت سن در ۸۷ سالگی در تبریز درگذشت…
