عصر آزادی آنلاین/ دکتر قدیر گلکاریان
چند روزی است که از سیاسیون ترکیه و به ویژه رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری آن کشور در رابطه با تحولات افغانستان اظهار نظرات دو پهلویی شنیده میشود که سرانجام اردوغان در روز سی ام اوت به مناسبت روز پیروزی انقلاب آتاترک نقطه نهایی را گذاشت و اعلام کرد که دیپلماتهای ترکیه با رهبران طالبان وارد گفتگوهای دو جانبه شده و ترکیه میخواهد مسئولیت اداره و حفاظت از فرودگاه کابل را بر عهده بگیرد. پیش از این ذبیح الله مجاهد سخنگوی طالبان در کنفرانس مطبوعاتی ترکیه را فراتر از سایر کشورهای مسلمان دانسته و به دلیل وجوه مشترک دینی، قومی و فرهنگی اعلام کرده بود که طالبان از ترکیه خواستار حضور در بازسازی افغانستان کرده است.
با ادامه روند تحولات و با توجه به خروج نیروهای آمریکایی از اواخر ماه اوت از افغانستان به نظر میرسد آنکارا با به عهده گرفتن مسئولیت مهم در کابل منافع زیادی را عاید خود خواهد کرد و خروج آمریکا برای ترکیه مزید بر سود است.
همچنان که هنوز وضعیت به رسمیت شناخته شدن طالبان در هاله ای از ابهام وجود دارد، از اظهار نظر رئیس جمهور ترکیه و سایر مقامات به نظر میرسد که شاید نخستین کشوری باشد که طالبان را به رسمیت خواهد شناخت. لذا با توجه به این موارد باید دید که انگیزه های ترکیه از این برخورد چیست.
ترکیه، تنها کشوری است که با کثرت مسلمان در میان اعضای ناتو حضور دارد و از گذشته روبط دیپلماتیک و سیاسی در افغانستان داشته و از سایر نیروهای ناتو تأثیرگذار بوده است. همانطور که گفته شد این کشور دارای روابط تاریخی، فرهنگی، مذهبی و قومی ریشه دار با افغانستان و پاکستان دارد و با توجه به اینکه پاکستان حامی اصلی طالبان است و از سوی دیگر با ترکیه نیز رابطه بسیار نزدیکی دارد، طبیعتاً پاکستان خود وجه ضامن ترکیه در نزد طالبان محسوب میشود.
ترکیه تا به امروز ضمن ایفای نقش فعال در تلاش های چند جانبه برای پایان دادن به درگیری های چند دهه افغانستان، روابط تنگاتنگی را با جناح های مختلف رقیب سیاسی و قومی از جمله طالبان حفظ کرده است. از سوی دیگر ترکیه با گماردن 500 سرباز در افغانستان که صرفا با هدف تامین امنیت بخش نظامی فرودگاه کابل و آموزش نیروهای امنیتی افغان بوده است و هیچگاه نبردی با نیروهای شبه نظامی نداشته است، از این رو رابطه بهتری با طالبان نسبت به سایر کشورهای ناتو دارد و پیش از سقوط دولت اشرف غنی، وظیفه تسهیل گفتگوهای صلح بین کابل و طالبان را نیز بر عهده گرفته بود. اگرچه طالبان قبلاً به ترکیه هشدار داده بود که نیروهای خود را تا اواخر سپتامبر 2021 از افغانستان خارج کند اما آنکارا با استفاده از نفوذ متحدان خود، مانند پاکستان و قطر که بر طالبان تأثیر زیادی دارند، خواستار ماندن در افغانستان است و به همین خاطر اظهارات روز دوشنبه سی اوت اردوغان را باید در همین راستا معنا کرد که گفته است ترکیه تصمیم به مذاکره مستقیم با طالبان دارد.
رئیس جمهور ترکیه هیچگاه تمایل خود برای افزایش نفوذ ترکیه در جهان اسلام را پنهان نمی کند. ترکیه سعی دارد نفوذش را در میان مسلمانان جنوب آسیا توسعه دهد و تا به امروز نیز از طریق رسانه های جمعی، پروژه های آموزشی و مراکز فرهنگی در سفارتخانه های خود تحت نام مراکر یونس امره و همچنین صادرات سریالهای تلویزیونی توانسته به خوبی به هدف خود برسد. همه اینها به نوعی در جلب نظر افکار عمومی کشورهای دیگر به نفع ترکیه دخیل هستند.
علاوه بر این، در سالهای اخیر، آنکارا اقدامات متعددی در زمینه سیاست خارجی انجام داده است تا عربستان سعودی را در میان مسلمانان سنی به انزوا بکشاند و خود را صدر نشین و رهبریت جهان مسلمان سنی جای دهد. به همین منظور فعالانه در درگیری های منطقه ای مانند جنگ سوریه علیه عربستان سعودی و گروههای تروریستی متحد عربستان شرکت جسته و حوادثی مانند جنایت جمال خاشقجی توانسته است ترکیه را در منکوب کردن عربستان یاری دهد.
باید گفت که تلاشهای ترکیه برای حفظ حضور مستمر در افغانستان پس از خروج آمریکا و ادامه کنترل فرودگاه استراتژیک کابل تا حدی در امتداد همین بلندپروازیهای ژئوپلیتیک است. اردوغان با اصرار بر ایفای نقش عمده در افغانستان پس از آمریکا، می خواهد رهبری عربستان سعودی در جهان سنی-مسلمان را به چالش بکشاند و توانایی های قدرت نرم ترکیه را به جامعه بین المللی گسترده تر نشان دهد. از سوی دیگر، موفقیت ترکیه در حضورش به عنوان عضو ناتو در افغانستان خواهد توانست اهمیت آن کشور را افزایش داده و بستر لازم برای ترمیم روابط تیره آنکارا- واشنگتن را فراهم بیاورد.
علاوه بر این ، فرودگاه کابل برای کشورهای ناتو که می خواهند حضور دیپلماتیک خود را در ماه ها و سال های آینده در آنجا حفظ کنند، اهمیت استراتژیک بسیاری دارد و حضور ترکیه میتواند تضمین کننده امنیت فرودگاه در نزد سایر کشورها به افزایش اعتبار آن کشور بیفزاید. هر چند هنوز به قطعیت مشخص نیست که امنیت فرودگاه کابل به چه نیرویی سپرده خواهد شد ولی ترکیه با ایالات متحده و طالبان در حال مذاکره است.
بدیهی است که واشنگتن از ماندگار ترکیه چندان ناخشنود نخواهد بود. در عین حال حضور هوشمندانه و فرصت یابانه ترکیه برای ایران و روسیه چه پیامدهایی خواهد داشت باید از زاویه ای دیگر و بررسی منافع این کشورها در افغانستان ارزیابی کرد.
