“عصرآزادی” از ضرورت توجه دولت به سمن ها در راستای تحقق مشارکت های اجتماعی گزارش می دهد؛

📌عصرآزادی/ شهرام صادق زاده

یک پژوهشگر اجتماعی می گوید در بخشی از حاکمیت درک درستی از کارکرد سمن ها وجود ندارد و گاهی اوقات حتی با نگاه امنیتی به آنها نگاه می‌کنند که تاسف بار است!

پس از دوره دولت هشتم که سازمان های مردم نهاد موسوم به “سمن”ها متولد شدند ۲۲ مرداد ماه هر سال در تقویم رسمی کشورمان روز “تشکل‌ها و مشارکت اجتماعی” نامگذاری شد که به نظر می‌رسد هدف، نزدیک نمودن دولت به تشکل های اجتماعی است که اکثراً در میان شهروندان تحت عنوان NGO شناخته می شوند.

در تشکیل این سازمانهای مردم نهاد متکی بر نظارت و حمایت دولت، بر نقش تشکل‌های اجتماعی در پیشبرد امور و توسعه ملی تاکید شده است که البته بدون برنامه ریزی تنها در حد نامگذاری یک روز باقی می ماند و همان آش و همان کاسه پدیدار می گردد.

امروزه و پس از گذشت حدود سه دهه از عمر تشکیل سمن ها، ریشه عمده ترین مشکلات آنها را می توان در عدم فراگیری فرهنگ تشکل های اجتماعی جستجو کرد به طوری که بسیاری از شهروندان، معنی تشکل های اجتماعی را نمی دانند و مفهوم سمن در جامعه به طرز صحیح فرهنگ سازی نگشته و برای همین است که کار جذب و کار گروهی مقداری دشوار می شود و رقابت دولت به جای رفاقت با سمن ها، برخی از آنها را به انزوا سوق می دهد.

▪️امید چندانی به توسعه سمن ها با ساز و کار فعلی وجود ندارد

ضرورت ایجاد و تقویت سمن‌ ها را می‌ توان در تحقق اهدافی همچون کوچک ­سازی دولت، توانمندسازی مردم و افزایش سرمایه اجتماعی، کارآمدترسازی نظام اقتصادی، بهینه سازی فرآیند برنامه ­ریزی و عملیاتی ‌تر سازی برنامه ‌ها و مقابله با آسیب ‌ها دانست زیرا نهاد های اجتماعی به ویژه نهادهایی که به صورت خودجوش از بطن جامعه رویش پیدا می‌کنند آثار ماندگاری را در ساخت جامعه بر جا می‌ گذارند.

رویارویی با مسائل زیست محیطی همچون ترافیک و آلودگی، مسائل اجتماعی همچون حاشیه‌نشینی و آسیب‌های اجتماعی که امروزه شهرهای بزرگ کشورمان با آن مواجه هستند تنها با بهره‌گیری درست و بهینه از توان‌ها و استعدادهای موجود در شهروندان در قالب و چارچوب نهادمند و از طریق تدوین برنامه‌های مشارکتی قابل رفع است.

بررسی تجربیات کشورهایی هم که با استفاده از اهرم مشارکت مردم به مبارزه با مسائل و مشکلات برخاسته‌اند حاکی از آن است که مدیریت اجتماعی بیش از اراده سیاسی، نیازمند مشارکت مردم است اما معمولاً در کشور ما مسائل اجتماعی با نوعی نگاه خاص برنامه ریزی می شود که نشان دهنده ضعف تصمیم گیران‌ است.

این در حالی است که کارشناسان مسائل اجتماعی متفق القول هستند که کشور ما در زمینه استفاده از امکانات سمن ها خوب عمل نکرده و در این زمینه نه تنها با نقطه مطلوب فاصله زیادی داریم که امید چندانی هم به توسعه سمن ها با ساز و کار فعلی وجود ندارد.

جامعه شناسان و کارشناسان مسایل اجتماعی بر این عقیده اند که در ایران سمن ها به صورت کمی و کیفی ضعیف هستند و نیازمند یک آسیب شناسی جدی است.

آنها زمانی که از کمیت ضعیف سمن ها حرف می زنند تعداد آنها را با توجه به گستردگی نیازهای جامعه، اندک می دانند و وقتی از کیفیت ضعیف سمن ها می گویند به این واقعیت اشاره دارند که سمن های موجود به لحاظ انجام فعالیت های مطلوب و اثرگذار ضعیف هستند و بسیاری از آنها جنبه آماری داشته و عنوان آنها تنها بر روی کاغذ است لذا انتقاد از وضعیت سمن ها باید مورد کار کارشناسی دولت قرار گیرد.

▪️باید از تصدی‌گری دولتی به مردمی سازی تشکیلات اجتماعی رسید

دبیر یکی از کمیسیون های اشتغال و کسب و کار سمن های کشور با اشاره به اینکه متاسفانه سمن ها در ایران فعالیت های محدودی دارند و اجازه چندانی برای فعالیت در حوزه های مختلف به این تشکل ها داده نمی شود گفت: در حالی که تعداد سمن های دارای مجوز کشورمان بسیار زیاد هستند اما بازخورد و فعالیت خاصی که قابل لمس بوده و تاثیرات مشارکت اجتماعی آنها به چشم نمی خورد که این امر ضعف بسیار بزرگی برای دولت است که توانایی استفاده از پتانسیل مبتکرانه NGOها را ندارد.

وحید پوررضوی افزود: با توجه به مشکلات آموزشی داخل کشور و نبود امکانات مناسب برای تحصیل در دانشگاه ها، دانشجویان پس از پایان تحصیلات با مشکلات عدیده ای روبرو می شوند که یکی از اصلی ترین فعالیت های سمن ها همانا فراهم نمودن آموزش های عملی برای فارغ التحصیلان رشته های مختلف آموزش عالی می باشد تا با آموزش های عملی وارد بازار کار شده و مشغول به کار شوند بنابراین NGOها در این زمینه می توانند کمک بسیار بزرگی به دولت نمایند تا مسئله اشتغال زایی جوانان حل گردد.

این جوان دارای NGO حوزه کسب و کار اضافه کرد: اگر یک جستجوی ساده در فضای مجازی داشته باشیم می توانیم فعالیت های بزرگ سمن ها در کشورهای مختلف را مشاهده کنیم از جمله در زمینه کسب و کارها، محیط زیست، حمایت از حقوق حیوانات و دیگر مسائل که قطعاً تشکل های مردم نهاد ایران هم با وجود جوانان با استعداد و دغدغه مند، توانایی مدیریت برنامه ها و اقدامات بزرگی را دارند که اگر دولت زمینه فعالیت آنها را فراهم نموده و به جوانان اعتماد کند به طور نتیجه آن در آینده نزدیک متجلی خواهد شد.

پوررضوی تاکید کرد: مدیریت فعالیت‌های اجتماعی در کشور ما نیازمند سیاست‌گذاری و تسهیل‌گری است در حالی‌ که مسئولان معمولاً به تصدی‌گری تمایل داشته و اعتقادی به مردمی سازی تشکیلات اجتماعی و مشارکت آنها در سطح جامعه ندارند که می توان از آن به عنوان یک ذهنیت ناقص یاد کرد که قابل تامل بوده و به محدودسازی فعالیت های مدنی و مردمی منجر می گردد!

▪️تضعیف سازمان‌های مردم‌ نهاد به ضرر ملت و دولت است

 

یک استاد دانشگاه با اشاره به اینکه نهادهای مردمی سابقه دیرینه‌ای در ایران و جهان دارند گفت: اصناف و خیریه‌ها برخی از اَشکال آن هستند که هنوز هم فعالیت می‌کنند اما نهادهای مردمی که اقدامات جدی‌تر و بنیادی‌تر انجام می‌دهند و دیگر نمی‌توان به شکل رابطه توده‌ای گذشته عمل کرد لذا بسیاری از نهادهای قدیمی نیز خدماتشان را در قالب سازمان‌های مردم‌ نهاد ارائه می‌دهند و در دل آنها نقش‌آفرینی می‌کنند.

غلامرضا ظریفیان یکی از اهداف سازمان‌های مردم‌ نهاد را پل ارتباطی بین مردم و دولت دانست و افزود: آنها نیازها، افکار، خواسته‌ها و آسیب‌های مختلف را در سطوح مختلف جامعه رصد می‌کنند و آن را در اختیار دولت‌ها قرار می‌دهند که این روابط جدید بین نهادهای مردمی و دولت‌ها مانند منظومه‌ متعادل و عقلانی است که در نهایت به نفع کل کشور عمل می‌کند.

وی اضافه کرد: در حقیقت، حضور سازمان‌های مردم‌نهاد باعث می‌شود که دولت انرژی کمتری را صرف امور جزئی و بعضاً فرسایشی و طولانی کرده و بیشتر به سمت اقتدار استراتژیک و راهبردی حرکت داشته باشند و در عرصه برنامه‌ ریزی و حمایت وارد شوند که با کمک این سازمان‌ ها از امور اجرایی فراغ‌ بال پیدا کرده و نقش مردم را در امور مربوط به‌خودشان پررنگ می‌ سازند.

ظریفیان با ذکر این نکته که سمن ها توانایی‌های مردم را ساماندهی می‌کنند، استعداد آنها را رشد می‌دهند و ظرفیت آنها برای بهبود شرایط همسو و تقویت می‌کنند تاکید کرد: متأسفانه بعد از گذشت ۳ دهه از فعالیت جدی سازمان‌های مردم‌نهاد در ایران، همچنان در بخشی از جامعه و حاکمیت، درک درستی از کارکردشان وجود ندارد و گاهی اوقات حتی با نگاه امنیتی به آنها نگاه می‌کنند و به جای اینکه این نهادها را جزئی از ضروریات نظام بوروکراتیک جامعه بدانند با اظهار تاسف، آنها را رقیب دانسته و تصور می‌کنند که این نهادها آمده‌اند تا کار دولت را برعهده گیرند و قدرت آن را کاهش دهند در حالی‌ که این تفکر اشتباهی است زیرا دولت به میزانی که از امور اجرایی فاصله بگیرد سلامتش افزایش یافته و به ماموریت‌های حاکمیتی خود همچون نظارت و پشتیبانی مشکلات و مسائل توسعه ای می‌رسد.

▪️رشد جامعه بدون توسعه تشکل های مردمی میسر نمی شود

در عصر حاضر، عدم اعتمادسازی و اطمینان بخشی در بین افکار عمومی یکی از بزرگترین موانع در روند اقناع و جهت دهی به افکار عمومی از روند فعالیت تشکل ها و مشارکت های مردمی در جامعه است به صورتی که هنوز بیشتر افراد جامعه اطلاعی از وجود یا دامنه فعالیت این گونه مراکز و تشکل ها ندارند.

در حقیقت، بی اعتمادی، عدم آگاهی از باطن وجودی مخاطبان و دوری ذهن از عمل از دیگر موانع حال حاضر در توسعه این گونه نهادهاس و این مجموعه ها به علت تعامل نزدیکی که با قشر جامعه و نخبگان محلی دارند می توانند بهترین راهنما و چشم بینای مسئولان باشند تا آنان را از خواسته ها و مشکلات اقشار نیازمند جامعه مطلع سازند.

در کشور ما مقوله مشارکت مردمی چه در قالب سمن ها،گروه های خیریه، حامیان طبیعت، NGOها و دیگر مراکز مردمی، ریشه در سنت‌ها، باورها و زمینه های دینی نشأت گرفته است.

سابقه طولانی فعالیت گروه های مردمی و افراد در مقاطع مختلف به صورت داوطلبانه چه از دیر باز در قالب مناسبت های قومی، مذهبی و آیینی یا در زمان جنگ تحمیلی که بیش از هر زمان دیگر نیازمند بسیج همگانی و حضور مردمی بود تا شرایط حال حاضر و همه گیری بیماری کرونا، گویای علاقمندی مردم درعرصه حضور اجتماعی برای مشارکت در سرنوشت خویش و جامعه زندگی خویش و ریشه دواندن این پیر درخت تنومند مردمی است.

سخن آخر این که اهمیت تشکل ها و مشارکت های مردمی بر کسی پوشیده نیست و چه بسا نبودشان خود حجمی از مشکلات جامعه را بنا می دهد که حتی توانمندترین و پیشرفته ترین دولت ها و کشورها هم بدون یاری این مجموعه ها از اداره آن ناتوانند؛ که این خود تاکیدی بر وجود همیاری و همراهی همه جانبه و مستمر بین همه آحاد یک مجموعه ، جامعه و دولت است زیرا این مجموعه ها یا افراد، همگی تنها بستر ارتباطی و تعامل بین دولت و جامعه هستند که پیشرفت و رشد جامعه، دولت یا هر کشوری در هر عصری، چه حتی عصر حاضر بدون توسعه تشکل های مردمی جهت مشارکت های اجتماعی با بهره گیری از نیروی نسل جوان میسر نخواهد شد.

📷 عکسها از: عصرآزادی