عصرآزادی آنلاین/ قدیر گلکاریان، مدرس روابط بین الملل Near East University
در حالی که آخرین هفته سال جاری (1401) را به سلامتی پشت سر می گذاریم، خوشبختانه فضای سیاسی (داخل و خارج) با تحولات مثبت، امیدهای تازه ای را در دل تمامی بخش های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و در کنار آنها بخش های فعال تولیدی، خدماتی و بازرگانی ایجاد کرده و امیدوارم جوانه های امید به هر طریقی ریشه دار و ثمربخش شود. به نوعه در انتظار چنین روزهایی بودم و هستم و بارها در نوشتارهایم در طول سال با انتقادها و یا هشدارهای لازم تأکید کرده بودم که ایران ما برای لحاظ کردن امنیت و ثبات همه جانبه در سیاست داخلی نیازمند بازنگری درست و منطقی در سیاست خارجی است. به نظر می رسد به نهایت استراتژیست ها و نظریه پردازان دخیل در اداره کشور با دادن مشاوره ها و بیان موارد ریسک و یا برعکس آن برخورداری از موهبات نیک اندیشی، سرانجام سیاست گذاران کلان کشور را متقاعد به این کردند که بازنگری و تغییر رویه ای در سیاست خارجی داشته باشند و کشور را از انزوا در بیاورند. در واقع همانطوری که در بیماری پیشگیری بهتر از درمان است در سیاست خارجی هم این امر مصداق دارد. کوچکترین ناملایمات در سیاست داخلی و برهم خوردن امنیت داخلی منجر به هجوم ویروس های کشنده خارجی بر پیکره کشور می شود. لذا بهتر است از انزوا خارج شد و به جای اینکه به حالت دفاعی رسید، حداقل تهاجمی هم نباشد، دوران نقاهت را رو به بهبودی به پایان رساند. نمونه این دگر اندیشی سیاسی را در آغاز روابط مجدد و سودمند دیپلماتیک بین ایران و عربستان سعودی شاهد هستیم. به طوری که وزیر دارایی عربستان از احتمال سرمایه گذاری در ایران سخن به میان آورد، نماینده دیپلماسی کشور امارات نیز در دیدارش با رئیس مجلس اظهار داشت که دولت امارات با هرگونه وارد شدن خسارت به ایران مخالف است و اجازه نخواهد داد که برای ضربه زدن به ایران در خصوص مسایل نظامی، امنیتی و اطلاعاتی از امارت بهره برداری نمایند.
به دنبال همین قضیه، بر اساس خبر منتشره در المانیتور، دولت عربستان به صراحت به شبکه ایران اینترنشنال هم دستور داده که نسبت به ایران از بیان اخبار و برنامه های خصومت آمیز خودداری نمایند. از همه مهمتر اظهار نظر احمد ابوالغیط، دبیر کل اتحادیه عرب است که آغاز روابط دیپلماتیک بین ایران و عربستان را برقراری ثبات سیاسی و امنیتی در سایر موارد دانسته و مثبت ارزیابی کرده است. یعنی اینکه، به یقین کشورهای حوزه خلیج فارس نیز حالا مشتافانه در حل بحران و تنش با ایران پیش قدم و حتی آماده خواهند بود. بنابراین می توان پیش بینی کرد که اوایل سال 1402 مشکلی در حوزه خلیج فارس نداشته و یا به حداقل نهایی خواهد رسید.
در اینجا این نکته را هم باید عرض کنم که متأسفانه از چندین ماه گذشته و به ویژه با حادثه تلخ حمله به سفارت آذربایجان در تهران شاهد بروز تنش های جدی بودیم که حتی کار به جایی رسید که نگاه خصومت آمیز دولت جمهوری آذربایجان به ایران زمینه اظهار نظر کفتارهای سیاسی را نیز برانگیخت. به طوری که یکی از وزرای سابق اسرائیل در نوشتاری که در سایت سندیکای خبری یهود (JNS) منتشر کرده بود، به صراحت بیان داشته است که تنش بین تهران و باکو بالا خواهد گرفت و تل آویو و باکو موضع مشترکی علیه ایران دارند و دولت های آذربایجان و اسرائیل در رابطه با جدایی بخش آذری نشین ایران و الحاق به جمهوری آذربایجان حمایت می کنند.
البته تمام این جسارت ها و اظهار نظرهای خصمانه را باید ناشی از همان انزوای سیاسی کشور و ریشه در ضعف دیپلماسی خارجی دانست که به تبع تغییر شرایط در روزهای آینده، این بحران هم به مانند بادکنک از حجمش خواهد کاست و خواهیم دید که موضع جمهوری آذربایجان تغییر خواهد یافت که باید بیابد.
تمامی این تحولات را باید در اقدامی جستجو کرد که به نظر می رسد رشته امور در سیاست خارجی به شورای امنیت ملی سپرده شده است. این یعنی، نگاه مثبت نسبت به سیاست خارجی و رفع بحران های برخاسته از تصمیم های نادرست است. به همین خاطر گام های برداشته شده از سوی دبیر شورای امنیت ملی (شمخانی) جدی و حقیقی گرفته شده و سایرین به این باور رسیده اند که اقدامات متقابل درگیر برخی از سلایق و دیدگاه های مخالف و یا موافق نخواهد شد.
دومین قضیه این موفقیت ها را که می رود تابلوی روشنی را در بزرگترین بحران کشور به نمایش بگذارد، مربوط به توافق هسته ای است. به طوری که مدیرکل انرژی اتمی روز چهارشنبه نسبت به افزایش دسترسی بازرسان و بازگرداندن تجهیزات نظارتی ابراز خوش‌بینی کرد و گفت که در چند روز آینده یک تیم فنی را برای پیگیری تعهدات به تهران می‌فرستد. این امر هم در آخرین هفته سال محقق خواهد شد.
رافائل گروسی در همان مصاحبه اعلام کرد که با مقامات دولت بایدن در مورد آخرین فعالیت‌های هسته‌ای ایران و نقش سازنده آژانس مستقر در وین به گفت و گو خواهد پرداخت تا تلاش‌های برای نجات توافق هسته‌ای موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) به نتیجه برسد. در همین راستا، رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران در توییتی روز پنج شنبه اعلام کرد که دیدار سازنده ای با رافائل گروسی داشته و توافق شد که در جریان انجام تعهدات ایران در راستای اهداف آژانس، دیدارهای مفید ادامه یابد. این یعنی، آغاز دوباره تحرکات در زمینه احیای برجام.
البته رافائل گروسی بعد از بازگشتش از تهران، در مصاحبه مطبوعاتی رسمی خود اعلام کرده بود که “درک من این است که ما در مورد آنچه نیاز بود به توافق رسیده ایم. من می دانم که در تهران با چه چیزی موافقت کردم و تیم فنی خود را برای کار روی آن می فرستیم. اگر مشکلی وجود داشته باشد، آن را گزارش خواهم کرد… ما هنوز باید ظرفیت‌های نظارتی و راستی‌آزمایی اضافی شروع کنیم.”
همین تحول منجر به آن شد که نشست سه ماهه شورای حکام با 35 عضو آژانس نسبت به پرونده ایران منطقی برخورد کنند. بطوری که ایالات متحده و امضاکنندگان اروپایی برجام – بریتانیا، فرانسه و آلمان – در نهایت از تلاش برای صدور قطعنامه ای برای محکوم کردن ایران به دلیل پیشرفت های هسته ای و عدم همکاری با آژانس خودداری کردند.
در این رابطه اظهار نظر هنری روم، کارشناس ارشد موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک خیلی پر معناست. به طوری که وی از لزوم گفت‌وگوهای بی‌وقفه برای احیای توافق سخن به میان آورده و ابراز داشته است که توافق اخیر با میانجی گری چین برای برقراری مجدد روابط بین ایران و عربستان سعودی می تواند چشم انداز متفاوتی را برای احیای برجام ایجاد کند و تهران به این نتیجه برسد که برای کسب منافع منطقه ای به توافق هسته ای نیاز دارد… اقدام ایران در این راستا باعث شد انزوایی که غرب در تلاش بود به ایران برای موضوع هسته‌ای، حمایت از روسیه و سرکوب داخلی تحمیل کند، خنثی شود.
خلاصه مطلب اینکه، اگر شرایط بدین منوال پیش برود که انتظار هم این است که ادامه داشته باشد، یقیناً روزهای خوشی با آمدن نوروز و ایام بهار بشارت بخش ملت معظم و شریف ایران خواهد شد. به امید روزهای بهتر، پیشاپیش نوروز و سال نو را بر همه خوانندگان فهیم و فخیم تبریک عرض می کنم.
