گردشگری رنگین

عصرآزادی/ شهرام صادق زاده

از سال ۹۳ روز جدیدی به نام روز روستا و عشایر نامگذاری گردید که اهمیت این روز وقتی بیشتر آشکار می‌شود که شرایط چند دهه گذشته و همچنین تغییر و تحولات نه چندان مثبت شرایط روستاهای کشور را بدانیم و درباره مخاطرات این موج مهاجرت از روستاها آگاه باشیم.
روستاهای ماسوله، ابیانه و پالنگان از زیباترین روستاهای ایران هستند؛ روستاهایی که نام و آوازه آنها به تمام جهان رسیده و گردشگران زیادی به این مناطق سفر می کنند اما در این بین، منطقه آذربایجان شرقی با دارا بودن روستای توریستی زنوزق، زنوزاق یا همان زنوزاخ ویترین جاذبه های گردشگری روستایی خود را به نمایش گذاشته است.

خبرنگار “عصرآزادی” در گفتگو با برخی از اهالی و کسبه روستای زنوزاق به این نتیجه رسید که این روستا علیرغم دارا بودن ظرفیت ها و پتانیسل های بی نظیر در بخش گردشگری اما هنوز توجه خاصی بر آن نشده و باید در راستای بهره مندی آن از توجه کشورهای خارجی به این روستای ویژه کمک گردد.
آنها می گویند گردشگران و مسافران وقتی با هزار و یک مکافات و تبلیغات اندک به شهر زنوز می رسند با حضور در این شهر، گشت و گذار و خرید میوه هایی همچون سیب، زردآلو و غیره، عزیمت به روستای بعدی که همانا زنوزاق است را فراموش کرده و به جاده اصلی باز می گردند و زنوزاقی ها باز هم دست خالی می مانند…

روستاهای گردشگری آذربايجان شرقي با نمايش قدمت و معماری زيبا جلوه اي از اعجاز طبیعت و تاریخ را در معرض ديد گردشگران قرار می دهند به طوری که این استان با دارا بودن بیش از ۲۶ روستای هدف گردشگری یکی از استانهای غنی در این مورد است که از مشهورترین این روستاها می توان به کندوان، اوشتبین، گل آخور، خشگناب، عنصرود، گنبرف، زنوزق، توته خانه، چراغیل، ایسکانلو، نوجه مهر، چکان، آقا بابا فرامرزی، کاسین، ایسپراخون و آستامال اشاره کرد.
زنوزاق با وجود اینکه تمام ویژگی‌ های روستاهای معروف ایران را یک جا در اختیار دارد اما هنوز ناشناخته و گمنام مانده است؛ روستایی پلکانی مانند ماسوله، سنتی، مهربان و غرق در رنگ مانند ابیانه و محصور در بین کوه‌های بلند مانند پالنگان لذا زنوزاق تاریخی ترین روستای پلکانی ایران در محدوده مرند است که در مجاورت شهر زنوز قرار دارد.
با اینکه روستای زنوزاق، به گواه کارشناسان دولتی و خصوصی از بالاترین ظرفیت بالقوه در مباحث گردشگری برخوردار است اما گمنامی این روستا به واسطه عدم معرفی مناسب سبب شده فعالیت‌ های متمرکز برای ارتقای وضعیت این روستا در مباحث گردشگری بسیار کم رنگ و کم اثر باشد.
معماری ویژه قیزیل‌ کورپو یا همان پل طلایی و بافت‌ های دیگر تاریخی این شهر و روستا جزو منحصر به فردترین بافت‌ های موجود در روستاهای کشور است لذا خیابان اصلی زنوز به سمت شرق که طی شود دورنمای یکی از زیباترین روستاهای ایران با حفظ تمام سنت‌ ها و آیین‌ های خود متجلی می‌شود؛ روستایی پلکانی که در تمام حیاط و پشت بام‌ های آن طبق‌ های برگه زردآلو دیده می‌شود. روستایی که به درختان عظیم سپیدار ختم شده و به وسیله همین پوشش سبز و بلند از دیگر جاذبه‌ های منحصر به فرد منطقه جدا شده است.
با اینکه توپوگرافی منطقه، کوهستانی است اما تا چشم کار می‌کند افق پیداست زنوزاق بی‌شک یکی از منحصر به فردترین روستاهای تاریخی و طبیعی ایران است که در آن خانه‌هایی دیده می‌ شوند که مربوط به ادوار پادشاهی صفوی است.
گورستان این روستا نیز حکایت‌ های زیادی دارد؛ سنگ نوشته‌ هایی در این گورستان وجود دارد که با استناد به خورشیدهای حک شده‌ اش می‌ توان آنها را به دوره‌ های میترائیسم نسبت داد که در حال حاضر کمتر روستایی در ایران وجود دارد که تمام بافت‌ها، سنت‌ ها و پوشش‌ های قدیمی خود را حفظ کرده باشد.

در حقیقت، به باور برخی کارشناسان، روستای زنوزاق متعلق به دوره ایلخانان است اما به نظر می‌ رسد تاریخ روستا به دوران پبشتر از آن می‌رسد و ابرازکنندگان نظریه مزبور به برخی از سنگ قبور موجود در قبرستان این روستا توجه کرده و از بررسی بیشتر کوتاهی کرده‌اند.
بنابر برخی از نظرات در خصوص نام روستا که به نظر صحیح می‌رسد، به دلیل قرارگیری در ارتفاع شهر زنوز، ابتدا نام آن زنوز داغ بوده که به علت تکثر استفاده در تورکی آذربایجانی به زون داغ تبدیل شده و در زبان فارسی به «زنوزق» اشتهار یافته است.
‌قلعه زنوزاق در ارتفاع و روستا در شیب تند قرار دارد و مامن مناسبی برای روستاییان در مقابل حمله دشمنان بوده است و به اظهار برخی از روستاییان این قلعه به صورت دژ مستحکم ساخته شده بود، قلعه که دارای چشمه آب در ناحیه غربی صخره‌های دست نیافتنی است، در نواحی آن سنگرهای سه گوش مثلثی و به صورت تو در تو وجود داشته تا دستیابی به آن غیرممکن و دفاع از آن آسان‌ تر شود.
پشت بام‌ های خانه‌ های روستا در تابستان‌ ها به پشت بام‌ های خوشمزه معروف می‌شوند، اگر در فصل تابستان به این روستا سفر کنیم قطعاً سینی‌ ها و طبق‌ های بزرگ چوبی که ترکیبی از رنگ‌های نارنجی و زرد هستند، توجه شما را به خود جلب می‌ کنند لذا فصل تابستان در زنوزاق فصل خشک کردن میوه‌ ها به خصوص زردآلو و درست کردن برگه زردآلو است و اهالی روستا زردآلوهای رسیده و مناسب را جدا کرده، هسته آن‌ ها را در می‌ آورند و روی سینی‌ های بزرگ چوبی پهنشان می‌ کنند تا زیر آفتاب درخشان تابستانی زنوزق، آب اضافه زردآلوها تبخیر و خشک شوند.
متأسفانه در سالیان اخیر به روستا و عشایر آنگونه که باید و شاید توجه نشد؛ هر چند که در راستای محرومیت زدایی و ارائه امکانات به مناطق روستایی و عشایری خدمات ارزنده ای ارائه داده اما، به جهت ممانعت از مهاجرت روستائیان به شهرها امکانات لازم را فراهم نکرده و تسهیلاتی برای جبران بخش اعظمی از خسارت روستائیان و عشایر به مزارع و دام‌ هایشان بر اثر حوادث و خشکسالی ها داده نشد.
راه‌ جهای مواصلاتی از شهر به روستا و بالعکس نیز هنوز جای کار فراوانی دارد که ضرورت ایجاد شبکه های دسترسی روستائیان به مراکز شهری، به‌ ویژه برای فروش محصولات زراعی و باغی و دامی از یک سو و درمان و خرید مایحتاج آن‌ ها در برخی مناطق صعب‌ العبور و کوهستانی یا بیابانی از دیگر سو احساس می شود.

از آن گذشته می بایست تسهیلاتی مانند حق سکونت در روستا را به بومیان روستا یا کسانی که به هر نحو از شهر ترک مکان نموده و در روستا سکنی گزیده یا اشتغال زایی کرده‌اند در نظر بگیرند لذا ساخت خانه های روستایی برای محرومان توسط بنیاد مسکن کمیته امداد، بهزیستی و مراکز حمایتی و خیریه باید یکی از ضرب‌الاجل‌های کاری تمامی دولت ها و مسئولان عالی کشور و استان‌ها می باشد.
رفع مشکل بی آبی یا کم آبی، آموزش‌ ها به روستائیان و شهروندان در خصوص مسائل مرتبط با کشاورزی و دامپروری و همچنین توسعه کتابخانه های روستایی و کمک به رفع محرومیت‌ های آموزشی روستا و سیاه چادرهای عشایری، بهبود وضع بهداشت و درمان با اعزام پزشکان عمومی و متخصص و مأموران بهداشتی و بررسی مسائل تغذیه ای و رفاهی، فرهنگی و آموزشی، علمی و ترویجی و خصوصاً توجه به مذهب و ابعاد گوناگون کار مذهبی در بین روستائیان و عشایر سیار، در اختیار داشتن وسایل ارتباط جمعی و غیره در میانه این اقشار می تواند مانع از هجوم ناخواسته این مردمان پاک، نجیب و صمیمی به شهرهای مملو از دود و آهن و ترافیک و شلوغی و بیماری گردد.
بدین ترتیب امید می رود با سیاست های پیش روی دولت جهت توسعه امور روستائیان و عشایر و آسیب شناسی وضع موجود ضمن ایجاد نشاط در بین مردمان روستا و عشایر فضای کسب و کار و گردشگری روستا را گرم نموده و و حتی المقدور مانع اتلاف عمر و سرمایه و محصولات این عزیزان گردد چرا که روستائیان و عشایر، سرمایه های گرانسنگ کشور در ابعاد اقتصادی، فرهنگی اجتماعی و غیره هستند و ما، قدرشان را نمی دانیم!