نیت مردم از حضور در مراسم عزاداری ماه محرم استفاده از فضای معنوی آن است، به طوری که اکثر شهروندانی که در اینگونه مراسم شرکت می کنند به این نیت که ساعتی از مسائل دنیوی و روزمره دور باشند و حالتی عرفانی پیدا کنند در این جلسات شرکت می‌کنند؛ امری که نشان می‌دهد مردم دوست ندارند نیّت آنها که گریه بر مصیبت‌های اهل بیت (ع) است آمیخته به مسائل جناحی به ویژه مسائل جاری و غیره شود.
در حقیقت، برخی از نوحه خوانان در مواجهه با اعتراض به اینکه فضای عزاداری بدل به میدان تبلیغات سیاسی شده است، اغلب خود را مُحق جلوه داده و حتی ادعا می کنند در عرصه سیاست صاحب نظر هستند در حالی که دیدگاه جامعه اینگونه نیست و عوام فریبی به همراه ادعای کاذب، فدای تخصص در امور دینی می شود در حالی که دو سال قبل در تبریز، وقتی یک نوحه خوان جوان به اظهارنظر نامتعارف آمیخته با مضمون اجتماعی در تریبون عزاداری پرداخته و فضای شهر را مسموم خواند انتقادات گسترده شهروندان را به همراه داشت که نشان دهنده علاقه مردم به نوحه خوانی صرف در مدح سیدالشهداست و موارد حاشیه ای به مذاق آنان خوش نمی آید.
جدا از این موضوع، تبلور آثار منظوم و بی نظیر شعرای تورک زبان را می توان در عزاداری و تعزیه خوانی های بی نظیر بازار سرپوشیده تبریز یافت که در آن نوحه خوانان با مرثیه سرایی خود با استفاده از آثار شعرای آذربایجان، بر سوز و گداز روزهای محرم می افزایند و چه خوب است به الگوی سایر نوحه خوانان تبدیل شود…
دهه اول
هرچند اوج عزاداری در بازار بزرگ تبریز در ۵ روز شامل شب تاسوعا، روز تاسوعا، شب عاشورا، دوم و سوم شهدای کربلا، نمود می یابد اما، آیین های عزاداری و تعزیه از همان اول محرم در تیمچه ها و سراهای بازار تداوم داشته و این بازار تاریخی که سابقه اقتصادی، تجاری، سیاسی و فرهنگی آن بر کسی پوشیده نیست در حوزه فعالیت های دینی نیز پیشینه طولانی دارد که برگزاری آیین های ایام محرم یکی از نمودهای عینی این ویژگی منحصربفرد است.
“اوچ تیمچه لر” یا همان تیمچه های سه گانه مشهور به تیمچه حاج شیخ، از جمله مکان های بازار بزرگ تبریز است که از اول ماه محرم به مدت ۱۳ روز به همراه اربعین حسینی، میزبان عشاق اباعبدالله (ع) بوده و مراسم روضه خوانی به طور مرتب در آن برگزار می شود؛ مراسمی که سابقه آن طبق گفته کسبه تیمچه، به بیش از ۱۶۰ سال قبل می رسد و می توان ادعا کرد که برگزاری چنین مراسم مذهبی شاید در ایران کم نظیر باشد.
اینکه مجلس عزای امام حسین (ع) در اوچ تیمچه لر بازار بزرگ تبریز طی سال های متمادی بدون وقفه تداوم داشته، نشان دهنده عزم و اراده و عشق بازاریان تبریز به آموزه های دین و ائمه اطهار (ع) است که با هیچ چیز مادی و معنوی قابل قیاس نیست که به عنوان مامنی زیبا فقط برای ذکر مصیبت های آل رسول الله بوده و وارد مسائل جناحی نمی گردند.
روضه خوانی در تیمچه های سه گانه حاج شیخ بازار بزرگ تبریز طی سنوات گذشته با ساده ترین، زیباترین و سنتی ترین شیوه های مرثیه داری و ترویج فرهنگ تشیع ادامه داشته و این مراسم چشم و دل رهگذران این بازار تاریخی را به خود جلب و جذب می کند که به گفته اصناف و بازاریان محل، روضه خوانی در این محل هیچگاه تعطیل نشده و حتی در بحرانی ترین سال ها از جمله دوران پهلوی اول و دوران جنگ تحمیلی این مراسم به بهترین شکل ممکن برگزار شده است که هیچ بوی سیاسی نداشته و ندارد.
دهه دوم
وارد شدن نوحه خوانان به وادی سیاست در واقع، خرج کردن از اعتبار نهاد دین به نفع جناح سیاسی خاص است که متاسفانه با ناآگاهی برخی از نوحه خوانان، نتیجه‌ای جز تضعیف باورهای دینی بین عامه مردم نخواهد داشت و باید برخورد با این بدعت ناثواب مدنظر نهادهای امنیتی قرار گیرد اما هستند مداحانی که فقط به وظیفه حرفه ای خود عمل کرده و درباره مسائل جاری کشور موضع نمی گیرند و راه دین را طی می کنند.
یک مداح جوان آذربایجانی و نوحه خوان ممتاز کشوری معتقد است: بار اصلی جهاد تبیین بر دوش مداحان است و در مدح باید، معارف دینی ترویج شود و از آنجایی که شهر تبریز مهد شاه‌حسین‌گویان است عشق حسین ابن علی (ع) ما را به این در کشانده و چه بهتر است که این حنجره را وقف اربابمان کنیم.
“صادق انتظاری” افزود: نوحه خوان و واعظ هر دو هنرمند هستند ولی محوریت سیره اهل بیت (ع) بوده و این سیره است که سمت و سو می بخشد و رنگ و بوی جامعه فرهنگی را جلا می‌دهد، چنانکه ما در این مکتب سرباز پرچم حسینیم.
وی با اشاره به اینکه بار اصلی جهاد تبیین بر دوش مداحان بوده و نقش نوحه خوانان بر محور ترویج فرهنگ معارف و فرهنگ درست دینی است اضافه کرد: ترویج محتوای نامناسب، فرهنگ اسلامی را که سنت دیرینه ماست روز به روز به چالش می کشد و اگر بصیرت نداشته باشیم وضعیت پیچیده تر خواهد شد که درمان این مرض هم به دست متخصصان این امر صورت می گیرد.
انتظاری تاکید کرد: مداحان اصولاً باید معارف را به نحو احسن و به شیوه درست و به دور از اظهارنظر در مورد مسائل سیاسی بیان کنند زیرا اگر این معارف با ابزار مناسب مانند صوت خوب و آهنگ مناسب بیان شود تاثیرگزاری بیشتری در بین مردم خواهد داشت.
این مداح جوان با بیان اینکه عاشورا جزو مهمترین مباحث جاری کشور است خاطرنشان کرد: باید در راه اعتلای فرهنگ عاشورایی تلاش کرده و توصیه‌های رهبر انقلاب را سرلوحه انجام فعالیت‌های خود در برپایی برنامه هیئت‌های مذهبی قرار دهیم.
دهه سوم
منطقه آذربایجان و تبریز شعرای بزرگی را در دامان خود پرورش داده که در ابعاد معنوی تاثیر فراوانی در جامعه داشته‌اند و در دوره معاصر ادبیات تبریز شعرای بزرگی همچون استاد شهریار، صحاف، صراف، صافی، شهاب، حسینی، عابد و غیره را تربیت کرده که نوحه هایی را به نظم درآوردند که با گذشت دهها سال هنوز در هیات‌ها ساری و جاری است.
خوشبختانه منطقه آذربایجان به جز در مواردی نادر از سم مهلک سیاسی شدن مباحث اجتماعی و دینی حاکم بر عزاداری ها مصون مانده است که آنهم در سایه رهنمودها و توصیه های امام جمعه شهید تبریز – شادروان آل هاشم – بود که مراسمی که سال‌ها توسط مردم برپا شده است با رفتارهای غیرحرفه ای عده ای ناآگاه، رنگ و بوی گذشته را از دست بدهد.
انطور که آذربایجانی ها به یاد دارند امام جمعه شهید تبریز همواره و هر سال تاکید می کرد که نباید اجازه داد شأن والای هیات های مذهبی در حد میتینگ های این حزب و آن جناح تقلیل یابد که در حقیقت، ستمی آشکار به ساحت قدسی امام حسین (ع) است کمااینکه ایشان در مقابل بداخلاقی های برخی جریان ها که قبل از عید غدیر خم و روز مباهله به استقبال ماه محرم می رفتند آشکارا توصیه می کرد که اجازه دهید شیرینی اعیاد در میان مردم احساس شده و بدبینی به وجود نیاید.
بدین ترتیب می توان گفت تاریخ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تبریز همواره با محوریت دین و تبلور آموزه‌های شیعی درهم آمیخته و این شهر کهن در سده‌های متمادی، مهد مرثیه سرایی، مداحی، ادبیات عاشورایی و عزاداری‌های مردمی و آیینی بوده است و صراف تبریزی شاعر بزرگ آذربایجان چه زیبا سروده؛ ای حسیـن ای شـرف آل عبــا، بیزی گَل سَن اَلی بوش سالما یولا/ مایــه عـزّت و جاهیم سن سن، ایکــی دنیـاده پنــاهیم سن سن/ قاپوین سائلیم، آدیوین عاشقیم، سن سن عالم لــره آیــات جلی/ کُـلّ بو مــاخلقیــن بی بدلــی، سنــه قربـان اولوم ای ماه جمال/ سن سن عالمـده گوزللر گوزلی، آتـش عشقـه آلشدیـم گلدیــم/ قولای اولسامدا چالشدیم گلدیم، هامی گـوردوم گلوری بو قاپیـا، منـده بو جَمعه قاریشدیم گلدیم…
