عصرآزادی آنلاین/ دکتر قدیر گلکاریان، مدرس روابط بین الملل Near East University
چند روزی است که سرانجام اعضای پیشنهادی رئیس جمهور برای هیئت دولت به عنوان شایستگان تصدی وزارت خانه ها معرفی شد و پیرو آن ارزیابی های لازم در کمیسیون های مجلس آغاز گردید. به زودی نتایج رأی اعتماد نمایندگان در مورد 19 نفر پیشنهادی به مجلس را شاهد خواهیم شد. اما نکته ای که باعث گردید این هفته به این مسأله بپردازم نه از روی برداشت های دیگران و یا تقلید از سایر نویسندگان ستون سیاسی- تحلیلی در سایت ها و یا روزنامه ها نیست؛ قصد انتقاد از نحوه انتخاب افراد از سوی رئیس جمهور را هم ندارم. به همان میزان از رئیس جمهور منتخب هم چشم بسته حمایت و جانبداری نمی کنم. بلکه روی سخنم بر این خواهد بود تا عملکرد وی در انتخاب افراد و رویکردش را مورد دقت نظر شما خوانندگان قرار دهم. می خواهم به موضوع خرد سیاسی اشاره کنم که حس می شود، با اعلام اسامی اعضای کابینه، برخی از جناح ها، صاحبان تریبون های سمعی و بصری، به ویژه افرادی که خود را صاحب نظر می دانند، باعث شده القائات آنها قاطبه مردم را به تشویش بیندازد.
یقیناً جمله ام شاید بر مذاق برخی خوش نیاید ولی این حقیقتی است که باید گفته شود. البته قبل از اینکه به خرد سیاسی اشاره کنم، باید به این نکته مهم توجه خوانندگان را جلب نمایم که خرد سیاسی را با شعور سیاسی نباید همسان و هم معنی دانست. شعور سیاسی معنا و مفهوم دیگری با خرد سیاسی داشته و فرآیند و اثر آنها نیز متقاوت است.همه ما در هر جایی بحث سیاسی می کنیم و این خصوصیت خوبی است؛ ولی به شعور سیاسی ربط دارد نه به خرد سیاسی! به طوری که جان ریموند زالر، دانشمند علوم سیاسی در کتاب بسیار مهم خود به نام “ماهیت و ریشه های افکار توده” در رابطه با خرد سیاسی چنین توضیح می دهد که “آگاهی سیاسی میزان توجه یک فرد به سیاست و درک آنچه با آن مواجه است، می باشد. شعور سیاسی نقش بسزایی در جهت گیری سیاسی مردم دارد. در سایه شعور سیاسی است که ذهن مردم تنها به انتخابات و یا احزاب سیاسی معطوف نیست، بلکه طیف وسیعی از جنبه های سیاسی را شامل می شود.” به عبارتی کوتاه تر، شعور سیاسی جنبه فردی است که در قالب کلی جامعه مورد تعریف می باشد.
و اما خرد سیاسی…خرد سیاسی یک ویژگی اساسی برای رهبران و سیاست گذاران است که عمیقاً بر ثبات اجتماعی – سیاسی یک کشور تأثیر می گذارد. این شکل از خرد تجربه عملی، ملاحظات اخلاقی و درک عمیق نیازهای اجتماعی و آرزوهای مردم را با هم ترکیب می کند. خرد سیاسی هنگامی که به طور مؤثر اعمال شود، می تواند ثبات، انسجام و پیشرفت را تقویت کرده و در صورت فقدان آن می تواند نظام سیاسی کشور را به آشفتگی، نفاق و قهقرایی سوق دهد.
خرد سیاسی نقشی محوری در تضمین ثبات اجتماعی-سیاسی یک کشور ایفا می کند. در سایه وجود خرد سیاسی است که رهبران قادر می شوند تا سیاست های فراگیر، آینده نگر و اخلاقی ایجاد کنند که وحدت ملی، هماهنگی اجتماعی و رفاه پایدار را ترویج کند. بنابراین، پرورش خرد سیاسی در میان رهبران و در فرهنگ سیاسی گسترده تر برای ثبات و پیشرفت پایدار هر ملتی ضروری است. خرد سیاسی با حصول اطمینان از اینکه رهبران می توانند شرایط پیچیده سیاسی را به طور مؤثر هدایت کنند، نقش مهمی در تثبیت سیستم های دولتی ایفا می کند. آیتم هایی همچون الف) تصمیم گیری آگاهانه و درک پویایی سیاست رسمی و غیر رسمی کشور، ب) حکمرانی اخلاقی و تعدیل رقابت ها و ارجح ساختن منافع مشترک، ج) حل تعارض با ایجاد فضای گفتمان و یا بازی دادن رقبا در مانور سیاسی خود، د) سازگاری با چالش های بالقوه و آینده نگری، ﮪ) اهمیت دادن به اعتماد عمومی از مهمترین رفتار و نگاه یک رهبر سیاسی با خرد است.
چندین نمونه تاریخی وجود دارد که خرد سیاسی به طور قابل توجهی بر ثبات و موفقیت دولت ها تأثیر گذاشته است. خرد سیاسی نلسوون ماندلا باعث شد که آفریقای جنوبی از آپارتاید به یک جامعه دموکراتیک بسیار مهم منتقل شود. تاکید او بر آشتی و بخشش به جلوگیری از یک جنگ داخلی بالقوه کمک کرد و پایه و اساس یک دولت باثبات را پی ریزی کرد. مهاتما گاندی با خرد سیاسی توانست مبارزات هندوها را در شرایط مقاومت بدون خشونت مورد دفاع قرار دهد و رویکردش نه تنها باعث شد که به اهداف سیاسی دست یابد، بلکه الگوی اخلاقی برای جنبش های آینده در جهان شد. البته در قرون بسیار گذشته افلاطون، فیلسوف یونانی در اثر جاویدان و مشهور خود به نام “جمهوری” استدلال کرده بود که “حاکمان باید شاهان فیلسوف باشند و برای حکومت عادلانه از خرد و دانش بهره ببرند.”
به عبارتی ساده تر باید گفت که هر عاقل و خردمند سیاسی اگر بتواند شرایط رقابت را به ارزش های نسبی مورد وثوق همه تبدیل کند و در راستای آن دانش خط مشی را نیز به عنوان ملاک سیاست پیشگی و خردورزی قرار دهد، آن زمان می توان گفت که وی صاحب “دانش سیاسی” بوده و می تواند به سهولت شرایط اتحاد جمعی را در کشور ایجاد نماید. بیاییم کمی منصفانه قضاوت کنیم. رئیس جمهوری به کدامیک از آیتم هایی که اشاره کردم، توجه نداشته است؟ اگر همه ما از هر قوم و قبیله و نژاد و مذهبی به این آیتم ها ارزش قائل هستیم، چرا از تصمیم وی در معرفی افراد دولتش حمایت نمی کنیم و یا اگر حمایت هم نمی کنیم، لااقل انتقاد نکنیم؟
متأسفانه در چند روز گذشته شاهد هستیم که هر کسی بر انتخاب و اولویت بندی دکتر پزشکیان ایراد می گیرند. حتی چنان جوسازی کرده اند که برخی به خود اجازه داده است که از رأی دادن به وی اظهار ندامت کند. حتی برخی از گروه ها پا را فراتر نهاده او را تهدید به این می کنند که در مراحل بعدی همگام و همراهش نخواهند بود. و بدتر از همه اینکه هم زبانان و همشهریانش از اینکه اکثر اعضای کابینه اش از آذری ها انتخاب نشده، دلخور هستند. در یکی از نوشته های دست به دست شده در فضای مجازی خواندم که چنین عبارتی را برای وی بکار برده اند: “تیر نهایی را به اقلیت های قومی زد!” واقعاً جای تأسف دارد که چنین فکر کنیم. اگر قرار باشد فردی از دیار آذربایجان انتخاب شده و باید اولویتش انتخاب افراد و مشاورانش از همین دیار بوده باشد، باید خاتمی نیز همه همراهانش را از یزد انتخاب می کرد؛ احمدی نژاد و روحانی از سمنان و دیگران هم منتسب به هر جایی بودند، چنین روشی بر می گزیدند. این نوع نگرش در عین حالی که شوونیستی است، جریان فکری خطرناکی است که وحدت عمومی و ملی را تهدید می کند.
و یا اصلاح‌طلبان استفاده از “دانش سیاست” پزشکیان را بر اساس منافع، ایدئولوژی سازمانی تقلیل داده و به خاطر اینکه عوامل نهادی مورد توصیه شان در ترکیب دولت نیست، انتقاداتی را روا می دانند. در همین حال برخی از تحلیل گران از اینکه در ترکیب کابینه وی افرادی از دولت روحانی، دولت رئیسی و یا اصلاح طلبان است، بر وی خرده می گیرند و بدین ترتیب ماهیت پیچیده روابط بین عوامل سیاسی و دانش سیاست را در تصمیم گیری های حاکمیتی دولت پزشکیان زیر شائبه می برند.
بنده نه عضو ستاد دکتر پزشکیان بوده ام و نه دخالت و یا نفعی در بودن و یا نبودن وی دارم. به عنوان شهروندی که مسایل را زیر ذره بین بی طرفی قرار می دهم، لازم دانستم بر روی این مسئله تأکید کنم که بگذاریم به قول خود رئیس جمهور، افراد هیئت دولت کار کنند و سپس ارزیابی شود. اگر باور داریم که حضور پزشکیان یک فرصت برای جلوگیری از یکسان سازی سیستم حاکمیتی بوده است، چرا چوب لای چرخ حرکت وی می گذاریم که نتواند با اطمینان و خاطری آسوده سیاست های خود را پیش گیرد؟ انتقاد از وی بر سر چنین مسایلی یقیناً اضطراب ناخواسته ای را در تصمیم گیری های وی ایجاد خواهد کرد.
او با توجه به آیتم هایی که در بالا بدان اشاره کردم، با تکیه بر خرد سیاسی وظیفه اش را دنبال می کند. همین روش باعث خواهد شد که با توانایی تصمیم‌گیری کند و پیامدهای بلندمدت را برای کشور در نظر بگیرد. راضی سازی مخالفان و منتقدان شاید خوشایند باشد ولی صرفاً بر دستاوردهای کوتاه مدت متمرکز است و او را ناکارآمد خواهد ساخت. رهبرانی که دارای خرد سیاسی هستند، اهمیت ایجاد توازن بین منافع مختلف در جامعه را درک می کنند. بنابراین از به حاشیه رانده شدن هر گروهی جلوگیری می کنند. این فراگیری برای حفظ هارمونی اجتماعی بسیار مهم است، زیرا تضمین می‌کند که همه اقشار مردم احساس نمایندگی و ارزش دارند. برای مثال، رهبری سیاسی خردمندانه اغلب به دنبال رسیدگی به نابرابری‌های اقتصادی، حمایت از حقوق اقلیت‌ها و ارتقای عدالت اجتماعی هستند که همگی برای جلوگیری از ناآرامی و تقویت وحدت ملی حیاتی است. رهبرانی که از این کیفیت برخوردارند، برای مدیریت بحران‌ها، چه اقتصادی، اجتماعی یا محیطی، مجهزتر هستند. آیا پزشکیان به غیر از این موارد خواسته های دیگری دارد؟
نتیجه اینکه، تصمیمات رهبران سیاسی خردگرا با درک عمیق از پیوستگی عوامل مختلف اجتماعی به دست می‌آید و آنها را قادر می‌سازد تا سیاست‌هایی را اتخاذ کنند که نه تنها مشکلات فوری را حل می‌کند، بلکه از مسائل آینده نیز جلوگیری می‌نماید. این رویکرد پیشگیرانه در حفظ ثبات سیاسی-اجتماعی مفید است، زیرا خطرات شوک های ناگهانی را که می تواند کشور را بی ثبات کند، کاهش می دهد. علاوه بر این، خرد سیاسی همچنین شامل بعد اخلاقی رهبری سیاسی است. جایی که تصمیمات با احساس عدالت و انصاف اتخاذ می شود. حکمرانی اخلاقی باعث ایجاد اعتماد بین دولت و حاکمیت می شود که سنگ بنای ثبات سیاسی است. وقتی شهروندان بر این باورند که رهبران آنها در راستای منافع آنها عمل می‌کنند و از اصول عدالت حمایت می‌کنند، حتی در مواقع دشوار از دولت حمایت خواهند کرد. این اعتماد برای حفظ نظم اجتماعی و حصول اطمینان از اینکه انتقالات سیاسی به آرامی و بدون خشونت یا آشوب انجام می شود، بسیار مهم است.
امید که همه ما بیش از اینکه شعور سیاسی را پیشه کنیم، حداقل از مباحث خرد سیاسی اطلاعاتی کسب کرده تا یاور برگزیدگان خود در عبور از گردنه های سخت مشکلات باشیم.
