تبریز گرفتارِ حاشیه

عصرآزادی آنلاین/ شهرام صادق زاده

موضوع حاشیه نشینی به عنوان یکی از اصلی ترین چالش های پیش روی شهرهای بزرگ ایران مطرح است و در این بین، متاسفانه سهم شهر تبریز از این چالش ریشه دار و به جا مانده از سنوات گذشته قابل توجه و تامل است.
کارشناسان حوزه شهرسازی آذربایجان شرقی می گویند بافت ۴۸ هکتاری مناطق شمال تبریز و به ویژه جنوب اتوبان پاسداران باید به شکل اورژانسی تخلیه شود چرا که مخاطرات محتمل پر هزینه‌، ساکنان سکونتگاه های غیررسمی و غیرمجاز را تهدید می‌کند به طوری که با یک زلزله حدود ۶ ریشتری تمام معادلات اجتماعی و اقتصادی ساکنان این مناطق که فاصله زیادی هم با مناطق مُرفه ندارند ویران خواهد شد.
طبق مشاهدات گزارش نویس “عصرآزادی” در باب مناطق حاشیه نشین تبریز آنقدر سخن گفته شده که شاید یادآوری پدیده حاشیه نشینی حدود ۲۵ درصدی جمعیت این شهر تکراری‌ ترین سوژه برلی یک گزارش در حوزه شهری و اجتماعی باشد اما همین عدد دو رقمی به ظاهر کم، ضرورت مطالبه برای ساماندهی این مناطق را دوچندان می کند.
به بیان ساده تر، در حالی که نسخه‌های فراوانی برای حل این پدیده ناهمگون تجویز شده است ولی حال و روز حاشیه نشینان تبریز با نسخه پیچی‌های دولت های متوالی ۴ دهه قبل برای سر  و  سامان دادن به امور این مناطق تفاوتی نکرده و حتی بدتر هم شده است حال آنکه گویا دوران شعار و وعده به سر رسیده و باید دید که دولت چهاردهم چه راهکار عاجلی برای شهروندان ساکن مناطق پلکانی تبریز خواهد اندیشید…

◾️حاشیه اول

آذربایجان شرقی حدود ۴ میلیون نفر جمعیت دارد که حدود ۶۰۰ هزار نفر از این جمعیت در مناطق حاشیه و بافت ناکارآمد زندگی می‌ کنند اما این استان متأسفانه مدت‌هاست با معضل حاشیه‌ نشینی دست و پنجه نرم می‌کند و نکته جالب تر اینکه، تبریز به تنهایی بیش از ۵۰۰ هزار نفر یعنی حدود ۸۵ درصد حاشیه نشینان استان را در خود جای داده و وقوع زمین لرزه‌ای در حدود ۶ ریشتر و یا بالاتر می‌ تواند جان نیم میلیون نفر را در این شهر به خطر بیندازد.
حدود ۱۰۰ هزار نفر از حاشیه نشینان آذربایجان شرقی نیز در چهار شهر دیگر استان سکونت دارند و از ۷۰ محله حاشیه نشین سطح استان، ۱۸ محله در تبریز قرار دارد.
اسکان غیررسمی از پیامدهای شهرنشینی در تبریز است که در نتیجه صنعتی شدن شتابان و نابرابری های منطقه ای شکل گرفته و همچون دیگر شهرهای بزرگ، تبریز را نیز درگیر مسائل و مشکلات عدیده ای کرده است.
نباید فراموش کرد که امروز دیگر نمی توان بر مسئله مهمی همچون حاشیه نشینی سرپوش گذاشت و از نظرها پنهان کرد چرا که بخش قایل توجهی از شهر تبریز با این موضوع دامن گیر شده و سیر رشد حاشه نشینی در شهر تبریز بسیار شتابان پیش می رود.
به اعتقاد کارشناسان، به نظر می رسد در حال حاضر برای بررسی دقیق این موضوع نیازمند مشخص شدن پهنه دقیق حاشیه نشینی شهر تبریز، اولویت بندی مسائل و مشکلات این مناطق، استفاده از پتانسیل گروه های مرجع و پرهیز از نگاه صرف شهرسازی به مناطق باشد زیرا این مناطق برای اینکه رشد شتابان خود را متوقف کنند بجز نگاه شهرسازی نیازند نگاه فرهنگی و اجتماعی هستند و در این بین گروه های مرجع اجتماعی و فرهنگی می توانند مدیران ارشد شهر را برای حل این معضلات همراهی کنند.

◾️حاشیه دوم

رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تبریز با اشاره به اینکه بخش عمده حاشیه‌ نشینی به دولت باز می‌گردد گفت: هر جا که مسئله حاشیه‌نشینی برای دولت‌ها چالش و دغدغه است؛ عملکردها پررنگ است و برعکس در دولت‌هایی که به عنوان چالش و اولویت مطرح نیست نه تنها به این قضیه توجه نمی‌ شود بلکه این بافت‌ها روز به روز افزایش می‌یابند.
فریدون بابایی اقدم افزود: بعد از پیروزی انقلاب، دولتی داشتیم که در عرضه مسکن رکورد ۸۰۰ هزار واحد در سال ۹۱ را زده و دولتی هم داشتیم که عملاً هیچ اقدامی حتی در حوزه خودمالکی هم انجام نداد بلکه سیاست‌های قبلی را هم کنار گذاشت.
وی اضافه کرد: هرچقدر به سیاست‌های بازآفرینی را مطالعه کردم فقط در یک بند آمده که شورای شهر از ظرفیت سازمانهای مردم‌ نهاد استفاده کند لذا زمانی ظرفیت بزرگی تحت عنوان جهش تولید مسکن باز شد و شعار تولید ۴ میلیون مسکن داده شد اما امروز باید ببینیم نتایج آن چه شده است!؟
بابایی اقدم تاکید کرد: ما افرادی را داریم که متولد خلیل آباد، قیرخ مئتیر و ملازینال هستند اما امروزه از ظرفیت و قدرت مالی و سیاسی برخوردارند که می‌ توان از آنها استفاده کرد زیرا اثرگذاری چنین افراد بیشتر از دیگران است زیرا حاشیه‌ نشینی را به خوبی می‌ شناسند اما چنین چیزی اصلاً در جامعه ما مطرح نشده است.
فعال حوزه معماری و شهرسازی آذربایجان شرقی یادآور شد: نباید به دولت امیدوار باشیم زیرا در بحث ذینفعان، هر زمان نظام بانکی برای بافت حاشیه‌ نشین پای کار آمد خودمالکی در ساخت مسکن افزایش یافت اما هر زمان بانک‌ها تعهدی نداشتند کار خاصی رُخ نداده است لذا بزرگترین آسیبی که در کشور وجود دارد این است که بسیاری از کارها دولتی کرده‌ایم و با این فرمان، اتفاق خاصی برای حل پدیده حاشیه‌ نشینی ما رخ نخواهد داد و نهایتاً کاری مانند شهرک جوانان تبریز می‌ شود که همه تاکید دارند کار می‌ کنیم اما خروجی خاصی مشاهده نمی گردد.

◾️حاشیه آخر

مردم مناطق حاشین نشین شمال تبریز و در دامنه های کوه عینالی در کوچه های تنگ و باریکی به عرض حداکثر ۲ متر زندگی می کنند که علاوه بر غیراستاندارد بودن بناها، ساختمان های این منطقه بر روی خاک نرم و رانشی پای ارتفاعات عینالی بر روی گسل تبریز احداث شده اند.
طبق شواهد تاریخی، بعد از یک توسعه صنعتی نصف و نیمه که در تبریز اتفاق افتاده، از شهرهای دور و نزدیک مهاجرت به این شهر آغاز شد در حالی که بحث توسعه به معنای واقعی شکل نگرفته بود و آنچه که عنوان توسعه به خود گرفت نیز، فقط توسعه شهر محور و کلان‌ شهر محور بوده است.
کارشناسان حوزه شهرسازی با بیان اینکه ۷ هزار هکتار از بافت شهری تبریز نیازمند بازآفرینی شهری است می گویند در این راستا طرح های مختلفی تعریف شده که از جمله آن ها احداث شهرک جوانان تبریز به عنوان بزرگترین طرح ساماندهی حاشیه نشینی در این کلانشهر است و بر اساس برنامه ریزی انجام شده قرار است در فاز اول این شهرک حدود سه هزار و ۵۰۰ واحد مسکونی ساخته شود.
طرح بازآفرینی شهری در منطقه اسدگولی واقع در شهرک ارم و احداث ۲۴۰ واحد در این منطقه از دیگر طرح های اجرایی شهرداری تبریز با همکاری دولت برای ساماندهی حاشیه نشینی در این شهر با اعتبار بیش از ۴۰ میلیارد تومان است.
بدین ترتیب، شوربختانه زندگی در مناطق حاشیه‌ و بافت‌های فرسوده تبریز همانند زخم کهنه‌ ای است که در ۵ دهه گذشته به تدریج و به شکل انباشته شده و چهره شهرهای آذربایجان‌ شرقی به ویژه تبریز را نازیبا و روستایی جلوه می دهد و تمام زحمات مدیران شهری در آبادانی یکدست مناطق به هدر می رود.