عصرآزادی آنلاین/ دکتر قدیر گلکاریان، مدرس روابط بین الملل Near East University
روز چهارشنبه هفته گذشته اجلاس رسمی بریکس در شهر کازان روسیه با حضور رهبران 30 کشور (اعضای اصلی، تازه عضو شده و طالب عضویت) با دستور کار متعددی از جمله گسترش اتحادیه، دلار زدایی از تجارت، بررسی درگیری های منطقه ای برگزار شد. ناگفته پیداست که عموم مردم تنها با نام این اجتماع بین کشورها آشنایی دارند و لازم است نگاهی کلی و کافی به موضوع داشته باشیم.
بریکس (BRICS) نام گروهی متشکل از پنج کشور در حال توسعه بزرگ و اقتصادهای نوظهور جهان، شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی می باشد که این کشورها در کنار یکدیگر به منظور همکاری‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی به ویژه در مقابل سلطه کشورهای توسعه‌یافته غربی مانند آمریکا و اتحادیه اروپا شکل گرفته‌اند. بریکس در سال 2006 توسط این چهار کشور تشکیل شد ولی آفریقای جنوبی در سال 2010 به این گروه پیوست و اعضای اصلی و بنیان گذار بریکس 5 کشور یاد شده هستند. در حال حاضر با پیوستن مصر، ایران، اتیوپی و امارات متحده عربی، اعضای اصلی به 9 کشور ارتقاء یافته است.
نقش بریکس در اقتصاد جهانی از نظر وزن اقتصادی قابل تأمل است. زیرا کشورهای عضو بریکس با جمعیت بسیار زیادی که دارند، حدود 40% از جمعیت جهان و نزدیک به 25% از تولید ناخالص داخلی جهان را به خود اختصاص می‌دهند. این موضوع باعث شده است که بریکس به یک نیروی اقتصادی بزرگ و تاثیرگذار در عرصه جهانی تبدیل شود. از سوی دیگر، کشورهای عضو بریکس از منابع طبیعی فراوانی مانند نفت و گاز و معادن غنی برخوردارند و همچنین تولید محصولات کشاورزی، معدنی، صنعتی، تکنولوژی و نیروی کار ارزان باعث شده که دارای پتانسیل زیادی باشند.
از ابتدای شکل‌گیری این نهاد بین‌المللی، اهداف بزرگ اقتصادی و تجاری مد نظر بوده است. کشورهای عضو بریکس در صدد آن هستند که با تقویت ارتباطات اقتصادی و تجاری بین خود زمینه ایجاد جایگزین‌هایی برای نهادهای اقتصادی جهانی تحت رهبری غرب، مانند صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی باشند. حتی در این اجلاس برای نخستین بار کارت اعتباری “بریکس پی” رونمایی شد که می تواند با کاربردی کردن این کارت ها، تسلط کارت های اعتباری معروف جهان از جمله ویزا کارت و یا مستر کارت را کاهش داد و یا حاکمیت اقتصاد دلاری آمریکا را به حداقل رساند. در کنار این، برای نخستین بار ارز 100 بریکسی با کیفیت چاپ بسیار بالا و از جنسی مشابه پوند انگلیس نیز رونمایی شد که می‌تواند با کاربردی کردن چنین ارزی میان کشورهای عضو، ارز بین‌المللی دیگری مثل یورو و دلار را در صحنه تجارت جهانی شاهد شد. از دیگر اهداف مهم بریکس این است که بانک توسعه بریکس (NDB) برای تأمین مالی پروژه‌های توسعه‌ای در کشورهای عضو و سایر اقتصادهای در حال توسعه تشکیل شود که زمینه آن فراهم شده است.
طبیعتاً در سایه چنین هدفی است که کشورهای عضو وابستگی خود به دلار را کاهش داده و تجارت و سرمایه‌گذاری در بین خود را با استفاده از پول‌های ملی انجام خواهند داد که سال ها است نسبت به این قضیه مشوق هایی از سوی روسیه، چین، هندوستان و برزیل صورت گرفته است و کشورمان نیز با اعضای اصلی این نهاد جهانی، ارتباطات خود در معاملات تجاری را ادامه می‌دهد. آنچه در این میان اهمیت پیدا می‌کند این است که، اعضای بریکس در مقطعی تاریخی بسیار حساسی که قرار داریم، می‌توانند با اتحاد و همبستگی و اهمیت بخشی به لزوم اجرای اهداف خودشان زمینه تقابل با نظم جهانی تحت رهبری ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا را فراهم بیاورند و این می‌تواند سلطه اقتصادی و سیاسی کشورهای توسعه‌یافته غربی را در یک تعادل جدید مدیریت کند. مهم ترین موضوعی که در این راستا می‌توان به آن توجه نمود این است که، گروه کشورهای عضو بریکس به ویژه از طریق همکاری‌های چندجانبه به دنبال ایجاد یک سیستم جهانی چندقطبی هستند که در آن، همه کشورها به صورت برابر در تصمیم‌گیری‌های جهانی می‌توانند ایفای نقش بکنند.
همان طور که در منشور و اساسنامه های مدون این گروه آمده است، بریکس در سال های آتی با افزایش اعضا به سهولت تأثیر مطلوبی بر آینده اقتصاد جهانی، افزایش سطح رقابت با دنیای سلطه طلب غرب خواهد داشت. به عبارتی روشن تر، بریکس می‌تواند به عنوان وزنه تعادلی در مقابل اتحادیه اروپا و ایالات‌متحده در زمینه تجارت جهانی عمل کند. در ضمن برای کشورهای دیگر نیز فرصتی حاصل می‌شود تا بتوانند روابط اقتصادی خود با قدرت‌های اقتصادی بزرگ‌تر را متنوع سازند.
با تمام این اوصاف بریکس با وجود پتانسیل‌های فراوان، با چالش‌هایی نیز مواجه است. این کشورها دارای تفاوت‌های بزرگ اقتصادی، سیاسی و فرهنگی هستند و برخی از آن‌ها با مشکلات داخلی یا اختلافات سیاسی روبرو هستند که می‌تواند در هماهنگی و تصمیم‌گیری‌های مشترک تأثیر منفی داشته باشد. با این وجود، بریکس با پیشرفت‌هایی که در سال‌های اخیر داشته است، همچنان به عنوان یکی از مهم‌ترین گروه‌های تأثیرگذار در اقتصاد جهانی مطرح گردیده و آینده آن بستگی به توانایی کشورهای عضو در همکاری و تقویت ساختارهای داخلی و بین‌المللی خود دارد.
در پایان شایسته است به این امر پرداخته شود که حضور ایران در پیمان های مهمی همچوئن شانگهای و اکنون در گروه بریکس می‌تواند فواید و فرصت‌های متعددی برای کشور در ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی و دیپلماتیک فراهم کند. از جمله مهم‌ترین فواید احتمالی که می‌توان به انها اشاره کرد به شرح زیر است: اول اینکه دسترسی به بازارهای جدید و متنوع برای کشور فراهم می‌شود. همان طور که می‌دانیم کشورهای عضو بریکس، به‌ویژه چین و هند، از مهم‌ترین شرکای تجاری ایران هستند. همکاری ایران با بریکس می‌تواند به تقویت روابط اقتصادی و تجاری با این کشورها منجر شود و دسترسی به بازارهای جدید در برزیل، روسیه و آفریقای جنوبی را نیز برای ایران تسهیل کند. دوم اینکه، تقویت سرمایه‌گذاری و پروژه‌های زیرساختی محقق می‌شود. همان گونه که در بالا ذکر شد، یکی از نهادهای مهم بریکس، بانک توسعه بریکس (NDB) است که منابع مالی برای پروژه‌های توسعه‌ای کشورهای عضو و سایر اقتصادهای در حال توسعه فراهم می‌کند. ایران می‌تواند از این فرصت برای تأمین مالی پروژه‌های زیربنایی در حوزه‌هایی مانند انرژی، حمل‌ونقل، زیرساخت‌ها و فناوری بهره‌برداری کند. سوم اینکه ایران با حضور در این گروه می‌تواند از میزان وابستگی خود به دلار آمریکا کاسته و نوسانات ارزی که گریبان گیر امنیت اقتصادی و رفاهی کشور است، خلاصی یابد. چهارم هم اینکه، بریکس به عنوان یک ائتلاف از اقتصادهای نوظهور برشمرده می‌شود که به دنبال ایجاد نظم چندقطبی جهانی هستند. این امر می‌تواند قدرت ایران را در چانه‌زنی‌های دیپلماتیک در حفظ تعادل در تعامل با جامعه جهانی افزایش دهد. در سایه همین امر است که کشورمان می‌تواند در برابر سیاست‌های تضعیف‌کننده غرب، به‌ویژه تحریم‌های اقتصادی، در سطح جهانی مقابله کند.
صد البته به غیر از چنین مسایل مهمی، ایران می‌تواند در بریکس به عنوان یکی از عمده ترین تولید و صادر کنندگان انرژی که نیازهای کنونی دیگر اعضاء از جمله چین و هندوستان را تأمین می کند، بستر همکاری های اقتصادی و مشارکت و سرمایه گذاری خارجی با این اعضاء را جهت تقویت زیر ساخت های صنعتی و تکنولوژیکی فراهم بیاورد. از همه مهم تر، بهره‌گیری ایران از حمایت های سیاسی و دیپلماتیک از این گروه است. با توجه به تأثیرگذاری سیاسی کشورهای عضو بریکس در مجامع بین‌المللی، ایران می‌تواند از حمایت دیپلماتیک این کشورها در مذاکرات بین‌المللی و مقابله با فشارهای سیاسی و تحریم‌های بین‌المللی بهره‌برداری کند. همچنین می‌تواند به تقویت نقش خود در منطقه خاورمیانه و آسیای مرکزی بپردازد و در سایه همین امر قادر می‌شود برای تحکیم روابط خود با همسایگان و کاهش تنش‌های منطقه‌ای استفاده کند و نقش خود را به عنوان یکی از بازیگران اصلی منطقه تقویت کند. در مجموع، بریکس برای ایران می‌تواند فرصت‌های زیادی را در زمینه‌های اقتصادی و سیاسی فراهم کند، اما موفقیت در استفاده از این فرصت‌ها بستگی به توانایی ایران در بهبود تعاملات خارجی، رفع موانع داخلی، و استفاده هوشمندانه از این موقعیت‌ها دارد.
