چالش تجارت با ترکیه در پُشت دروازه گمرک

عصرآزادی آنلاین/ شهرام صادق زاده

تعاملات تجاری استان آذربایجان شرقی با مناطق صنعتی ترکیه از گذشته تاکنون بسیار تنگاتنگ و پررونق بوده است به طوری که در تبریز دروازه تاریخی استانبول و در ترکیه نیز درب تبریز وجود دارد و پرواضح است که تجارت قدیمی تبریز با ترکیه چیزی نیست که امروز ایجاد شده باشد، لذا باید جایگاه تجاری تبریز از طریق گمرک مرزی بازرگان برجسته تر شود.
روز ۲۶ ژانویه به عنوان روز جهانی گمرک فرصتی برای کشورهای عضو سازمان جهانی گمرک WCO است تا با ارزیابی جایگاه و عملکرد خود در عرصه های داخلی و خارجی مرتبط با وظایف و مسئولیت های محوله، میزان موفقیت یا ناکامی در مشارکت برای توسعه و تسهیل تجارت را مورد سنجش قرار دهند.
با توجه به شعار سال ۲۰۲۵ این روزجهانی تحت عنوان “پایبندی گمرک به تعهد خود در زمینه کارایی، امنیت و شکوفایی” نباید مشکلات مرز زمینی بازرگان را فراموش کرد که سال‌هاست اتفاقات ناهماهنگ گذرگاهی برای کامیون های حامل اقلام صادراتی در مرز گوربلاغ تکرار می‌شود؛ اخذ پول اضافی از رانندگان برای انجام کارهای اداری در گمرک گوربولاغ، عدم رعایت نوبت و صف، معطل ماندن رانندگان در گمرک گوربولاغ، فروش گازوییل به کامیون‌های تُرک از سوی برخی از افراد در گمرک بازرگان، عدم تناسب ساعات و روزهای کاری گمرکات دو طرف، نا آشنایی تجار و بازرگانان به قوانین وارداتی و غیره از جمله آنهاست که باید اقدامات لازم جهت هماهنگی های دوسویه انجام گیرد که متاسفانه دائماً توسط جریان های خاص وارد حواشی می شود تا تعاملات تجاری دو سوی مرز تحت تاثیر مسائل سیاسی قرار گیرد…

◾️مرز زمینی بازرگان دروازه ورود آسیا به اروپا از منطقه شمال غرب ایران است

ایران و ترکیه در طول مرز حدود ۵۰۰ کیلومتری خود سه مسیر عمده زمینی دارند؛ گذرگاه مرزی کاپیکوی از طرف رازی در استان وان، اِسِن دره از طرف سِرو در استان هاکاری ترکیه و همچنین گذرگاه بازرگان و گمرک گوربلاغ بیشترین حجم تجارت میان استانهای دو کشور از این مرزها صورت می‌گیرد.
مرز زمینی بازرگان در شمال غربی ترین نقطه کشور در استان آذربایجان غربی دروازه ورود آسیا به اروپا از ایران است که به عنوان یک پل ارتباطی مهم، نقش اساسی در صادرات و واردات ایفا می‌ کند.
با استناد به آمار و ارقام منتشر شده، گویا مرز بازرگان پس از بندرعباس دومین مرز فعال نسبت به سایر مرزهای کشور است که در طول دهه‌ های متمادی همواره کریدور ترانزیتی ایران به آسیا و اروپا بوده که حدود ۹۸ سال از آغاز فعالیت آن در جوار کشور ترکیه می‌گذرد.
به باور کارشناسان اقتصادی، رقابت گسترده تجار آذربایجان شرقی با ترکیه در بخش های کشاورزی و سایر بخش ها طبیعتاً موجب بهبود وضعیت می شود و فعالان بخش خصوصی آذربایجان همواره از این رقابت استقبال می کنند و تقویت این رقابت می تواند موجب رشد و شکوفایی همه جانبه دو طرف گردد.
با این تفاسیر و علیرغم اینکه اتاق بازرگانی تبریز به عنوان نخستین اتاق تجارت ایران با بهره گیری از توان بخش دولتی و خصوصی و راه اندازی ۶ میز تجاری با کشورهای منطقه شامل روسیه، ترکیه، قزاقستان، ارمنستان، گرجستان، آذربایجان و عراق به دنبال احصاء مشکلات تجار داخل استان برای مبادلات اقتصادی و تجاری با این کشورها و تسهیل شرایط صادرات و واردات با آنهاست اما باز هم تقویت مناسبات و تعاملات سیاسی دو کشور در رده های عالی جهت افزایش مبادلات تجارت مرزی از گمرک بازرگان ضرورت دارد.

◾️توان رقابتی تجار آذربایجان شرقی در برابر سایر کشورها به‌ شدت کاهش یافته است

مدیر امور بین‌ الملل اتاق بازرگانی تبریز درباره برخی از مشکلات بحث کوتا از تریلی‌های حامل شیشه می گوید: دریافت “کوتا” باعث شده است صادرات شیشه از مرز زمینی ایران و ترکیه به سایر کشورها صرفه اقتصادی خود را از دست بدهد.
سهند شهبازی با اشاره به اینکه از این بابت، در سال ۲۰۲۴ از هر تریلی ایرانی مبلغ ۷ هزار و ۲۰۰ لیر تُرک دریافت می­ شد افزود: احتمالاً در سال ۲۰۲۵ شاهد افزایش این مبلغ نیز باشیم و همین امر قدرت رقابتی صادرکنندگان شیشه ایرانی را کاهش داده است، بنابراین پیشنهاد می‌شود وزارت امور خارجه پیگیر حذف کوتا باشد.
وی، بحث دریافت ۲۰ درصد ارزش افزوده از شیشه صادراتی ایران را از دیگر قوانین ترکیه برای تجار عنوان کرد و یادآور شد: کشورهایی مانند روسیه و چین که عضو سازمان تجارت جهانی هستند تنها دو درصد از بابت ارزش افزوده پرداخت می‌ کنند و در نتیجه توان رقابتی تجار استان در برابر سایر کشورها به‌ شدت کاهش می یابد.
رئیس اداره بازرگانی اداره کل صنعت، معدن و تجارت آذربایجان‌ شرقی نیز با اشاره به نزدیکی جغرافیایی تبریز و ترکیه، وجود مشابهت از نظر جمعیتی و وجود ۵۶۰ کیلومتر مرز مشترک با این کشور معتقد است: عیلرغم تمام مزیت‌ های موجود، تجارت استان با این کشور رشد چشمگیری نداشته است.
محمدنقی هنربر با بیان اینکه روند صادرات آذربایجان شرقی به این کشور در سال گذشته نزولی بود افزود: خوشبختانه در سال جاری وضعیت بهتر شده است اما علیرغم انعقاد چندین تفاهنامه همکاری مشترک با کشور ترکیه، متاسفانه تمام این تفاهنامه‌ها روی زمین مانده و عملی نشده است که از آن جمله می‌ توان به تاسیس شهرک صنعتی مشترک یا تاسیس شرکت حمل و نقل مشترک اشاره کرد که اگر اجرایی می‌ شدند بسیاری از مشکلات موجود از بین می‌ رفت.

◾️انگیزه لازم برای تجار تُرک جهت تداوم مسیر تجارت با آذربایجانی ها وجود ندارد

از قرار معلوم، سبک و سیاق بخش بازرگانی ترکیه با ایران مقداری متفاوت بوده و لازم است که تجار داخل کشور جدی تر و دقیق تر در این زمینه وارد عمل شده و مراکز تجاری توانمندی در ترکیه مستقر گردد زیرا امروزه تجارت در جهان تقریباً تغییر یافته است.
در حقیقت، امروزه در فضایی که کشوری همچون عربستان سعودی که رقیب تجار کشورمان در صنعت پتروشیمی است در بازار ترکیه حضور فعالی داشته و انبار و سیستم توزیع گسترده ای را نیز در اختیار دارد که قطعاً این کشور به تجار ما اجازه نمی دهد به این راحتی سهم بازار ترکیه را به دست بگیرند.
به گفته فعالان اقتصادی آذربایجان شرقی، قیمت نامناسب محصولات و مسیر ترانزیتی و تمام عوامل دخیل وقتی یک جا جمع می شوند متوجه می شویم که انگیزه لازم برای تجار تُرک جهت تداوم مسیر تجارت با آذربایجانی های ایران ایجاد نمی کند و لذا لازم است تمهیداتی از سوی مراجع ذی صواح در این زمینه اتخاذ گردد.
با این حال، در زمینه تامین بسیاری از کودهای شیمیایی از جمله کود اوره می توان با برنامه ریزی دقیق حجم تجارت را با ترکیه افزایش داد زیرا ایران تولیدکننده این محصول است ولی متاسفانه آنگونه که باید و شاید در بازار این محصولات حضور ندارد.
بدین ترتیب، عدم رعایت کنوانسیون کارنه‌ تیر در گمرک ترکیه، موجب نارضایتی آنها می گردد و علیرغم اینکه محصولات دارای مهر کارنه‌ تیر، باید بدون قید و شرط در گمرک پذیرفته شده و به جز در موارد خاص، پلمپ فک نشود اما در عمل، پلمپ بسیاری از محصولات در گمرک مرزی ترکیه باز شده و باعث اتلاف هزینه و وقت تجار و رانندگان داخلی می‌ شود.