فرش دستباف تبریز در باتلاق بی توجهی

عصرآزادی آنلاین/ شهرام صادق زاده

منطقه آذربایجانِ ایران به دلیل وسعت مراتع، زمین های کشاورزی مستعد، آب و هوای مناسب و طبیعت کوهستانی همواره در تولید قالی و فرش دستباف از موقعیتی ممتاز بهره‌مند بوده و شهر تبریز نیز در میان کلیه مراکز قالیبافی این خطه دارای مقام و اعتبار بسزایی است و جالب اینکه همگام با هرات در زمان جانشینان هلاکو مرکز مهم داد و ستد قالی بوده است اما حالا چه!؟
در حقیقت، در زمان حکومت صفویان با ایجاد کارگاه‌های بزرگ قالیبافی، بافندگان طراز اول جهان در این شهر گِردهم آمده و به بافت فرشهای نفیس پرداختند که امروزه بسیاری از آنها زینت بخش موزه‌ های بزرگ جهان است اما برای بقای این هنر – صنعت در خودِ آذربایجان، اقدام موثری انجام نیافته است.
فعالان فرش دستباف تبریز انتظار دارند زمینه تصاحب دوباره بازارهای از دست رفته فرش دستباف این دیار در کشورهای اروپای غربی و آمریکای شمالی محقق گردد زیرا رقبای فرش دستباف تبریز که اکنون میدان دار تجارت فرش شده و جایگاه سنتی و تاریخی ما را تصاحب کرده اند، متوجه حضور مجدد تجار آذربایجانی الاصل در این بازارها شده و عرضه تولیدات بی کیفیت بنام تبریز متوقف گردد.
همواره بر لزوم توجه به احیای مرکز ملی فرش تاکید می شود و اینکه، آسیب‎ شناسی تنزل رتبه جهانی فرش دستباف تبریز در امر صادرات ضرورت دارد و پیمان‌ سپاری ارزی، تهدیدی جدی برای صادرات فرش دستباف آذربایجان بوده و باعث تنزل جایگاه آن شده است اما گوش شنوایی وجود ندارد و فرش دستباف آرام آرام در باتلاق فرو می رود…

◾️ارزیاب‌ های فرش در گمرک تخصصی درباره انواع فرشها را ندارند

یک فعال هنر – صنعت فرش دستباف تبریز از حضور طراحان و صادرکنندگان فرش دستباف در ترکیه خبر داد و گفت: فرش دستباف تبریز در ترکیه با هزینه پایینی تولید و به بازارهای جهانی صادر می شود.
“یعقوب کمالی” افزود: متاسفانه ارزیابان فرش دستباف که لیست قیمت فرش دستبافت را تعیین می‌کنند، قیمت نهایی این محصول را بالا برآورد می‌ کنند و در نتیجه، برای صادرکننده صرفه اقتصادی ندارد زیرا ارزیاب‌ های فرش در گمرک تخصص کاملی برای تشخیص فرش‌های نفیس، لوکس و تجاری نداشته و بر اساس لیستی که دارند و رج و عرف بازار، فرش دستبافت را قیمت گذاری می‌کنند.
وی اضافه کرد: کارشناسان ارزیاب گمرک باید بدانند فرش دستباف در کجا بافته شده و پشم آن چیست، ثبات رنگش چطور است و طرحش برای کجاست و تا مادامی که بر اینگونه موارد را اشرافیت نداشته باشند نمی توانند محصول را قیمت گذاری کنند.
کمالی تاکید کرد: مشکل دیگر صادرکنندگان این است که با توجه به تهعد پیمان ارزی، بانک مرکزی برای مثلاً یک فرش ۱۰۰ دلاری، ۲۰۰ دلار پیمان ارزی از تاجر ایرانی می‌ گیرد، بنابراین صادرکننده ما به التفاوت ارز را چطور باید پُر کند؟
این صادرکننده تبریزی با اشاره به اینکه بسیاری از طراحان فرش و حتی بافندگان ایرانی در ترکیه فرش دستبافت تولید می‌کنند تاکید کرد: متاسفانه با یک سوم قیمت تولید شده فرش دستباف در ایران، فرش را از این کشور به دنیا صادر می‌کنند؛ یعنی با این شرایط شاهد افزایش ۳۰۰ درصدی هزینه تولید فرش در کشور در مقایسه با ترکیه هستیم.

◾️از صادرات سالانه ۲ میلیارد دلار فرش به ۳۹ میلیون دلار رسیده ایم!

آنطور که فعالان فرش دستباف می گویند مشکلاتی که از سال ۱۴۰۲ در حوزه فرش دستباف استانهای تولیدکننده و صادرکننده فرش از جمله آذربایجان شرقی وجود داشت علاوه بر اینکه حل نشده‌اند بلکه به‌ دلیل تحریم سیستم بانکی و‌ پولی کشور، موجب کاهش محسوس صادرات فرش شده است.
رئیس کمیسیون فرش، صنایع دستی و گردشگری اتاق بازرگانی تبریز بر لزوم مقابله با تحریم‌ های داخلی تاکید کرده و معتقد است تحریم‌های داخلی بیش از تحریم‌های خارجی فعالان اقتصادی را آزار می‌ دهد به طوری که مسئله رفع تعهد ارزی و پیمان‌ سپاری ارزی، صنعت فرش را از بین برده و فلج کرده است.
“احد عظیم زاده” با بیان اینکه حدود ۱۷ سال است که واردات مجدد فرش ایران به کشور آزاد نیست گفت: اگر همین فرش دستباف مجوز بازگشت دوباره به ایران را بگیرد، می‌ توان فرآیندهای شست و شو، روفه‌ گری، رنگرزی و غیره را درون خود کشور انجام داد اما در حال حاضر همین فرآیند در کشور ترکیه انجام می‌شود، بارها هم با وزیر صمت در این رابطه صحبت کرده‌ام و همچنان پیگیر حل این موضوع هستم.
وی افزود: در حال حاضر صادرات کشور از ۲ میلیارد دلار در سال به ۳۹ میلیون دلار رسیده است کمااینکه زمانی درصد قابل توجهی از بازارهای جهانی فرش دستباف در اختیار ایران بود اما اکنون این درصد بسیار کاهش یافته است.
رئیس کمیسیون فرش، صنایع دستی و گردشگری اتاق بازرگانی تبریز خواستار تعیین تکلیف صنعت فرش دستباف تحت نظارت یک وزارتخانه واحد شد و با بیان اینکه فرش دستباف تبریز به نوعی هویت این شهر و منطقه آذربایجان محسوب می‌شود تاکید کرد: به هیچوجه اجازه نمی‌ دهیم افرادی بدون علم و دانش فنی، اعتبار و آبروی فرش تبریز را زیر سوال ببرند.

◾️استادکاران ماهر فرش آذربایجان به تدریج از این حرفه کنار می روند

در گفتگو با فعالان هنر – صنعت فرش دستباف می توان دریافت که متاسفانه در طول کمتر از یک دهه اخیر به دلیل کم توجهی و بی مهری برخی متولیان دولت های قبل به این بخش، صادرات فرش دستباف تبریز به عنوان مهد فرش جهان به شدت کاهش یافته و از سطح ۳ میلیارد دلار صادرات سالانه در دهه ۶۰ به کمتر از همان رقم در سال های اخیر تنزل کرده است.
در حقیقت، این کاهش بی سابقه و تعیین کننده موجب حکمفرمایی رکود، ورشکستگی بر بازار فرش دستباف و کاهش قابل توجه تعداد قالیبافان نیز شده است که بر اثر گرانی مواد اولیه و مشکلات انباشته شده بخش تولید و عرضه فرش دستباف در داخل کشور و صادرات آن به خارج از کشور، استادکاران بنام و ماهر آذربایجان نیز به تدریج مجبور به کناره گیری از این حرفه و یا انتخاب گزینه مهاجرت اجباری(!) به کشورهای همجوار برای ارتزاق و عرضه تولیدات دستباف می شوند.
از قرار معلوم، وعده های داده شده در دوران دولت سیزدهم برای تجدیدنظر در مقررات پیمان سپاری ارزی برای تجار صادرکننده فرش دستباف مناطق کشور، بی نتیجه مانده و تغییر قابل توجهی در این چارچوب صورت نگرفته است، به همین دلیل نیز کارگاه های تولید فرش عموماً یا راکد بوده و یا تعطیلی را بر فعالیت برگزیده اند چراکه با مواد اولیه گران، دستمزدهای بالا و هزینه های دیگر کالای تولیدی نیز به دلیل گرانی و نبود بازار، روی دست آنان مانده و خریداری ندارد مگر اینکه معجزه ای رُخ دهد.