ضرورت توجه به احیای نگین فیروزه‌ای آذربایجان و تزریق امید به مردم شمال‌غرب کشور از نگاه "عصرآزادی"
دریاچه اورمیه هرگز نمی‌میرد
عصرآزادی آنلاین/ شهرام صادق زاده
بازهم جلسات بدون نتیجه درباره به اصطلاح نجات دریاچه اورمیه آغاز شده است، در حالی که مردم دیار آذربایجان سال‌هاست با مسئله دریاچه اورمیه درگیر هستند و جلسات ستاد عریض و طویل احیا از سالهای گذشته خروجی مشخص و قابل لمسی نداشته است.
در حقیقت، اگر دریاچه نباشد، ساکنان آذربایجان‌شرقی، آذربایجان غربی و اردبیل با بحران‌های جدی زیست محیطی مواجه خواهند شد و در حالی که باید طرح عملیاتی و قابل دفاع ارائه می‌شد اما اغلب‌شان در حد پیشنهاد یا شعار و تنها بر روی کاغذ مانده‌اند!
طبق آمارهای رسمی، تاکنون حدود ۱۳ هزار میلیارد تومان برای احیای پهنه آبی و نگین فیروزه‌ای مردم آذربایجان هزینه شده، اما امروز حتی برای تأمین آب شرب هم با مشکل مواجه هستیم در حالی که به گفته کارشناسان، با بازچرخانی یا انتقال آب داخلی نمی‌توان دریاچه را احیا کرد.
اینک گذشته‌ها گذشته اما، دریاچه اورمیه به مرثیه‌سرایی هم نیاز ندارد زیرا اگر نامسئولان کمر همت ببندند می‌توان با تزریق حیات به نگین فیروزه‌ای آذربایجان، به تداوم طراوت آن طی سالهای آینده امیدوار بود؛ حال بماند که برخی از جریان‌های پایتخت‌نشین با شانتاژ یاس و امید و به زعم خود، بی‌فایده بودن تلاش‌ها برای دریاچه اورمیه در پی نابودی خاطرات آذربایجانی‌ها هستند در حالی که برای انتقال آب به شهرهای دُردانه جنوب و مرکز کشور، به هر طرف دست و پا زدند…
تراز آب دریاچه در پایین‌‌ترین سطح خود طی سالهای گذشته قرار دارد
حساسیت درباره نجات دریاچه اورمیه موضوع بسیار مهمی است که هر از چند گاه بر سر زبان‌ها جاری می‌شود زیرا آینده منطقه آذربایجان به شرایط این پهنه آبی بستگی دارد کمااینکه متاسفانه طبق شنیده‌ها و مشاهدات رسانه‌ها، برخی از اراضی دیم حوضه دریاچه اورمیه از جمله در بخش ایلخچی تبدیل به باغ می شوند و صد افسوس که برخی ها با ترفندهای خاص و موقتی در خصوص تامین آب اراضی، آنها را به نام باغ‌های آینده‌دار به فروش می‌رسانند!
آنطور که کارشناسان محیط زیست می گویند آبِ نگین آبی آذربایجان در پایین‌‌ترین سطح خود طی سالهای گذشته قرار دارد اما از آنجایی که قبلاً اطلاعات مربوط به تراز دریاچه به صورت روزانه و گزارش ماهانه در دسترس عموم و کارشناسان قرار می گرفت از زمان دولت سیزدهم، جزو اطلاعات محرمانه محسوب شد و برای همین، اکنون بررسی و مقایسه آن دشوارتر شده است.
در حقیقت و طبق آمار منتشر شده، وقتی دولت حسن روحانی شروع به کار کرد، آب دریاچه حدود ۷۰۰ میلیون مترمکعب بود، زمانی که دولت دوازدهم به اتمام رسید و دوره فعالیت دولت سیزدهم در مهر ماه ۱۴۰۰ آغاز شد دریاچه حدود ۳،۹ میلیارد مترمکعب آب داشت و در سال اول دولت چهاردهم، دریاچه حدود یک میلیارد مترمکعب آب داشت؛ یعنی در سالهای قبل آب دریاچه اورمیه کاهش محسوسی داشته و هیچکس مطلع نبوده است!؟
اگر پیشرفت احیای دریاچه اورمیه با همان روال قبلی پیش می رفت امروز باید حداقل ۵،۵ میلیارد مترمکعب آب در دریاچه می بود، در حالی که قرار بود با بوق و کرنای دولت سیزدهم، سالانه ۶۰۰ میلیون مترمکعب از تونل زاب، آب وارد دریاچه شود اما متاسفانه اکنون با وجود انتقال آب از تونل زاب، آب دریاچه به کمترین حالت ممکن در سالهای اخیر رسیده است، جالب اینکه از قرار معلوم، آب انتقالی تونل را واگذار کرده و اصلاً اجازه نمی دهند آب به دریاچه اورمیه برسد!
افزايش ارتفاع سد بوكان و تاثیر آن بر توسعه كشاورزی تبیین شود
مدیرعامل شرکت آب منطقهای آذربایجان غربی چندی پیش در اظهاراتی جالب توجه، تاثیر احداث سدهای این استان در کاهش حجم آب دریاچه اورمیه را کمتر از ۵ درصد عنوان کرده بود(!) که تعجب کارشناسان حوزه محیط زیست استانهای پیرامون دریاچه را برانگیخت.
مجید رستگاری با اشاره به اینکه ۷۰ درصد مخازن استان از جمله سدهای بوکان و مهاباد در قبل از انقلاب ساخته شده اند گفته است به نظر می رسد تاثیر احداث سدهای اخیر زولا، شهرچای، حسنلو و دریک کمتر از ۵ درصد است و اصلی‌ترین عامل خشک شدن دریاچه اورمیه تغییر کاربری اراضی از دیم به آبی و از محصولات کم آب بر مانند گندم به محصولات پرآب بر مانند درختان میوه هسته دار است!
او، از واقع شدن ۷ سد در حوضه آبریز دریاچه اورمیه سخن گفته و عوامل مهم خشک شدن دریاچه را به تغییر اقلیم و کاهش بارشها، افزایش میزان تبخیر و تعرق به دلیل افزایش گرمایش جهانی، افزایش مصارف مختلف به دلیل افزایش جمعیتی و توسعه شهرها و روستاها، تغییر الگوی گشت توسعه باغات و زمینهای کشاورزی، تغییر اراضی کشت دیم به آبی ربط داده است.
در خصوص اظهارات مديرعامل شركت آب منطقهای آذربايجان غربی باید تاکید کرد که آيا توسعه كشاورزی در سطح حوضه آبريز درياچه اورميه تا اين حد و به خصوص در استان آذربايجان غربی بدون احداث سدهای مخزنی و توسعه شبكه‌های پايين دست آنها كه منجر به ذخيره سازی، تنظيم و رهاسازي آب در فصل كشت و نياز آبي مي‌شود، امكان پذير مي‌بود؟ و همچنين تاثير افزايش ارتفاع سد بوكان در بعد از انقلاب و در نتيجه، حجم ذخيره و قابليت تنظيم آن بر توسعه كشاورزی و حجم آب مصرفی بخش كشاورزی چقدر بوده است؟
انتقال از دریاچه وان ترکیه از نظر اجرایی بهترین گزینه روی میز است
در حالی‌که دریاچه اورمیه بار دیگر به تیتر نخست برخی از رسانه‌ها بازگشته، چهره‌هایی که سال‌ها در جایگاه تصمیم‌گیری درباره احیای این دریاچه بودند، امروز در قامت منتقد ظاهر شده‌اند؛ بی‌آنکه پاسخگوی عملکرد و ناکامی‌های گذشته خود باشند.
بنابرتاکید استاندار آذربایجان غربی، کسانی که خود در ۱۰ سال گذشته مسئول بوده و به فکر دریاچه اورمیه نبوده‌اند، امروز حق سخن‌گفتن ندارند و باید لال شوند مگر آنکه ابتدا کارنامه خود را ارائه داده و در پیشگاه مردمان ساکن شمال غرب کشور عذرخواهی کرده و به ناکارآمدی خود اقرار کنند.
به اعتقاد کارشناسان حوزه بهداشت و سلامت، احیای دریاچه اورمیه نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت قطعی است، اما برای آنکه این پروژه ملی دوباره قربانی سیاست و شوی رسانه‌ای نشود، باید اول از همه، کسانی را شناخت که یا مسئولیت داشتند و عمل نکردند و یا با سوءمدیریت منابع آب شامل چاه‌ها، سدها، الگوی کشت، پیکر نیمه‌جان دریاچه را تیرباران کردند و پنهان شدند!
کارشناسان می‌گویند برای احیای دریاچه ارومیه به حدود ۳ هزار میلیون مترمکعب آب نیاز داریم که عملیاتی کردن آن بعید به نظر می‌رسد بنابراین باید تمرکز را بر تغییر سیاست‌ها و رفتارها معطوف کرد زیرا اگر توسعه بر پایه کشاورزی غیراقتصادی ادامه یابد هر راهکاری با شکست مواجه خواهد شد و انتقال آب رود ارس نیز دردی را دوا نمی‌کند.
بدین ترتیب، اظهارات احمد فاخری فرد – عضو هیئت علمی دانشکده مهندسی آب دانشگاه تبریز – را تکرار می‌کنم که معتقد است سه طرح برای انتقال آب به دریاچه اورمیه پیشنهاد شده که شامل انتقال از خلیج فارس، انتقال از دریاچه وان با تهاتر انرژی و نیز انتقال از دریای سیاه است که در این میان، انتقال از دریاچه وان ترکیه از نظر اجرایی بودن بهترین گزینه روی میز است.
