روان شناسی به زبان امروزِ من
وقتی سکوت خانه با نوتیفیکیشن‌ها شکسته می‌شود
عصرآزادی آنلاین/ بهارک پوراکبریان – روان شناس کودک و نوجوان، خانواده مدیر دپارتمان بارداری، خانواده و فرزندپروری مرکز مشاوره امروزِ من در تبریز
خانه‌های امروزی پر از صداست، اما نه از نوعی که گرما بیاورد. صدای نوتیفیکیشن‌ها جای خنده‌های خانوادگی را گرفته و گفت‌وگوها، با نگاه‌های پراکنده به صفحه‌ی موبایل قطع می‌شوند. خانواده‌ها هنوز در کنار هم زندگی می‌کنند، اما ذهن‌ها و دل‌ها از هم دور افتاده‌اند. کودک در اتاق خود غرق بازی آنلاین است، مادر در شبکه‌های اجتماعی، و پدر میان ایمیل‌ها و پیام‌های کاری گم شده است. خانه پر از حضور است، اما خالی از ارتباط.
در روان‌شناسی تربیتی، رابطه‌ی عاطفی والد و کودک، پایه‌ی رشد هیجانی و اجتماعی محسوب می‌شود. جان بالبی در نظریه‌ی دلبستگی خود می‌گوید: «احساس امنیت کودک از حضور پاسخ‌گو و در دسترس والد شکل می‌گیرد.» اما در جهان امروز، والد «در دسترس فیزیکی» هست، ولی «از نظر روانی» غایب است. کودک صدای والد را می‌شنود اما نگاهش را نه، و همین نبودِ تماس عاطفی، حس تنهایی پنهان را در او می‌سازد.
این تنهایی دیجیتال تنها تجربه‌ی فردی کودک نیست، بلکه پدیده‌ای اجتماعی است. جامعه‌ای که کودکانش یاد نگرفته‌اند شنیده شوند، بعدها در ارتباط با دیگران نیز دچار ناتوانی می‌شود. نبود گفت‌وگو در خانه، به کاهش همدلی و تحمل در سطح جامعه منجر می‌گردد. نسلی شکل می‌گیرد که از ارتباط گریزان است و در پشت صفحه‌نمایش‌ها احساس امنیت می‌کند.
از دید بندورا، کودک با مشاهده‌ی رفتار بزرگسالان یاد می‌گیرد چگونه در جهان حضور داشته باشد. اگر والدین هنگام گفت‌وگو، نیم‌نگاهی هم به گوشی دارند، کودک نیز همان را الگو می‌گیرد: «توجه، تکه‌تکه» می‌شود و مهارت گوش دادن و همدلی تضعیف. در نتیجه، نه تنها رابطه‌ی والد–کودک، بلکه مهارت‌های ارتباطی نسل آینده هم آسیب می‌بیند.
چند گام ساده برای بازگرداندن گرمای رابطه:
1. زمان بدون صفحه‌نمایش تعیین کنید. حتی نیم ساعت در روز بدون گوشی و تلویزیون، برای گفت‌وگو یا بازی خانوادگی، اثر عمیقی دارد.
2. به احساسات فرزند گوش دهید، نه فقط به حرف‌هایش. واکنش همدلانه‌ی شما مهم‌تر از پاسخ منطقی است.
3. خودتان الگوی دیجیتال سالم باشید. کودک بیشتر از حرف، از رفتار می‌آموزد. کنار گذاشتن گوشی هنگام غذا، پیامی روشن برای اوست.
4. فعالیت‌های مشترک واقعی بسازید. آشپزی، پیاده‌روی، یا حتی یک بازی رومیزی می‌تواند ارتباط از‌دست‌رفته را بازگرداند.
5. مرز بین ارتباط انسانی و مجازی را آموزش دهید. به کودک یاد دهیم که دوستی و حضور، همیشه به معنای «آنلاین بودن» نیست.
خانه وقتی زنده است که در آن صداهای واقعی شنیده شود؛ صدای گفت‌وگو، خنده، و گوش دادن. شاید کافی باشد گوشی را کمی کنار بگذاریم تا دوباره صدای زندگی را بشنویم.
