عصرآزادی آنلاین/ دکتر قدیر گلکاریان، مدرس روابط بین الملل Near East University
پس از پیروزی پزشکیان، نه تنها نگاه رسانه های جهانی به ایران و شخص دکتر پزشکیان متفاوت و با نگاهی توأم با حسن نیت و خوش بینی مترددانه قابل درک است؛ بلکه رویکرد و نگاه دوگانه دیپلمات های غربی نیز به پیروزی وی و آینده دیپلماسی ایران با کشورهای غربی هم هنوز به وضوح و صریح دیده نمی شود. اتحادیه اروپا با نگاهی محتاطانه و در عین حال رویکردی دو پهلو به نتیجه انتخابات می نگرد. گرچه رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا و برخی از رهبران آن پیروزی دکتر پزشکیان را تبریک گفته و امیدوار به توسعه روابط و حل مشکلات هستند ولی عمده کشورهای اروپایی هنوز تنها به اظهار نظر کوتاه و صرفاً امیدوارانه و به قول خودمان “انشاء…، ماشاء….” بسنده می کنند. ایالات متحده رویکرد خودش را صراحتاً بیان داشته است که این نوع رویکرد را به فال نیک باید گرفت. زیرا اگر غیر از این می بود، تیرهای اتهام و تهمت های وارده به پزشکیان از همان روزهای نخست در رابطه با سازش و یا تساهل تمامی نمی داشت. از سوی دیگر باید دیپلماسی هسته ای ایران را از دیدگاه ایالات متحده به انتخابات آتی آمریکا وابسته دانست. زیرا آمدن دونالد ترامپ یا ادامه راه جو بایدن تعیین کننده در سرنوشت مذاکرات احتمالی میان ایران و ایالات متحده آمریکا خواهد بود. آنچه که محرز است، باید دولت جدید رویکرد صریح خودش را در رابطه با رفع تحریم ها و مذاکره بر سر آن را از فرمت کنونی برجام خارج سازد و راه مذاکره مستقیم با ایالات متحده را هم در صورت موفقیت بایدن و هم در صورت پیروزی ترامپ مد نظر قرار دهد. زیرا تا به امروز از تداوم مذاکرات به وسیله واسطه ها نه تنها حرکت قابل توجه و مفیدی دیده نشده است، چه بسا حاملان پیام ها خود در مسیر رساندن پیام ها منافع خودی را در نظر گرفته و جانبدارانه مطالب را انتقال داده اند.
دکتر پزشکیان در طول رقابت های انتخاباتی پیوسته از موضع منطق دیپلماتیک سخن به میان آورده و رفع تحریم ها را برای سلامت اجتماعی- سیاسی و توسعه کشور مفید دانسته است. مردم ایران در انتخابات اخیر با تمام امتناع و اقتضا بالاخره صحنه ای را آفریدند که پزشکیان را راهی پاستور کردند. انتخاب اخیر یک شخصیت اصولگرا با دیدگاه اصلاح طلبی که شاید به دلایلی نسبت به سایر رقبا کمتر شناخته شده بود، نشان داد که بیشتر مردم تمایل به حل مشکلات عدیده میان ایران با سایر کشورها دارند. اگر افرادی که در مرحله دوم هنوز تصمیم قطعی نداشته و رأی ندادند، می توانستند خود را متقاعد کرده و رأی می دادند، یقیناً دکتر پزشکیان با آمار تکان دهنده ای به پیروزی می رسید. به هر حال، وی به عنوان رئیس جمهور بعدی ایران می خواهد درهای گفت و گو را برای دیپلماسی در مورد برنامه هسته ای باز نگه دارد. این در صورتی نتیجه بخش خواهد بود که از حالا انتظار غیر عادی نداشته باشیم. زیرا برنده انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در ماه نوامبر مسیر سهل تصمیم گیری به تجدید مذاکرات را هموار خواهد ساخت. اگر از حالا انتظار داشته باشیم که پزشکیان یک شبه تمام مسایل را حل کند، یقین داشته باشیم که ممکن نیست و نتیجه دهی مذاکرات هسته ای و رفع تحریم ها نیازمند بازبینی و بازشناسی دو طرفه است.
آنچه در چند روز گذشته شاهدش هستیم و مسعود پزشکیان، هنوز مراسم تحلیف را تجربه نکرده و بر مسند ریاست جمهوری ننشسته، دیدگاه های خودش را با رهبران بسیاری از کشورها در میان گذاشته و می گذارد. از سوی دیگر، تماس های رهبران کشورهای دیگر در چنین حالتی با دکتر پزشکیان حکایت از حسن نیت و رویکرد مثبت آن ها به روابط خودشان با ایران دارد. این را باید به فال نیک گرفت! به طوری که رئیس‌جمهور منتخب ایران، روز سه‌شنبه در تماسی تلفنی که با ولادیمیر پوتین داشت، رهبر روسیه بیان داشته است که تقویت روابط میان مسکو با تهران با قدرت همیشگی توسعه خواهد یافت.
پزشکیان همچنین به پیمان همکاری 20 ساله ایران و روسیه اشاره کرد که از اواخر سال 2021 در حال انجام است. رئیس جمهور منتخب به پوتین گفت که آماده است این توافقنامه را در نشست آتی در شهر کازان روسیه امضای نهایی کند. . این رویداد اعضای گروه کشورهای بریکس را که در اصل توسط برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی تأسیس شده است، گرد هم می آورد. ایران به همراه چند عضو جدید در اوایل ژانویه به این اتحاد اقتصادی پیوست.
پزشکیان نیز بر عزم خود برای پیگیری قراردادهای قبلی ایران و روسیه که در زمان سلف خود منعقد شده بودند، تاکید کرد. انتخاب دکتر مسعود پزشکیان در برابر رقیب خود دکتر سعید جلیلی که پیشتر یکی از نفرات مذاکره کننده سابق هسته ای بود و هیچ تمایلی به حل مسئله هسته ای نداشته و دنیا را از زاویه دیگری می پنداشت، باعث شده است که رسانه ها و رهبران سیاسی جهان غرب که به جدیت در موضوع حل تنش ها با ایران مصمم هستند و تهدیدات و تهمت هایی که در اجلاس رسمی – اخیراً در اجلاس رهبران عضو ناتو- علیه ایران بیان می دارند، نشان از فراموش نکردن ایران از دیدگاه آن ها و اهمیت ایران در دیدگاه جهان غرب است. کشوری که چندان اهمیت نداشته باشد، اصلا مطرح نمی شود. از پشت سنگ انداختن خود نشان از موجودیت قاطع ایران دارد. وعده های دکتر پزشکیان در جریان مبارزات انتخاباتی کوتاه خود در خصوص مذاکرات مستقیم با ایالات متحده برای لغو تحریم هایی که خسارت قابل توجهی بر اقتصاد ایران وارد کرده است، خود افق جدیدی را در میان سیاسیون و مشاوران سیاست خارجی ایالات متحده و کشورهای مهم اتحادیه اروپا ایجاد کرده است. وقتی سخنرانی روز شنبه گذشته دکتر پزشکیان را مرور می کنیم که گفت: “من آمده ام تا به دنبال صلح و آرامش پایدار و همکاری در منطقه و همچنین گفت و گو و تعامل سازنده با جهان باشم.” خود آشکارا مسیر قطار دیپلماسی ایران را نیز عیان می سازد.
اما این را هم نباید فراموش کنیم که وعده های انتخاباتی او مبنی بر تعامل بیشتر با جهان خارج در سیستمی مورد آزمایش قرار خواهد گرفت که مجلس غالباً توسط نمایندگان جناح تندرو پر شده است. البته اگر تعداد نمایندگان مستقل را در کنار نمایندگانی با دیدگاه اعتدالی در نظر بگیریم و با احتمال اینکه مقام معظم رهبری که نهایت سخن را در مورد سیاست خارجی ایران بیان می دارد، به نظر می رسد، گام های برداشته شده در مسیر تحقق وعده ها از سوی پزشکیان چندان هم راحت نخواهد بود مگر اینکه اقتضائات زمانی پارامترها را تحت تأثیر قرار داده باشد. اما این واقعیت را نیز نباید از نظر دور داشت که حمایت های ضمنی شخصیت های برجسته لشکری و کشوری از پزشکیان و حضور شخصیتی مثل آقای حجازی در دفتر دکتر پزشکیان و دیدار رسمی با وی که فرد مورد امعان و اطمینان مقام رهبری است، نشان می دهد که نوعی اصلاح دیدگاهی در مسیر سیاست خارجی ایران در حال رخ دادن است. با توجه به شرایط کشور و همچنین ادامه مذاکرات غیر مستقیم به واسطه گری دولت عمان با ایالات متحده که آقای باقری سرپرست وزارت امور خارجه روز پنج شنبه اذعان داشتدد، مشخص می کند که اراده سیاسی بیشتری در تهران برای نوعی تفاهم با غرب وجود دارد که باعث ایجاد مهلت اقتصادی می شود.
ایران از زمانی که دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا در سال 2018 آمریکا را از توافق خارج کرد و تحریم های تنبیهی را علیه صنعت نفت و بخش مالی این کشور اعمال کرد، به تدریج برنامه هسته ای خود را گسترش داده است. این امر به شدت مورد توجه و نگرانی ایالات متحده است. از سوی دیگر برتری قدرت موشکی ایران که در حمله موشکی ایران به مناطق مهم اسرائیل در ماه های گذشته شاهدش بودیم، بیم و هراس کشورهای غربی را دو چندان کرده است. این در حالی است که ایران با روسیه و چین در مسیر انتخاب سیاست های امنیتی و دفاعی و همچنین رویکرد مبارزه با جهان تک قطبی هماهنگ است. ایالات متحده اکنون تخمین می زند که دوره به اصطلاح شکست تهران – زمان لازم برای جمع آوری مواد شکافت پذیر کافی برای یک بمب هسته ای، در صورت تمایل – از یک سال به “هفته ها یا کمتر” رسیده است. موفقیت ایران در رسیدن به تولید سلاح هسته ای – هر چند که ایران مخالف تولید آن است – رقابت های شدید تسلیحات هسته ای را موجب خواهد شد که کنترل شیرازه آن به قطع و یقین دست آمریکا نخواهد بود. از این رو اگر امروز ایالات متحده دم می جنباند، در واقع صورت ظاهری قضیه است و در ورای موضوع بی تاب برای رسیدن به تفاهم با ایران است. این نکته امید ایران بوده و به همین حال با طمأنینه حرکت می کند. این فرجه را هسته سیاست خارجی دکتر پزشکیان نیز نباید از دست بدهد. اگر به اظهارات اولیه ایالات متحده آمریکا و اظهار نظر متیو میلر، سخنگوی وزارت امور خارجه در دو روز گذشته را مرور کنیم، به بنده در ابراز عقیده ام حق خواهد داد. وی در پاسخ به سوالی درباره تجدید دیپلماسی هسته ای در دوران پزشکیان گفت: “اجازه دهید ابتدا او کار خود را آغاز کند… دیپلماسی مؤثرترین راه برای دستیابی به یک راه حل مؤثر و پایدار در مورد برنامه هسته‌ای ایران است. اما ما همچنین به صراحت اعلام کرده‌ایم که در حال حاضر با توجه به تشدید تنش‌های ایران در سراسر جهان، از هر نوع راه حل دیپلماتیک معناداری فاصله داریم.”
صد البته این بار در مذاکرات احتمالی پیش رو، ایالات متحده صرفاً بر روی توان هسته ای ایران وارد مذاکره نخواهد شد. زیرا موضوع توان موشکی نیز موجب نگرانی آن کشور و هم پیمانان او است. تنش ها با غرب بر سر عرضه پهپادهای مسلح ایران به روسیه نیز از دیگر موارد حساس بر شمرده می شود. رئیس‌جمهور منتخب همچنین در اظهار نظری که در خصوص حمایتش از حماس و تداوم سیاست های ایران در حمایت از نیروهای مقاومت و در عین حال نامه ای که به حسن نطرالله نوشته است، نشان داد که هیچ تغییری در حمایت ایران از نیروهای نیابتی خاورمیانه ایجاد نخواهد شد. از سوی دیگر با تأکید بر اینکه نخستین اقدام خود توسعه مناسبات با کشورهای عربی دانسته است، این خود چالش فکری جدی در میان غرب و متحدان عرب در خلیج فارس ایجاد کرده است. نتیجه اینکه، هنوز در رأس امور قرار نگرفته دیپلماسی خودش را معین کرده است و طرفین مقابل باید بر اساس رویکرد رئیس جمهور منتخب دست و پای خود را جمع و جور کنند.
