روستاهای آذربایجان؛ توانمند اما فراموش شده!

عصرآزادی آنلاین/ شهرام صادق زاده

به طور قطع و یقین نقش روستاها و روستائیان در توسعه و رشد اقتصادی را نباید نادیده گرفت زیرا این قشر شریف و بعضاً محروم از امکانات اولیه زندگی و امور رفاهی، برای عمران و آبادانی دیار خود زحمات فراوانی را متحمل گردیده اند اما از کمترین امکانات زندگی برخوردارند به طوری که تعجب آور نیست که روستاهای محروم آذربایجان هنوز هم از نعمت برق و گاز بی بهره هستند.
در سال ۱۳۹۳، نیمه مهر ماه به عنوان روز روستا و عشایر نامگذاری شد، هرچند که نقش و جایگاه روستاییان و عشایر در تولید، امنیت غذایی و رشد اقتصادی فراتر از این است اما متاسفانه سالهاست که در ادوار دولت ها قصد خدمت به روستائیان وجود دارند اما بدون نتیجه چشمگیر به ورطه فراموشی سپرده می شود.
دیار آذربایجان با دارا بودن پتانسیل های بی نظیر گردشگری و طبیعی در منطقه ای کوهستانی، همچون نگینی در دل زیباییهای طبیعت بکر کشور درخشیده و روستاهای مقصد گردشگری همچون کندوان، اوشتبین، لئوان، زنوزاخ، اسکانلو، آستامال، خوشگناب، سیس، قدمگاه و غیره را در دل خود جای داده است که باید علاوه بر تقویت صنعت گردشگری، نسبت به توانمندی اقتصادی ساکنان آنها اقدامات موثری انجام گیرد که متاسفانه این امر تابحال عملیاتی نشده و موجب شده که مهاجرت از روستاها سرعت گرفته و هارمونی شهرها را تحت الشعاع خود قرار دهد که امروزه شاهد رفتارهایی هستیم که باید در دهه های قبل سر و سامان می گرفت و اینگونه نمی شد…

◾️توانمندی اقتصادی روستاها و جلوگیری از مهاجرت

آذربایجان شرقی با جمعیت بیش از ۴ میلیون نفر دارای دو هزار و ۷۲۷ پارچه روستاست که یک میلیون و ۱۰۰ هزار و ۲۲۰ نفر از جمعیت این استان را در قالب ۳۳۵ هزار و ۸۷۸ خانوار در خود جای داده است.
طبق آمارهای منتشر شده، از مجموع دو هزار و ۷۰۰ روستای آذربایجان شرقی، دو هزار و ۲۰ روستا دارای جمعیت بالای ۲۰ خانوار است که در دو هزار و ۷۲ روستا شورای روستا و یکهزار و ۹۴۲ روستا دهیاری وجود دارد.
مشکل اساسی کشور به ویژه استانهای دارای ظرفیت های گردشگری در سال های اخیر، عقب ماندگی روستاها و مهاجرت روستاییان به نواحی شهری و به ویژه کلانشهرها بوده است که عامل اصلی آن، مسائل اقتصادی، بخصوص دسترسی به اشتغال می باشد در حالی که می توانستیم با توانمندی روستاها در مسئله اقتصاد، از مهاجرت ساکنان آنها جلوگیری نماییم.
محور توسعه روستاهای آذربایجان شرقی همچون سایر مناطق، به طور سنتی کشاورزی تعریف می‌شود اما محدودیت منابع طبیعی در برخی از روستاها موجب رکود اقتصادی شده و توسعه کشاورزی به توسعه اقتصادی همه روستاها منتج نشده است.
امروزه روستاها محیط مناسبی برای رشد بخش‌های غیر کشاورزی و فعالیت شرکت‌های تولیدی و خدماتی شناخته شده که این موضوع در واقع نوعی حرکت از کسب ‌و کارهای مبتنی بر منابع طبیعی به سمت کسب ‌و کارهای مبتنی بر دانش است.
مزایای روستاهای مقصد گردشگری باعث شده در سال‌های اخیر در سیاست‌ گذاری توسعه ملی توجه بیشتری را به خود جلب کند، این روستاها با نقاط قوت و فرصت‌های متنوع پیش رو، به لحاظ مدیریتی به ویژه با مشکلات زیرساختی زیادی روبرو بوده و غالباً از مناسبات اقتصادی و اجتماعی برخوردارند، از این رو نیازمند مدیریت ویژه هستند.

◾️ورود محصولات روستا به بازارهای جهانی با تجاری سازی

یک کارشناس اقتصادی در آذربایجان شرقی معتقد است اقتصاد روستاهای استان باید به سمت تولید محصولات با ارزش افزوده بالا و بیشتر از سایر اقلام سوق داده شوند.
“محمد کلامی” با تاکید بر اهمیت فناوری در روستاها افزود: بر این اساس باید هر گونه سرمایه گذاری در اقتصاد خُرد و کلان مناطق روستایی بر روی محصولات سودآور باشد تا علاوه بر ساکنان روستا، اقتصاد منطقه و آذربایجان شرقی ترقی کند.
وی، هدف از ایجاد روستای موسوم به نوفن را راه اندازی یک نگاه علمی به معیشت روستاها دانست و اظهار کرد: اینکه اقتصاد روستا از معیشتی بودن به سمت ایجاد ارزش افزوده و ثروت هدایت شود، مهمترین رویکرد در این زمینه است و باید برنامه ریزی ها در این محور پایه ریزی گردد.
کلامی، سرمایه گذاری در اقتصاد روستایی آذربایجان شرقی را مهم برشمرد و تاکید کرد: باید نقشه راه به گونه ای باشد که از سرمایه گذاری بر روی محصولاتی که ارزش اقتصادی پایینی دارند به سمت محصولات با ارزش افزوده بالا در روستاها حرکت کند.
وی یادآور شد: بر این اساس، حوزه محصولاتی مانند پسته و زعفران بهترین بستر است که در سال های گذشته اقدامات خوبی در آذربایجان شرقی انجام شده است اما برای اینکه این محصولات وارد بازارهای جهانی شوند باید تجاری سازی مناسبی انجام شود.
کلامی با اشاره به ۲ محور مهم در حوزه روستای نوفن اضافه کرد: استفاده از شرکت های دانش بنیان برای افزایش ماندگاری محصولات کشاورزی و همچنین استفاده از روش های جدید و فناوری های نو برای ایجاد ثروت و تولید محصولاتی با ارزش افزوده بالا باید مورد توجه جدی قرار گیرد.

◾️کمبود تحقیقات و ضعف شناخت روستاهای آذربایجان

یکی از خلاء‌های اساسی روستا‌های ایران به ویژه استانهای مرزی همچون آذربایجان شرقی، کمبود مطالعات و تحقیقات و ضعف شناخت در مورد آنهاست؛ بنابراین با توجه به پیچدگی مناطق روستایی نیاز عمیق به شناخت افزونتر آن‌ها به منظور اتخاذ تصمیمات خردمندانه آشکار می‌گردد که نیاز بل همکاری نزدیک مراکز تحقیقات و دانشگاهی دارد.
زنان حدود نیمی از جمعیت آذربایجان شرقی را تشکیل می دهند؛ قشر از جامعه این استان که با برخورداری از توانمندی ها و قابلیت های فراوان خود نقش موثری در توسعه اقتصادی، اجتماعی این استان ایفا می کنند و باید در توانمندی روستاها در مقوله اقتصاد، از موجودیت آنها استفاده به عمل آی که ارتقای آگاهی، دانش و توانمندی این قشر و فراهم کردن زمینه‌ های لازم برای جلب مشارکت آنان در عرصه های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی، می تواند مسیر رسیدن به این توسعه را هموارتر کند.
به عقیده متولیان امور روستایی و عشایری آذربایجان شرقی، در سال های اخیر با حمایت های دولت از اشتغال زایی زنان روستایی و عشایری و اعطای تسهیلات مختلف در این زمینه و ارتقای توانمندی و آگاهی های آنان، مشارکت این قشر در فعالیت های مختلف جامعه به ویژه در عرصه اقتصاد افزایش یافته و این روند با تسهیل امور می تواند رشد چشمگیری داشته باشد.
بدین ترتیب، معرفی ۱۵ مهر ماه به عنوان روز ملی “روستا و عشایر” می تواند به توسعه و ترویج فرهنگ روستایی استانهای کشور کمک کند به ویژه در آذربایجان شرقی که دارای مناطق بکر و کوهستانی بوده و در صورت حمایت های اساسی، اهتمام مردمان روستا در فعالیت های روزمره منطقه خود، به افزایش توان اقتصادی استان منجر خواهد شد.