پروین الگوی ادب

?عصرآزادی آنلاین/ شهرام صادق زاده

بعد از انقلاب مشروطه، حضور زنان در عرصه های اجتماعی پُررنگ تر می شود که یکی از زنان بنام دوران پس از انقلاب مشروطه پروین اعتصامی است؛ زنی که با قلمی شیوا به بیان دیدگاه های خود پرداخته و بر اساس انتقاد اجتماعی، دفاع از مظلوم و ظلم ستیزی را سرلوحه خود قرار می دهد.
پروین بهترین الگوی زنان جامعه معاصر ماست و اکثر پروین شناسان معتقدند او شاعره ای است که حتی یک بیت بیهوده نسروده، بلکه از دل گفته و دارای پیام معنوی است لذا نجابت روح، غنای طبع، تربیت خانوداگی و عقیده او اجازه نداده که جوهره پاک و انسانی خود را آلوده نماید!
روز ۲۵ اسفند به نام پروین اعتصامی نامگذاری شده است که یک فرهنگ بسیار زیباست که از طریق این مناسبت، می توان یاد و خاطره بزرگترین شاعره آذربایجانی ایران را زنده نگه داشت که یک الگوی پرافتخار برای زنان نسل امروز است.
خانه‌ پروین اعتصامی در محله تاریخی ششگلان تبریز که او تا ۷ سالگی در این خانه زندگی می‌کرد به خانه – موزه‌ پروین تبدیل گردیده که در آن، برخی از وسایل شخصی و کتابهای او نگهداری می‌شود و علیرغم اینکه حافظ خوبی برای یادگاران نیاکانمان نیستیم اما تبدیل این مکان به مرکز دائمی گالری‌ها و نمایشگاه‌های هنری آذربایجان شرقی اتفاقی است که باید آن را به فال نیک گرفت و از خانه‌ قدیمی و دلباز اختر چرخ ادب لذت برد…
▪️اول ادب

پروین اعتصامی با نام اصلی رخشنده در ۲۵ اسفند ۱۲۸۵ شمسی در تبریز زاده شد، او فرزند یوسف اعتصام الملک، نویسنده و مترجم معاصر و اختر اعتصامی از شاعران دوره قاجار بود، در سال ۱۲۹۱ هنگامی که ۶ سال داشت به همراه خانواده‌اش از تبریز به تهران مهاجرت کرد؛ به همین خاطر از کودکی با مشروطه‌خواهان و چهره‌های فرهنگی آشنا گردیده و ادبیات را در کنار پدر و از اساتیدی همچون دهخدا و ملک الشعرای بهار آموخت.
در دوران کودکی زبان های فارسی، عربی و انگلیسی را زیر نظر پدرش در منزل آموخت و به مدرسه آمریکایی ایران کلیسا رفت و در سال ۱۳۰۳ تحصیلاتش را در آنجا به اتمام رسانید و در تمام سال‌های تحصیل از دانش‌آموزان ممتاز بود و حتی مدتی در همان مدرسه به تدریس زبان و ادبیات انگلیسی پرداخت و همزمان با تحصیل، شعر نیز می‌سرود.
دیوان پروین شامل ۲۴۸ قطعه شعر می‌باشد که از آن میان ۶۵ قطعه به صورت مناظره است که اشعار وی بیشتر در قالب قطعات ادبی است که مضامین اجتماعی را با دیده انتقادی به تصویر کشیده‌ است که در میان اشعارش، تعداد زیادی شعر به صورت مناظره میان اشیا، حیوانات و گیاهان وجود دارد.
اشعار او دو دسته تقسیم می شود؛ دسته اول که به سبک خراسانی گفته شده و شامل نصیحت است و بیشتر به اشعار ناصرخسرو شبیه‌ است و دسته دوم اشعاری که به سبک عراقی گفته شده و بیشتر جنبه داستانی به ویژه از نوع مناظره دارد و به سبک شعر سعدی نزدیک است که این دسته از اشعارش شهرت بیشتری دارند.
صفات پسندیده پروین باعث شده بود که او نزد دیگران ارجمند باشد لذا در دیوانی با ۵ هزار بیت، فقط یک یا دو جا از خودش حرف زده و درباره خودش شعر سروده و این نشان دهنده فروتنی و اخلاق شایسته اوست.
او پس از کسب افتخارات فراوان در تاریخ ۱۵ فروردین ۱۳۲۰ در سن ۳۵ سالگی بر اثر ابتلا به بیماری حصبه در تهران درگذشت و در حرم حضرت فاطمه معصومه (س) در مقبره خانوادگی به خاک سپرده شد.
▪️دوم ادب

یک شاعره و پژوهشگر ادبیات در توضیح ویژگی شعری پروین اعتصامی گفت: پروین اولین زنی بود که بعد از یک دوره زمانی طولانی به جمع دایره شاعران اضافه شد و به دلیل ویژگی‌های منحصر به فردش، ماندگار شد زیرا نگاه ویژه‌ای به مسائل اجتماعی داشت.
فریبا یوسفی ادامه داد: شرایط ویژه‌ای که پروین داشت ایجاب می‌کرد که به این خوبی و محکمی شعر بگوید لذا با اینکه در یک خانواده مرفه زندگی می‌کرد و پدرش از شاعران دربار بود اما درد جامعه را می‌دانست و آن را به بهترین شکل ممکن انعکاس می‌داد.
وی با اشاره به دلایل ماندگاری شعر پروین افزود: پروین معمولاً تا قبل از سن ۳۲ سالگی شعرهایش را سروده و استحکام شعرهایش باعث شده تا عده‌ای فکر کنند که این شعرها متعلق به پروین نیست اما من چنین نظریه‌هایی را رد می‌کنم چرا که از کودکی در یک خانواده شاعر متولد شده و با بزرگان زمان خود در ارتباط بوده است.
این پژوهشگر حوزه ادبیات ایران اضافه کرد: زن بودن، شعرهای محکم، پرداختن به درد اجتماع و سِن کم او مؤلفه‌هایی است که باعث شده شبهه‌ هایی به شعرش وارد شود و شاعر بودن او را زیر سؤال ببرند که البته کاملاً بی پایه و اساس است.

یوسفی درباره دغدغه‌های شعر پروین هم تاکید کرد: بیشترین نگاه پروین به اجتماع است و به مسائل جامعه زنان هم اشاره‌هایی دارد اما دغدغه اصلی او پرداختن به مشکلات جامعه زنان نیست و نگاه او با شاعرانی مانند فروغ فرخ‌زاد مقداری متفاوت است لذا نگاه جدیدی را به ما می‌دهد و ما را با عمق مشکلات جامعه آن‌ روز آشنا می‌کند.
وی خاطرنشان کرد: موزون سرودن، کار مشکلی است چرا که وزن، دست و پای شاعر را می‌بندد و ریختن اندیشه در ظرف وزن و قافیه کار هر کسی نیست اما پروین به خوبی با این مسئله کنار آمده بود و خیلی راحت و ساده، اندیشه‌هایش را بیان کرده است.
یوسفی یادآور شد: پروین اعتصامی به موج‌های شعری زمانه خودش توجهی نداشت و به اصول فطری و انسانی پرداخت و به همین دلیل نامش ماندگار گردید.

▪️آخر ادب

در ادوار مختلف زمانی، نقش و تأثیر زنان در ادبیات ایران به وضوح قابل مشاهده است و نگاه متفاوت این جنس به مسائل سیاسی و اجتماعی، آثار منحصر به فردی را از آنها را بر جای گذاشته است که اتفاقاً مخاطبان زیادی را هم به خود جلب کرده است که از جمله مهمترین شخصیت ها می توان به پروین اعتصامی اشاره کرد که در دوران حکومت رضاخان درخشید.
پروین تنها شاعری است که باید از وی به‌ عنوان سعدی شاعرانِ زنِ ایران نام برد، دلیل موفقیت این بانوی ارزنده فرهنگی و ادبی، علاوه بر ذاتی بودن استعداد، معجزه تعلیم و تربیت و توجه پدر مشهور وی – یوسف اعتصام الملک – است که علیرغم محرومیت زنان ایرانی از فرصت‌های تحصیل و عدم دسترسی به مدارس دخترانه، وی را در امر تحصیلات یاری کرد و دختر بااستعداد و روشنفکر خود را به جایگاهی که شایسته او بود، رساند.
اشعار پروین اعتصامی طیفی از موضوعات را در برمی‌گیرد که می‌توان عمده آنها را در قالب مواعظ اخلاقی و موضوعات اجتماعی دسته‌بندی کرد، به بیان بهتر، پروین در اشعار خود به نقش و جایگاه اجتماعی زنان توجه ویژه‌ای دارد و از ابعاد مختلف به مسئله زن در جامعه پرداخته است از جمله اینکه او نسبت به تحقق حقوق زنان حساس بود و مسائل مربوط به امور زنان باعث شده تا پایان نامه تحصیلی خود را تحت عنوان زن و تاریخ به این موضوع اختصاص دهد.
در واقع، پروین اعتصامی از جمله شاعرانی است که پیش از مرگ خود برای سنگ قبرش شعر سروده و حاوی نکات بسیار جالب توجهی است: اینکه خاک سیه اش بالین است/ اختر چرخ ادب پروین است/ گرچه جز تلخی ز ایام ندید/ هرچه خواهی سخنش شیرین است/ صاحب آن همه گفتار امروز/ سائل فاتحه و یاسین است و…
شعر او با عنوان زن در ایران مهم‌ترین شعری است که او در رابطه با زنان سروده و در آن به لزوم تعلیم و تربیت زنان اشاره دارد که برخی از ابیات بدین شرح است: میوه‌های دکه دانش فراوان بود لیک/ بهر زن هرگز نصیبی زین فراوانی نبود/ در قفس می‌آرمید و در قفس می‌داد جان/ در گلستان، نام از این مرغ گلستانی نبود!