عصر آزادی آنلاین/ دكتر قدیرگلكاریان، لیبی در شرایط کنونی به میدان رقابت قدرت در شمال آفریقا بدل شده است. در یک طرف ترکیه با حمایت از دولت وفاق ملی به رهبری السراج دست به توافقات مهمی زده و به صورت فیزیکی نیز با اعزام نیرو به طرابلس دست به ماجراجویی تازه زده که برخی از تحلیلگران بر این اعتقادند که حضور ترکیه در آن کشور موجب ایجاد شرایط مشابه سوریه خواهد شد. از سوی دیگر روسیه با حمایت از ژنرال خلیفه حفتر در کنار سایر کشورهای اروپایی مانند فرانسه معارضاتی را با دولت ترکیه دارد. در بازخوانی چنین شرایطی به نظر میرسد که ترکیه- روسیه علیرغم داشتن توافقات و منافع راهبردی مشترک در چنین میدانی با همدیگر در شرایط بحرانی دچار تنش خواهند شد و باز روابط آن دو کشور خدشه دار خواهد شد؛ تعدادی از تحلیلگران هم معتقدند که حضور ترکیه در لیبی سودمند است و ترکیه در برابر روسیه دست به ایجاد شرایط موازی موازنه قدرت زده است و همانگونه که در سوریه علیرغم داشتن جبهه های متضاد و مغایر با همدیگر، در لیبی نیز به همان صورت عمل خواهند کرد.
ترکیه هرچند با حمایت از دولت وفاق ملی در برابر امارات متحده عربی و مصر که حامیان اصلی ژنرال حفتر هستند، انگشت آمرانه ای را بکار برده و میدان داری می کند ولی خوب می داند که بازیگر اصلی لیبی و حامی مهم ژنرال خلیفه حفتر، دولت روسیه است. چراکه بعد از سفر السراج به ترکیه و امضای دو توافق نامه تعیین حدود مرزهای دریایی و همچنین اعزام نیروهای ترکیه به لیبی که به تصویب مجلس بزرگ ملی ترکیه هم رسید، بلافاصله مسکو در تاریخ 24 دیماه 1398 میزبان ژنرال خلیفه حفتر شد. هر چند توافق نامه ای به امضاء نرسید ولی حمایت روسیه از حفتر و عمل مقابله ای پوتین در برابر اردوغان کاملاً مشهود بود. آنکارا بدین ترتیب دریافت که روسیه قدرت اساسی است كه باید در لیبی با آن مقابله كند.
از سوی دیگر وقتی پایگاه اطلاعاتی- نظامی الوطیه لیبی در 29 اردیبهشت ماه امسال از دست کنترل ترکیه خارج شد و تعدادی از نیروهای موجود هم دستگیر شدند، نخستین دری که از سوی آنکارا کوبیده شد، باز کاخ کرملین بود که وزیر خارجه ترکیه با وزیر خارجه روسیه تماس تلفنی در این رابطه برقرار کرد و حتی اردوغان با پوتین مذاکره نمود. این خود نشانه دیگری از فشار مضاعف روسیه بر ترکیه در میدان لیبی به شمار میرود. پیرو آن ورود هواپیماهای روسی از نوع میگ- 29 به لیبی شرایط را دوباره حادتر ساخت و بعد از چند روز در اول خرداد ماه ژنرال خلیفه حفتر اعلام داشت که به زودی دست به عملیات هوایی گسترده خواهد زد و تمام مواضع ترکیه نیز میتوانند از اهداف قانونی باشند.
هرچند برخی از رسانه های ترکیه اعلام داشتند که در صورت وقوع عملیات هوایی، جنگنده های ترکیه خواهند توانست از سواحل مدیترانه و یا اژه عازم لیبی شده و مقابله مثل خواهند کرد ولی خبر اینکه جنگنده های روسی به احتمال زیاد به توسط خلبانان مصری هدایت خواهند شد، زنگ هشدار را در آنکارا به صدا در آورده است.
با اینحال موضع گیری ایالات متحده در حمایت از فائز السراج، رئیس دولت وفاق ملی و مشروع دانستن آن دولت آب خنکی را نصیب آنکارا نموده است. چرا که فرماندهی ایالات متحده در آفریقا اعلام داشت که در صورت بروز خطرات امنیتی از جانب جنگنده های روسی در لیبی دست به اقدام کنترلی خواهند زد. اما در عین حال ژنرال جف هریگان، فرمانده نیروی هوایی آمریکا در اروپا و آفریقا هفته پیش ضمن اظهار نظری در رابطه با اینکه علاوه از جنگنده های میگ- 29، تعدادی از جنگنده های سوخو-24 هم به پایگاههای تحت کنترل ژنرال حفتر اعزام شده که خلبانان کرایه ای روسی هدایت آنها را به دست خواهند گرفت و از سویی روسیه سیستم پدافند و دیوار مانعی را برای جلوگیری از حملات جنگنده های آمریکایی به لیبی ارسال داشته است که این میتواند نگرانیهای امنیتی جدی و حقیقی را در جبهه جنوبی اروپا ایجاد کند.
گفتنی است پیام ها و هشدارهای واشنگتن شاید موضع آنکارا را در لیبی تقویت کند ولی خروج بی برنامه نیروهای مزدور شرکت نظامی واگنر از خط مقدم جبهه در لیبی، تقویت ناوگان هوایی روسیه در لیبی و ادامه مذاکرات دیپلماتیک نشان میدهد که ترکیه ناچار است برای عدم ورود به شرایط بحرانی در لیبی نیازمند همکاری و درک شرایط دیکته شده مسکو دارد. به احتمال زیاد این همان تکرار الگوی مشارکت ترکیه و روسیه در سوریه است که در آن همکاری و تقابل مشترک به صورت در هم تنیده مشهود است.
البته باید گفت که مسکو هم چندان تمایلی به شاخ به شاخ شدن مستقیم با آنکارا را ندارد، اما این مسئله به معنای کمی در مورد جنگ های پروکسی(نیابتی) در لیبی است. در حال حاضر با توجه به شرایط موجود، بازدارندگی نظامی احتمالاً می تواند فرایند مذاکره جدید را هدایت کند که توسط ترکیه و روسیه هدایت می شود.
فرانسه به عنوان یک قدرت استعماری سابق در شمال آفریقا، نسبت به نقش سازنده ترکیه در لیبی مخالف است و خرید سیستم دفاع هوایی روسیه S-400 از سوی ترکیه را در منافات با تعهدات ترکیه در قبال ناتو می داند. حتی ژان ایو لودریان، وزیر خارجه فرانسه هشدار داده است که تداوم حضور ترکیه در لیبی میتواند آن کشور را به سوریه دوم بدل کند.
طبیعی است که ترکیه با تکیه بر پیشینه تاریخی حضور خود در لیبی و همچنین تثبیت منافع خود در مدیترانه شرقی در برابر یونان، قبرس و مصر بر سر رقابت انرژی دست به ریسک بزرگی زده است ولی علی ایحال توانسته است با امضای توافق نامه تعیین حدود دریایی با دولت وفاق ملی که از سوی سازمان ملل به رسمیت شناخته شده، دست برتری را در بازی رقابتی در منطقه داشته باشد. در همین حال مصر با تجربه تاریخی خود از ترکیه که حامی اخوان المسلمین در مصر بود، بیم دارد که بار دیگر از لیبی همین جبهه را تقویت کرده و به بازی بگیرد. از سوی دیگر احتمال این وجود دارد که آنکارا برای فریب مسکو دست به همین عمل هم بزند. در چنین شرایطی شاید مسکو به دلیل تثبیت تمامیت ارضی لیبی و ممانعت از تجزیه آن که به نفعش نیست، با ترکیه وارد مذاکرات دیپلماتیک بزند که در چنین شرایطی باز ترکیه دست برتر خواهد داشت.
ترکیه هرچند این شرایط را درک می کند، اما موقعیت نظامی- امنیتی و خاستگاه مسکو را هم در لیبی به خوبی تشخیص میدهد. از این رو میداند که صبوری روسها در برابر آنکارا ناشی از قدرت تأثیرگذاری بر تحولات در میدان رقابت بوده و از سوی دیگر پیچیدگی و تنیدگی عمیق روابط چند جانبه آنکارا-مسکو یکی از عواملی است که خواهد توانست در سربزنگاه خیلی ار معادلات را تحت الشعاع قرار دهد.
