«جان مایه» عنوان کتابی است که به شرح آثار، احوال و شیوه نوازندگی استاد «علی اکبر شهنازی» یکی از چهره های شاخص خاندان هنر فراهانی اشاره دارد و نگارندۀ آن «سید محمدامین میراحمدی» در این کتاب به آهنگسازی و اجرای دستگاه نوا بر اساس ردیف دورۀ عالی نیز پرداخته است این اثر توسط انتشارات «موسیقی عارف»در مرداد ماه سال جاری منتشر گردید.
عصر آزادی آنلاین/ رعنا زارع پور، «علی اکبر شهنازی» یکی از پدیده های تکرار نشدنی موسیقی کلاسیک ایران، در سال 1276متولد و قریب به هشت دهه تا زمان وفات خود در سال 1363با نغمه و نوا، هم نفس و همراه بود. از 8سالگی تحت تعلیم پدرش قرار گرفت و به واسطۀ نبوغ سرشارش در چهارده سالگی اولین صفحه خود را با جناب دماوندی ضبط نمود، در 18سالگی بعد از درگذشت پدر جانشین او در امر آموزش شد و در سال 1305 به دعوت کمپانی «هیز ماسترز ویس» صفحاتی از او با «اقبال» ضبط گردید، در سال 1308هنرستان موسیقی شهنازی را تأسیس نمود، درسن 65 سالگی ردیف پدرش «آقاحسینقلی» و در اواخر عمر گرانمایهاش در حالیکه 80 سال داشت ردیف دورۀ عالی خود را ضبط نمود.
میر احمدی، نگارندۀ این اثر در کنار نوازندگی، تدریس ،تألیف، تنظیم و آهنگسازی بخش مهمی از فعالیت های خود را در زمینۀ پژوهش و تحقیق به بررسی آثار گذشتگان اختصاص داده و معتقد است این بزرگان وارثان فرهنگ و هنر ما هستند و آثارا،حوال ،سبک و شیوه نوازندگی آنها همواره برای ما راهنما و چراغ راه است. او که پیش از این در کتاب
«جویبار جوشنده» به بررسی آثار و احوال استاد «مرتضی نی داود» پرداخته است در «جان مایه» نیز با همین رویکرد به پژوهش پیرامون آثار و احوال استاد شهنازی تمرکز دارد با این تفاوت که این بار نگارنده، همنورد افقهای دورتری است و دست به آفرینش قطعاتی در دستگاه نوا به یاری دو شخصیت تأثیرگذار خاندان دوم هنر ایران زده است. قطعاتی که ملهم و متاثر از سبک و شیوه نوازندگی شهنازی و مقتبس از ردیف پدر او آقا حسینقلی میباشد. میراحمدی «جان مایه» را کوششی در جهت خلاقیت تدریجی در بستر سنت دانسته و گفت: «در تاریخ موسیقی ایرانی بزرگانی بودند که در بازۀ زمانی گوناگون موسیقی اصیل را با آگاهی در قالب های نوین ریختند و بقای آن را در جامعه حفظ کردند البته هنر موسیقی دامنۀ وسیعی دارد و برای هر نگرشی فضا باز است اما اختلاط در مرزبندی گونه های موسیقی که ترکیبی از عناصر گوناگون هستند به نفع جریان موسیقی نبوده و باعث ایجاد سردرگمی مخاطبان خواهد شد»
و در ادامه در خصوص فقدان نوآوری و عدم خلاقیت هنری در حوزه موسیقی افزود: «دامنۀ خلاقیت در موسیقی ایرانی بسیار کمرنگ است و تشابه به قدری بالاست که گاه امکان بازشناسی صاحبان آثار وجود ندارد اما چنین وضعیتی جواز خلاقیت نقطهای و دفعی نبوده زیرا خلاقیت احتیاج به روندی خردمحور دارد».
تاکید، تمرکز و توجه نگارنده بر خلاقیت با تغییر در عناصر غیر جوهری با حفظ اصالت و هویت است و تأسف و تأثرش از تکرار و رکودی است که جامعه هنری را به سمتی سوق داده که مدت ها است شهنازیها دیگر در آن دیده نمی شوند.
هین سخن تازه بگو تا دو جهان تازه شود
وارهد از حد جهان، بی حد و اندازه شود “مولانا”
این کتاب شامل دو بخش است؛ در بخش نخست به احوال و شیوه نوازندگی علی اکبر شهنازی پرداخته شده و پیرامون بیوگرافی، ضبط صفحات، کنسرت تدریس و ردیف دوره عالی، پژوهشی صورت گرفته است و تحلیل شیوۀ نوازندگی این استاد گرانقدر در سه بعد شکلی و محتوایی و کلی ارائه شده و در بخش دوم، آهنگسازی، نت نگاری تحلیلی و اجرای دستگاه نوا توسط نگارنده اثر بر اساس ردیف دوره عالی استاد شهنازی که سیستم مدال آن از ردیف میرزا حسینقلی اقتباس شده صورت گرفته است. در این مجموعه بخش های آوازی تنها به شکل صوتی ارائه شده و بخش های ضربی با فرم های پیشدرآمد، چهارمضراب، ضربی کرشمه و رنگ بصورت صوتی همراه با نت نگاری آورده شده است که در یک لوح فشرده پیوست کتاب می باشد.
میراحمدی در توضیح بخش دوم کتاب گفت: «شهنازی هنرمند بسیار خلاقی بود که روایت ردیفی او از جمیع جهات نسبت به رپرتوآرهای پیش از خودش بدیع بوده و فاصلۀ معناداری دارد. ردیف دورۀ عالی ایشان دستگاه راستپنجگاه و نوا ندارد، من سیستم مدال و گوشهها را از ردیف میرزاحسینقلی برداشت کردم و انگارههای ریتمیک، ملودیک، ساختار فرمال، پایهها، تکنیک و شیوه نوازندگی را از ردیف دورۀ عالی استاد شهنازی اقتباس کردم و بر این اساس قطعاتی را در دستگاه نوا آهنگسازی نموده و اجرا کردم» در ادامه افزود: « هرچند در مواردی چون آهنگسازی، فرم، شیوههای بسط و گسترش، سرعت، زمان بندی و لحن از شهنازی الهام گرفتهام اما در این اثر قصد بازسازی شیوه نوازندگی او را نداشتهام و محوریت حول خلاقیت در بستر سنت بود»
«جان مایه » بافتۀ فاخریست که تارش از نوای قدیم و پودش از نغمه هایی نو تنیده شده و کوتاه سخن اینکه صاحب اثر از جان، مایه گذارده است و دست به آفرینشی نو بر اساس نظام دستگاه موسیقی ایران زده است. به تعبیر سلمان ساوجی:
پرده عشاق را برداشت مطرب در سماع
گو فرو مگذار تا پیدا شود راز نهفت
