به فکر ساماندهی مناطق تاریخی بی شمار آذربایجان باشیم؛ حیله ور؛ روستایی هیجان انگیز در دل کوه اما بی صاحب!

شهرام صادق زاده/ عصر آزادی آنلاین،

هویت هر منطقه در دل میراث فرهنگی آن نهفته است که با شناسایی آنها می توان دریافت كه گذشتگان چگونه زندگی می كردند و اصولا پیرو چه ارزش و هنجارهایی در جامعه بوده اند اما در کشور ما آن طور که باید، مهم شمرده نمی شود!
در واقع میراث فرهنگی اگر ارزشمند نبود به طور قطع و یقین طی سال ها و قرون متمادی از بین می رفت بنابراین، این آثار برای همه نسل ها ارزشمند بوده و انسان ها آن را برای آیندگان نگه داری كردند تا به ما رسیده و در تمام نقاط جهان نیز بدین شکل است.
آثار مملوس که بناهای باستانی و تاریخی را در بر می گیرد سرمایه های ارزشمند یک ملت و كشور محسوب می شوند كه در هر دوره ای متناسب با شرایط جامعه منبع درآمد و اشتغال مردم نیز بوده است اما شرایط تاریخی، موجب از بین رفتن ارزش و جایگاه آن شده و باید اکنون احیا گردد.

▪️حیله ور مانند سایر میراث تاریخی به حال خود رها شده است!

وقتی در راه روستای صخره‌ای کندوان که جزو سه دهکده کله قندی جهان – به همراه داکوتای آمریکا و کاپادوکیه ترکیه – در حرکت هستیم ده دقیقه مانده به این مقصد توریستی، در سمت چپ جاده روستایی هیجان انگیز و نهفته در دل کوه توجه مان را جلب می‌کند که به دلیل استتار در زیرزمین به “حیله ور” معروف است.
شیوه معماری خانه های “حیله ور” کاملا منحصر به فرد بوده و یکی از جاذبه های تاریخی چند صدساله آذربایجان به شمار می رود که البته عدم توجه به ساماندهی آن از سوی دستگاه های متولی جای سوال دارد که مانند سایر میراث تاریخی به حال خود رها شده است!
در یک نگاه گذرا می توان دریافت روستایی که می توانست به محل بازدید گردشگران داخلی و خارجی تبدیل شده و در صدر اماکن تاریخی ایران قرار گیرد اکنون به دلیل عدم تخصیص بودجه کافی، به پناهگاه چوپانان تبدیل شده تا در کنار گله به استراحت بپردازند!

▪️ساکنانی که گرمای خانه را با حیوانات خود سهیم می شدند

این روستای خالی از سکنه و متروکه، سبک زندگی غارنشینی را به ما نشان می دهد و با اینکه هنوز قدمت دقیق این روستا مشخص نشده ولی بر اساس سفال هایی که از اطراف روستا کشف شده می توان قدمت آن را به سده ۷ تا ۱۲ هجری یعنی دوره ایلخانی تا صفوی نسبت داد.
در فاصله چندصدمتری این روستا قبرستانی وجود دارد که نشان می دهد جریان سکونت در این روستا به قرون اسلامی برمی گردد و دلیل متروک شدن روستا نیز، حمله مغول ها در قرن ۷ هجری قمری بوده است.
خانه های روستا به شکل زاغه هایی در دل زمین کنده شده و معماری آن ها را می توان به خانه های صخره ای کندوان تشبیه کرد، خانه هایی که در بخش کم شیب و پایینی دامنه کوه ساخته شده اند و از دور قابل رویت نبوده و اکنون نیز همینگونه است.
مردمان آن دوران، این خانه ها را در دل رسوبات آتشفشانی کَنده اند، به طوری که در اکثر خانه ها بخش آغل دام با خانه یکی بوده و نشان می دهد که ساکنانش گرمای خانه را با حیوانات خود سهیم بوده و زندگی سختی را گذرانده اند.
داخل خانه ها به علت قرار گرفتن در منطقه کم شیب کوه، محل رسوب گل و لای و سیلاب ها بوده که در سال ۱۳۸۴ و به همت مسئولان اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری آذربایجان شرقی در اطراف دهانه های آن ها سنگ چینی شده تا از نفوذ آب نهرها جلوگیری به عمل آید اما آنطور که باید و شاید نتوانسته اند در راستای آن گام بردارند.

▪️تعدادی از خانه ها هنوز شناسایی نشده و در زیر خاک مدفون هستند

جالب اینکه در ادامه کوه محل استقرار روستا نیز ۵۵ خانه از این منطقه تخلیه شده و در معرض بازدید قرار گرفته اند اما به اعتقاد کارشناسان باستان شناسی، این روستا دست کم ۲۰۰ خانه داشته ولی بقیه خانه ها هنوز شناسایی نشده و در زیر خاک مدفون هستند.
به روایت بهتر، به تصور آنها مردم کندوان در ابتدا در خانه های حیله ور زندگی می کردند و به خاطر امنیت بیش تر و حمله مغول ها این روستا را ترک نموده و به کندوان فعلی کوچ کرده اند.
این روستا در کوهپایه شمال غربی مجموعه آتشفشانی سهند با بهره گیری از معماری کند شده در موقعیت استثنایی بنا شده و با توجه به شرایط جغرافیایی که روستای حیله ور داراست می توان نتیجه گرفت که شرایط آب و هوایی سرد حتی در فصل تابستان را نیز در خود نگاه داشته است.

▪️نهرهایى وجود دارد که همچنان حیله ور متروکه و تاریخى مى ریزند!

یک کارشناس تاریخ شناسی درباره روستای حیله ور می گوید: روستاى تاریخى حیله ور بنا بر اعتقادات، محل زندگى مردمان اولیه روستاى کندوان بود و در حال حاضر متروکه مانده است. ج.علیپور اظهار می دارد: به علت قرار گرفتن این روستا در گودالى که توسط شیب زمین و دامنه کوه ایجاد شده است آب هاى روان نهرهایى که از کندوان سرازیر مى شوند به آنجا مى ریزند و باعث مى شوند تا بخش هایى از روستا از قبیل برخى آغل ها به زیر آب بروند.
او ادامه می دهد: طى اقدامات اولیه اى که صورت گرفته است توانسته ایم با سنگ چینى مسیر چند نهر روانى که به سمت روستا سرازیر مى شوند را تغییر دهیم اما همچنان نهرهایى وجود دارد که به این روستاى متروکه تاریخى مى ریزند.

▪️مردم حیله ور در دوره ای از تاریخ بسیار مورد آزار و حملات اقوام بیگانه بوده اند!

در واقع می توان گفت که مردم منطقه حیله ور در دوره ای از تاریخ بسیار مورد آزار و حملات اقوام بیگانه بودند و همین خود دلیلی بوده تا آن ها محل زندگی خودشان را ترک کنند که باید تحقیقات تکمیلی در این خصوص انجام گیرد.
مطابق با اطلاعات اندکی که از این منطقه در دسترس است اهالی روستای حیله ور در دوران ایلخانی زندگی می کردند و در این دوره به دلیل حمله قوم مغول مجبور شدند که به سمت روستا کندوان کوچ کنند و با توجه به این که کندوان نسبت به حیله ور روستای بالادست بود از طرفی به نظر می رسد معماری حیله ور طبیعتاً معماری پَست تری نسبت به کندوان دارد.
حیله ور و کندن آن در دل کوهها و زیرزمین پیشینه ‌ای برای کندن ماهرانه کندوان و انتخاب هوشمندانه آن بوده است، زیرا حیله ور مربوط به دوره ‌ای است که انسان و دام در کنار هم زندگی می کردند و جالب است بدانید که شغل اغلب اهالی این منطقه فرش بافی، گلیم بافی، ورنی بافی بوده است.

▪️پژوهشگران و باستان شناسان به فکر اکتشاف تاریخ آذربایجان از دل زمین باشند

در طول سالهای اخیر فضاهایی که اکنون از این روستا مشاهده می کنیم به طور متمادی از گل و لای و سیلاب ها بیرون کشیده شده و نزدیک به ۵۵ مورد از آنها از زیر زمین نمایان گشته اند و ممکن است که ده ها مورد دیگر همچنان در زیر خاک باشند که این نیازمند توجه پژوهشگران و باستان شناسان می باشد که این دوره از تاریخ را از دل زمین بیرون بکشند.
بدین ترتیب، میراث فرهنگی جهانی که منبع آگاهی انسان از شیوه زندگی و كار گذشتگان و نیاكان خود است با بی توجهی و نابودی به معنای از بین بردن ابزار و وسیله آگاهی از زندگی گذشتگان مورد بی مهری قرار می گیرد!