گزارش “عصرآزادی” از نقش صنعت حمل و نقل در پیشرفت اقتصاد کشور؛ افزایش صادرات غیرنفتی در گرو تقویت زیرساخت های حمل و نقل
?عصرآزادی/ شهرام صادق زاده
۲۶ آذر روز ملی حمل و نقل ایران است و تعیین این مناسبت در سال ۱۳۷۶ به پیشنهاد وزارت راه و ترابری و برای آگاه‌سازی جامعه با نقش و جایگاه بخش حمل و نقل در اقتصاد ایران از سوی شورای فرهنگ عمومی کشور صورت گرفته است.
برخی متخصصان حمل و نقل بر این باورند که بین کارآیی در بخش حمل و نقل و کارآیی عمومی اقتصاد و رشد اقتصادی، رابطه ای مستقیم وجود دارد و حمل و نقل را واسطه میان فعالیت های کشاورزی، صنعتی، بازرگانی و خدماتی در سطح ملی و بین المللی می دانند.
گروهی دیگر، حمل و نقل را قلب جریان توسعه دانسته و معتقدند حمل و نقل در توزیع درآمدها و کاهش نابرابری های اقتصادی و اجتماعی و کاهش آثار فقر و اختلاف درآمد روستانشینان و شهرنشینان نقشی موثر دارد.
اما با این اوصاف، صنعت حمل و نقل کشور دارای مشکلات فراوانی چه در بخش زیرساخت و چه در بخش های ناوگان و اجراست و به گفته کارشناسان، برطرف کردن این نقاط ضعف اگرچه در حوزه زیرساخت نیازمند سرمایه گذاری کلانی است اما در حوزه اجرا می توان با مدیریت بهینه، بسیاری از مشکلات را برطرف کرد.
مشکلات حمل و نقل جاده ای شامل ناوگان باری قدیمی، کمبود آزادراه ها، ناتوانی در توزیع مناسب بار و مسافر، مشکلات حمل و نقل ریلی شامل بهره وری پایین، زیان ده بودن ریلی مسافری و سرعت پایین قطارها، مشکلات حمل و نقل دریایی دربرگیرنده ظرفیت خالی بنادر، سرعت پایین تخلیه و بارگیری، ضعف مفرط در برابر رقبای منطقه ای و ضعف مشکلات حمل و نقل هوایی نیز در عدم نظارت سازمان هواپیمایی بر ایرلاین ها و مشکلات گسترده فرودگاه ها خلاصه می گردد.
▪️راه رسیدن به فرآیند توسعه اقتصادی با شبکه حمل و نقل امکان پذیر است
حمل و نقل، شاه‌كلید توسعه اقتصادی هر كشور است و می‌تواند برای بخشهای اقتصادی مزیت‌بخش و در صورت بهره برداری نادرست و نبود توسعه از آنها مزیت‌زدا باشد یعنی اگر حمل و نقل را به عنوان یک صنعت از اقتصاد جدا كنیم تمام مزیت های آن از دست می رود.
بنابراین كشورهای زیادی وجود دارند كه از ظرفیت های تولیدی زیادی برخوردار هستند اما به سبب اینكه نمی توانند در شرایط راهبردی، مناسبات تولیدی و حملی ونقلی خود را به خوبی تعریف كنند این ظرفیت ها بی استفاده باقی می ماند.
برای نمونه یک كشور ممكن است بتواند تولید نفت زیادی داشته باشد اما اگر نتواند آن را به خوبی جابه جا كند دیگر این ماده، ارزش چندانی در اقتصاد آن نخواهد داشت بنابراین اقتصاد هیچ كشوری توسعه پیدا نمی كند مگر اینكه از حمل و نقلی كارآمد در آن استفاده گردد.
امروزه كارشناسان اقتصادی كشور به اتفاق بر این نكته اذعان دارند كه صنعت حمل ونقل، صنعتی بالقوه و توانمند است كه به مدد مدیریت صحیح و درایت اقتصادی، قادر است به عنوان یكی از منابع درآمدی جایگزین نفت، در اقتصاد كشور ایفای نقش كند.
بررسی تاریخ تمدنهای بزرگ حكایت از آن دارد كه در قرون گذشته، برخورداری از شبكه حمل و نقل كارآمد یكی از عوامل زمینه ساز توفیق تمدنها در عرصه تولید و بازرگانی داخلی و خارجی بوده و تمدن باستانی ما نیز، بخشی از موقعیت و اقتدار تاریخی خود را مدیون موقعیت جغرافیایی خاص و نظام انعطاف پذیر حمل و نقل و ارتباطات بوده است.
امروزه بر کسی پوشیده نیست که راه رسیدن به فرایند توسعه اقتصادی تنها با عبور از پل مستحکمی به نام حمل و نقل امکان پذیر است، لذا از این رو می‌توان با اطمینان گفت که حمل و نقل یکی از اصلی ترین ارکان زیر بنایی کشورهای پیشرفته و درحال توسعه به شمار می‌آید؛ رُکنی که همواره باید مورد توجه خاص قرار گیرد.
در واقع، حمل و نقل همچون شریانی است که سایر اجزای خدماتی، بازرگانی، صنعتی و کشاورزی را در دو سطح ملی و بین المللی به هم پیوند می دهد و تاثیرات عمیقی بر رشد و توسعه این بخشها بر جا می گذارد بخشهایی که در حقیقت، پیشرفت و پس رفت اقتصاد یک کشور بستگی مستقیم به عملکرد تک تک آنها دارد.
▪️ضعف مدیریتی مشکلات زیادی را در صنعت حمل و نقل کشور ایجاد کرده است
اکثریت رانندگان ناوگان حمل و نقل کشور معتقدند بیمه، گرانی قطعات و هزینه تعمیرات و سوخت، فرسودگی ناوگان، کرایه کم، وضعیت نامناسب جاده ها، نبود سیاست مشخص، ضعف تشکل های صنفی و فشارهای بیش از حد پلیس راه ها از مهم ترین مشکلات صنعت حمل و نقل می باشد.
یکی از فعالان حوزه حمل و نقل با اشاره به معضلات صنعت حمل و نقل کشور گفت: پنجاه درصد مشکلات صنعت حمل و نقل ناشی از تحریم ها و 50 درصد آن حاصل بی تدبیری است زیرا مسئولان با عدم برخورد قاطع با متخلفین نه تنها راننده را بلکه همه افراد فعال در این حوزه را متضرر خواهند کرد و علی رغم غنی بودن کشور، ضعف مدیریتی مشکلاتی را در صنعت حمل و نقل کشور ایجاد کرده که در صورت ادامه آن شاهد فروپاشی این صنعت خواهیم بود.
ناجی سلامی، یکی از معضلات کامیون داران را کمبود قطعات یدکی و لاستیک برشمرد و گفت: لوازم یدکی و لاستیک به میزان کافی با ارز دولتی و به صورت قانونی وارد کشور شده اما متاسفانه انگیزه کافی برای برخورد با محتکران وجود ندارد، همچنین لاستیک به میزان کافی با ارز دولتی در داخل تولید شده اما برخلاف قوانین تعریف شده به صورت آزاد و دریافت مبالغ بیشتر به فروش می رسد.
وی درباره نوسازی ناوگان حمل کالا نیز بیان کرد: متاسفانه سهم لجستیک کشور ما از امارات کمتر بوده و سهم کشور ما در دنیا 8 درصد و امارات 23 درصد است و کامیون های تولید داخل زیر استاندارد یورو 3 بوده و دارای جایگاه مناسبی در کشورهای دیگر نیستند، ضمناً علی رغم اینکه قرارداد نوسازی ناوگان با خودروسازان داخل منعقد شده اما ارز کافی برای واردات قطعات وجود ندارد لذا برای واردات کامیون های وارداتی ارز کافی وجود ندارد و فشار تحریم ها نیز مزید بر علت شده لذا اجرای این طرح به سادگی میسر نخواهد بود!
▪️شبکه سیستم‌های حمل و نقل کشور همانند رگ‌های بدن ماست
سیستم حمل و نقل عمومی یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین سیستم‌ها در توسعه یک شهر است، شبکه سیستم‌های حمل و نقل همانند رگ‌های بدن است که زندگی را در سراسر شهر جاری می‌کند و چنانچه خللی در این سیستم به وجود بیاید یا کمبودی در هر نقطه حس شود کل ساختار شهر تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
دسترسی آسان، ایمن، به موقع و ارزان شهروندان به دورترین نقطه از محل کار یا سکونت آنان، گواهی بر کارایی سیستم حمل و نقلی شهری است، این مهم به خصوص در کشورهای در حال توسعه که علاوه بر جمعیت بالا از نظر افقی نیز گسترده هستند اهمیت بیشتری دارد.
کلانشهرهای ایران نیز از این قاعده مستثنی نیستند به خصوص که این شهرها گاهی در طول روز پذیرای جمعیتی چند میلیونی هستند که برای فعالیت روزانه و کسب درآمد از شهرک‌های اقماری و حتی شهرهای پیرامونی به سمت مادر شهر حرکت می‌کنند.
بنابراین گسترش نظام حمل ونقل و برنامه‌ریزی برای آن دیگر تنها محدود به یک شهر نمی‌شود بلکه یک منطقه شهری را در برمی‌گیرد منطقه‌ای که تعدادی شهر و شهرک کوچک، متوسط و حتی بزرگ حول یک مادر شهر با جمعیتی بالا گردهم آمده‌اند.
گذشت زمان، جمعیت‌پذیری شهرها و پیشرفت های فناورانه، اهمیت حمل و نقل هوشمند شهری را بیشتر از گذشته آشکار کرده است، لذا در دنیای امروز سرعت فعالیت‌های روزانه به مراتب بیشتر از گذشته شده و شهروندان برای دسترسی سریع به محل کار و سکونت خود همچنین مراکز خرید نیاز به زمان‌بندی دقیق دارند، در این راستا استفاده از ابزارهای هوشمند ترافیکی اهمیت زیادی دارد که باید به آنها توجه کافی به عمل آید.
▪️راه حل برون رفت از مشکلات تردد مردم ایجاد حمل و نقل ریلی است
یک کارشناس حوزه ریلی گفت: تجربه‌ها نشان می‌دهد تنها راه حل برون رفت از مشکلات تردد مردم در کلانشهرها ترافیک و آلودگی‌های زیست محیطی، ایجاد نظام شهرنشینی بر پایه حمل و نقل ریلی است تا حمل و نقل برون و درون شهری بر اساس شبکه ریلی کشور برنامه‌ریزی شود.
م.رسولی افزود: ایستگاه‌های راه‌آهن به عنوان دروازه ارتباط بین شهر و ریل باید با ظاهر و طراحی مناسب این دو بخش را مرتبط کند ضمن اینکه حفظ ایمنی، آسایش و امنیت مسافر را تضمین کرده و ارائه خدمات نوین نظیر حمل و نقل درب تا درب، تجاری سازی فضاها از طریق توسعه کسب و کار و ایجاد اشتغال برای ساکنان محدوده ایستگاه داشته باشد.
وی اضافه کرد: بدون شک دولتی که در صنعت حمل و نقل ریلی از توانمندی‌های سرمایه‌گذاری لازم برخوردار نیست برای تحقق کامل اهداف خود، ضروری است تشویق سرمایه‌گذاران بخش خصوصی را در دستور کار خود قرار دهد تا این بخش با انجام سرمایه‌گذاری‌های مورد نیاز دسترسی آسان مردم به حمل و نقل ریلی را فراهم نماید.
▪️حمل و نقل هوایی جایگاهی در صادرات غیرنفتی کشورمان ندارد!
به عقیده کارشناسان، نبود حمل و نقل هوایی مناسب و ضعف حمل و نقل دریایی به دلیل عدم دسترسی به سیستم های بین المللی حمل و نقل دریایی به دلیل تحریم های گذشته و چالش های ناوگان حمل و نقل زمینی ناشی از فرسودگی این ناوگان و برخی مشکلات دیگر همگی باعث شده یکی از بزرگترین مشکلات در حوزه صادرات غیرنفتی در کشور رقم بخورد.
یک کارشناس حوزه صادرات در این رابطه گفت: حمل‌ونقل هوایی در صادرات کشورمان جایگاهی ندارد و به همین دلیل هم بسیاری از کالاهایی که تاریخ مصرف آنها کوتاه است سهم اندکی در صادرات دارند.
ن.اسدی، حمل و نقل دریایی را با توجه به تحریم‌ها و مشکلات کشتی‌ها در سال های گذشته موثر ندانست و افزود: کمبود کانتینرهای یخچال‌دار، کمبود کامیون‌های بین‌المللی و فقدان خطوط کشتیرانی منظم که بتواند کالاهای فسادپذیر را به صورت روزانه و مستمر به بازارهای هدف برساند، احساس می‌شود.
وی اضافه کرد: صدور مجوز برای خرید کامیون و کانتینر یخچال‌دار مستعمل، تامین اعتبارات بانکی با نرخ بهره رقابتی و برقراری خطوط کشتیرانی منظم به بازارهای هدف از جمله اقداماتی است که در این راستا باید مورد توجه قرار گیرد.
این فعال بخش خصوصی اظهار کرد: هزینه‌های بالای حمل و نقل در کنار مشکلاتی از جمله نوسانات نرخ ارز و همچنین سیاست‌ها و قوانین از دیگر مواردی است که قدرت رقابت کالاهای صادراتی کشور را در بازارهای جهانی می‌گیرد.
اسدی تاکید کرد: زیرساخت های حمل و نقل یکی از مهم ترین بسترهای صادرات غیرنفتی است و ترمیم فرسودگی بافت های لجستیک و تسهیل امور مربوط به گمرکات و حمل بار در مرزها و مسیرهای صادراتی کشور می تواند گام مهم و موثری در توسعه صادرات غیرنفتی و رونق تجاری کشور باشد.
▪️مردم جهان دریافته اند که عدم تحرک، باعث فقر خواهد شد
بدون وجود شبکه حمل و نقل، تاسیسات و تجهیزات جانبی و ناوگان مطلوب تصور رشد و توسعه عمومی غیرممکن به نظر می رسد، در رشد و توسعه اقتصاد و تجارت جهانی نمی توان نقش سیستم های حمل و نقل در بهینه سازی هزینه ها، زمان سفر، سرعت جابجایی، ایمنی و سطح خدمات ارائه شده را انکار کرد.
بخش حمل و نقل به صورت کوتاه مدت، میان مدت و دراز مدت بر متغیرهای اصلی اقتصاد کشور مانند تولید کل، تولید در بخش های اقتصادی، اشتغال کل، اشتغال در بخش های اقتصادی، قیمت در بخشهای مختلف اقتصادی و شاخص هزینه زندگی اثر می گذارد که در قرن حاضر با ظهور انقلاب در صنعت حمل و نقل مسئولان کشورها و مردم دریافته اند که عدم تحرک، باعث فقر خواهد شد.
در حقیقت اگر نقش صنعت حمل و نقل و رابطه آن با کشاورزی را در نظر بگیریم بسیاری از محصولات کشاورزی به دلیل حمل ناموفق و یا تاخیر در رساندن به موقع، فساد پذیری مواد در طول پروسه حمل و نقل و غیره منجر به عدم دسترسی افراد به غذا و در نتیجه گرسنگی می شود، از این رو همه پی بردند که حمل و نقل ضعیف عامل اصلی گرسنگی در جهان است. مشکل حمل و نقل علاوه بر ایجاد مشکلات اقتصادی، آثار سیاسی و اجتماعی خاص خود را دارد، حمل و نقل و ارتباطات ضعیف مانعی بر سر راه حفظ امنیت ملی خواهد بود.
