عصر آزادی آنلاین/ دکتر قدیر گلکاریان
اواسط هفته پیش دونالد ترامپ بر اساس عادت به تحریم کردن که بقول وزیر خارجه کشورمان به بیماری روحی وی بدل شده است، ترکیه را نیز در گروه کشورهای مشمول تحریمها قرار داد. تصمیم وی بر اساس ماده 231 قانون تحریمها و منطبق با قانون تحریم مخالفان آمریکا به تصویب رسیده است. اما تحریم ترکیه از سوی آمریکا بسی متفاوت از تحریم ایران، ونزوئلا، روسیه، چین و سایر کشورهای جهان می باشد. زیرا موقعیت ها و نزدیکی روابط بین واشنگتن و آنکارا چنان عمیق و راهبردی است که نمیتوان انتظار داشت که واشنگتن در مورد آنکارا چنین تصمیمی بگیرد. اما در طول چند سال گذشته که خواسته های ترکیه از سوی آمریکا نادیده گرفته شده، حمایتهایی که دولت ایالات متحده از کردها مخصوصاً در شمال سوریه داشته و چندین مورد دیگر، منجر به آن شد که ترکیه خود را در قبال آمریکا شریکی یک طرفه تلقی کند. اتحاد راهبردی به مانند جاده دو طرفه است که باید رفت و آمد و به عبارتی بده و بستان متعادل و متقابلی داشته باشد. ترکیه بارها از واشنگتن درخواست تجهیز و تقویت بنیه دفاع هوایی خود کرده و خرید سامانه موشکی پاتریوت را اعلام کرده بود. ولی سرانجام ترکیه تصمیم به خرید سامانه دفاع موشکی اس-400 روسی کرد که حالا روابط ترکیه با ایالات متحده به سرعت به سمت تنش جدی پیش می رود و برخی از ناظران بر این باورند که اصرار ترکیه بر استفاده از سامانه موشکی روسی باعث خواهد شد که امکان خروج ترکیه از ناتو به طور جدی مطرح شود. آیا این امر به راستی شدنی است؟
باید گفت که تصویر استراتژیک برای همه اعضای ناتو از زمان به پایان رسیدن جنگ سرد به طرز چشمگیری تغییر کرده است. ناتو که برای مهار اتحاد جماهیر شوروی وقت طراحی شده بود، پیوسته در تلاش تقویت ساختار فیزیکی، تکنولوژیکی خود بوده است تا مأموریت لازم را با تجدید دستورالعملهای راهبردی سالانه به خوبی انجام دهد. اکنون روسیه، برای ناتو همان نماد شوروی سابق را تجلی می کند. گرایش ترکیه به سمت روسیه و داشتن شرایط اتحاد راهبردی باعث شده است که کشورهای عضو ناتو با دیده تردید به ترکیه نگاه کنند. بعد از رخدادهای اخیر در کشورهای مختلف و پس از ماجرای قره باغ کوهستانی و تأثیر گذاری مستقیم ترکیه- روسیه بر روند تحولات منطقه قفقاز و ابتر گذاشتن نقش دولتهای عضو گروه مینسک باعث شده است که نگرانیها فزونی یابند. اما باید گفت که اولاً خطر فروپاشی ناتو کم است؛ ثانیاً کنار گذاشتن ترکیه هر چند به ماهیت ناتو چندان تأثیری نخواهد گذاشت ولی بدون شک میتواند به این اتحادیه نظامی- امنیتی ضربه جدی وارد سازد. ناتو بارها کنار گذاشته شدن یکی از اعضایش را تجربه کرده است. به طوری که فرانسه در سال 1967 از ساختار فرماندهی اتحادیه ناتو خارج شد ولی سالها بعد در سال 2009 دوباره به آن ملحق گردید. این الحاق و به هم پیوستگی بر اساس نیاز دو جانبه فرانسه با ناتو و بالعکس بوده است.
ترکیه بعد از ایالات متحده از نظر پرسنل نظامی و هم از نظر تجهیزات و هم موقعیت استراتژیکی مهمترین همیار و متحد ناتوست. خروج داوطلبانه ترکیه از ناتو و یا کنار گذاشته شدن آن میتواند به ساختار ناتو ضربه ای وارد کند که بازیابی آن دشوار خواهد بود، خصوصاً اینکه اکنون ناتو تغییر کرده است. ترکیه از این وضعیت به خوبی آگاه است و هر از گاهی در صورت مشاهده فشارهای کشورهای اروپایی و یا آمریکایی تلویحاً سخن از خروجش از ناتو را مطرح می سازد.
جهان کنونی کاملا متفاوت از زمانی است که ترکیه در سال 1952 به ناتو پیوست و اکنون آنکارا با کاهش خطر حمله گسترده روسیه به غرب، به طور فزاینده ای به نیازها و نگرانی های استراتژیک خود نگاه می کند. حساسیت ناتو و آمریکا نسبت به سامانه موشکی روسی به چه دلیلی است؟ در پاسخ باید گفت که سیستم پدافند هوایی پاتریوت ایالات متحده، اگرچه از نظر کیفیت و قابلیت جنگی ثابت شده است؛ اما به طور قابل توجهی از اس -400 روسی كمتر است. زیرا این سامانه موشکی دفاعی می تواند سه برابر اهداف پاتریوت را ردیابی كند و آنها را در ارتفاع و فاصله بسیار طولانی سرنگون كند. این بدان معناست که اس-400 می تواند هم دفاعی باشد و هم منطقه پرواز ممنوع را در برابر هواپیماهای دشمن و تا حدودی موشک های بالستیک کوتاه برد اعمال کند.
با این وجود آیا تحریمهای اعمال شده آمریکایی تأثیر جدی خواهند داشت؟
هدف از اعمال تحریم های آمریکا تضعیف صنعت دفاعی دولت ترکیه است و تا حدی مجتمع نظامی – صنعتی که به سرعت در حال توسعه است را خفه خواهد کرد. همکاری بین شرکت های دفاعی ایالات متحده و ترکیه حداقل به تعویق خواهد افتاد. این می تواند ترکیه را به شکل گیری ابتکارات همکاری با سایر قدرتهای دفاعی پیشرفته، با اتکاء کمتر به تجهیزات نظامی ساخت آمریکا، ایجاد تنوع در تأمین نیروهای مسلح خود و تقویت تولید سلاح های داخلی سوق دهد. در کوتاه مدت تأثیر تحریم ها بر نیروی هوایی ترکیه نیز اجتناب ناپذیر خواهد بود. به طوری که قطع حمایت و پشتیبانی فنی کانادا در ساخت پهپادهای بایراقدار ترکیه در جریان جنگ قره باغ، دست ترکیه را تنگتر کرد. ناوگان نیروی هوایی ترکیه که از هواپیماهای قدیمی آمریکایی مانند F-4 و F-16 تشکیل شده است، نیازمند مدرنیزه شدن هستند و قرار بود که بخشی از قطعات هواپیماهای جنگنده F-35 در ترکیه تولید شود و چند فروند نیز به ترکیه داده شود که انجام نشد. اینها بخشی جدایی ناپذیر از استراتژی توسعه صنعت هوایی ترکیه بود.
به نظر می رسد که ترکیه اکنون از این برنامه منع شده است و به دنبال طراحی جت پیشرفته خود است. اما ساخت و پرواز آن با واقعیات چندین سال طول خواهد کشید. ناوگان قدیمی جنگنده F-16 که ستون فقرات نیروی هوایی این کشور به شمار میرود نیازمند قطعات جایگزین است که ترکیه اینک قادر به تولید همه آنها نبوده و خریدار قطعات عمده از ایالات متحده است. هواپیماهای قدیمی، با وجود به روزرسانی، نیاز به تعمیر و نگهداری بیشتری دارند. این امر برای اکثر قریب به اتفاق چنگنده ها، تانکرهای سوخت گیری، هواپیماهای حمل و نقل و هواپیماهای هشدار دهنده اولیه، که همه از ایالات متحده خریداری شده اند، اعمال می شود. نیروی هوایی در حال حاضر از کمبود خلبانان آموزش دیده بعد از اخراج تعدادی از پرسنل بعد از کودتای نافرجام 15 ژوئیه در سال 2016 هم رنج می برد. زیرا تعدادی از خلبانان به عنوان افراد دخیل در کودتا یا مجازات شدند و یا اخراج گردیدند.
بنابراین تحریمهای ایالات متحده که مستقیماً رئیس، معاونت صنعت دفاعی ترکیه را هدف گرفته است، تنی چند از افراد و مهندسان عالیرتبه صنعت توسعه فناوری موشکی و فضایی سازمان دفاعی را نیز شامل شده است. این وضعیت بیش از هر بخشی در کشور، نیروی هوایی ترکیه را دچار صدمه خواهد ساخت. ترکیه که هم اینک در جبهه های مختلف درگیر است و بیش از هر زمانی نیازمند قدرت هوایی در مدیترانه شرقی در بحبوحه محافظت از کشتی های دریایی ترکیه و اکتشاف نفت در جدال با یونان است، در چنین وضعیتی مشکلات ناخواسته ای گریبانگیر آن کشور خواهد شد. زیرا یونان نسبت به خرید جنگنده های رافائل از فرانسه مبلغ 2.32 میلیارد یورو هزینه کرده است که قرار است 18 فروند از جنگنده های خریداری شده از سال 2021 به آتن داده شود. و بقیه تا سال 2020 تحویل یونان شود.
در حالیکه یونان و ترکیه در مدیترانه شرقی پیوسته در تنش فزاینده ای هستند؛ ترکیه با فرانسه هم اختلاف دارد. فرانسه به یونان – همسایه و رقیب منطقه ای ترکیه – کمک می کند تا خود را با هواپیماهای جنگی پیشرفته رافائل، مسلح به موشک های برد بلند و بسیار توانمند Meteor مسلح و تجهیز کند. روسیه در چنین شرایطی تنها کشوری است که عملاً می تواند به ترکیه کمک کند تا این کمبود را در آینده رفع کرده و حداقل در زمینه دفاع حریم هوایی ترکیه را مصون از خطر سازد. به همین خاطر وزیر خارجه ترکیه امکان انصراف ترکیه از خرید و یا عدم استفاده از سامانه موشکی اس-400 را منتفی می داند.
