گزارش “عصرآزادی” از اقدامات ناموفق مدیریت شهری تبریز در کنترل پسماندها؛ تبریز عاجز از بازیافت طلای کثیف!

? عصر آزادی آنلاین/ شهرام صادق زاده

با اينکه تبريز در بسياری از موارد شهره خاص و عام بوده و با سربلندي از نداشتن متکدي و معتاد متجاهر و غیره حرف مي زند اما انگار در مورد زباله هايش به جايي رسيده که نمي تواند کمر راست کند و اسير آشعال هايي شده که بوي تعفنشان برخی مناطق شهر را پر کرده است!

بر اساس گزارش ها، تعداد ۵۹ مرکز دفن زباله شهری و روستایی در آذربایجان شرقی وجود دارد که میزان پسماندهای خانگی تولید شده در سطح استان حدود ۲۵۰۰ تن در روز است.

در این میان کلان‌ شهر تبریز با میزان تولید زباله یک‌ هزار و ۲۰۰ تن در روز بیشترین سهم میزان تولید زباله را داشته و در سایر شهرهای این استان یک‌ هزار و ۵۲۳ تن در روز زباله تولید می‌شود.

موضوع تفکیک پسماند از مبدا مقوله ای است که هرچند تاکنون در کشور به طور کامل اجرایی نشده اما کلان شهر تبریز سال های مدیدی است که با فاصله ای شاید باور نکردنی در مقایسه با سایر کلانشهرهای کشور همچنان با سرعت لاک پشتی در اجرای طرح یاد شده عاجز مانده و به نظر می رسد در اصطلاح عامه، قدرت مافیای پسماند خشک در تبریز بر قدرت نهادهای عمومی همچون شهرداری چربیده است.

با وجود حجم بالای زباله ‌ای که شهروندان تولید می ‌کنند هنوز چرخه بازیافت برای زباله ‌های ‌تر و خشک به صورت جدی انجام نمی ‌شود در صورتی که در بسیاری از کشورها، زباله را با نام طلای کثیف می‌ شناسند، اما دیدگاه ما نسبت به پسماندها هنوز در قسمت آلودگی آن ها ختم می‌ شود!

▪️نادیده گرفتن ظرفیت استارت آپ ها در حوزه مدیریت پسماند فراموش شده است

نگاهی کلی به موضوع پسماندها و ضرورت تفکیک آن در مبدأ و مقصد و همچنین اهمیت بازیافت آن نشان می دهد به علت نبود آموزش و فرهنگ ‌سازی مناسب و کافی در ایران و نادیده گرفتن ظرفیت استارت آپ ها در حوزه مدیریت پسماند، مسیر رسیدن به ایده آل ها بسیار ناهموار و بسی دشوار خواهد بود.

گذشته از تاثیر مسائل و مشکلات اقتصادی و اجتماعی گریبانگیر جامعه بر موضوع، همان‌گونه که می ‌دانیم امروزه برخی از افراد به ‌صورت سازمان یافته اقدام به جمع‌ آوری برخی از پسماندها می ‌کنند که این خود علاوه بر زشت شدن چهره شهر، باعث افزایش زباله در اطراف سطل ‌های زباله شده و می ‌تواند زنگ خطر جدی برای سلامت افراد جامعه باشد، از این رو مقابله و یا برخورد قانونی با این افراد و یا بهتر از همه اتخاذ ساز و کار مناسب برای اجرای صحیح و مطلوب تفکیک از مبدا پسماندها که فی نفسه منجر به کاهش فعالیت زباله گرد ها نیز خواهد شد هم می ‌تواند در مدیریت بهینه پسماند تاثیرگذار باشد و هم اینکه باعث آلودگی هرچه بیشتر شهرها نشود.

باید در نظر داشت نبود قوانین لازم برای کاهش تولید پسماند نیز خود نقش بسزایی در افزایش تولید زباله دارد، چرا که در حال حاضر به‌ دلیل نبود قوانین بازدارنده، شرکت‌های تولیدی و یا افراد به راحتی و با هر میزانی که تمایل دارند به تولید زباله روی می‌آورند، در حالی که تجربه ثابت کرده چنانچه قوانین بازدارنده یا مشوق‌ هایی برای کاهش تولید زباله وجود داشته باشد به یقین تولید پسماند نیز کاهش خواهد یافت که این خود می‌تواند نقش تاثیرگذاری در مدیریت صحیح پسماند داشته باشد.

 کاهش تولید زباله، تفکیک از مبدا، استفاده مجدد و بازیافت از جمله سیاست دولت ها برای مدیریت پسماند بوده و مدیریت صحیح و اصولی پسماندها بر اساس الگوی هرم مدیریت پسماند شامل کاهش تولید، کاهش دورریز و استفاده مجدد، بر اساس وظایف ذاتی و قانونی شهرداری ها باید به نحوی جدی و موثر در دستور کار قرار گرفته و واقع بینانه باید راهکارهای مدیریت علمی و عملی و طرح های اجرایی مناسبی ارائه و انجام داد.

▪️تلاش برای احداث نیروگاه زباله سوز تبریز همچنان بی نتیجه مانده است!

در سال‌های اخیر چندین پروژه زیست محیطی در دستور کار مدیریت پسماند تبریز قرار گرفته است که آموزش شهروندان در اولویت قرار دارد به طوری که در این رابطه ۵۰ هکتار زمین اطراف زبالگاه درختکاری گردیده و با نصب تصفیه‌گاه شیرابه زباله‌، علاوه بر جلوگیری از آلودگی آب‌های زیرزمینی، ۵۰‌ مترمکعب آب تصفیه شده برای آبیاری فضای سبز تبریز تامین می‌گردد.

این طرح‌ها شروع بدی نیستند اما کافی هم به نظر نمی رسند، به طوری احداث کارخانه زباله سوز برای مدیریت پسماند در کلانشهر تبریز سال‌هاست در دستور کار قرار گرفته و به نتیجه نرسیده است!

اولین قرارداد برای ساخت نیروگاه زباله‌سوز در شهر تبریز، در سال ۱۳۸۸ مابین شهرداری تبریز و یک شرکت ترکیه‌ به امضا رسید که بر اساس این قرار داد مقرر شده بود شرکت فوق به ساخت یک نیروگاه ۲ مگاواتی تولید برق از گاز متان با قابلیت ارتقا به ۴ الی ۶ مگاوات حاصل از زباله‌ های شهری اقدام کند.

محل ساخت، زباله‌گاه قدیمی تبریز و مدت پروژه ۱۸ ماه و سرمایه اولیه آن پنج میلیون دلار برآورد شده بود که این میزان سرمایه می‌توانست تا ۱۰ میلیون دلار افزایش یابد اما پس از ۱۰ سال کلنگ این پروژه به زمین نخورد و در حد حرف باقی ماند! در این مدت طرح‌های مشابهی در شهرهای شیراز، مشهد و تهران به بهره‌برداری رسید ولی از تبریز خبری نشد!

لایحه سرمایه گذاری یک شرکت فرانسوی برای تولید زباله سوز در تبریز با ۲۹۰ میلیون دلار سرمایه در دی ماه ۱۳۹۵ به تصویب شورای شهر تبریز رسید.

این شرکت قول داد کارخانه مزبور را در مدت ۳ سال احداث کرده و بعد از ۲۰ سال در سال ۱۴۱۵ به شهرداری تبریز واگذار کند و در این مدت شهرداری تبریز، تامین زباله کارخانه را بر عهده بگیرد.

دو ماه بعد در ۱۵ اسفند ۹۵ ژان فرانسوا بروآ از شرکت cnim‌ به ایران سفر کرده و در کارگاه تخصصی ملی نیروگاه تولید برق از زباله که به مدت دو روز در مجتمع پتروشمی تبریز برگزار شد شرکت کرد.

در انتهای این کارگاه مدیر عامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تبریز از عقد قرارداد با شرکت نامبرده و احداث نیروگاه زباله سوز در هفته آتی خبر داد اما باز هم پس از گذشت چندین سال همچنان بی نتیجه ماند!

▪️مدیریت پسماند در تبریز بیشتر روی روش اشتباه دفن تمرکز پیدا کرده است!

مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان‌ شرقی در این باره گفت: متاسفانه ۷۵ درصد نحوه جمع‌آوری زباله از منازل در تبریز به صورت غیر اصولی انجام می‌شود.

حسن عباس‌نژاد ادامه داد: متاسفانه مدیریت پسماند در جامعه بیشتر روی دفن تمرکز پیدا کرده که باید با برنامه‌ریزی دقیق مطابق قانون مدیریت پسماند و آئین‌نامه اجرایی آن همچنین ایجاد زیر ساخت‌های فنی و بهداشتی به سمت مدیریت اصولی پسماندها حرکت کنیم.

وی افزود: امروزه موضوع جمع‌آوری و دفع پسماندها به طریقی مناسب که باعث کاهش خطرات مربوط به سلامتی انسان‌ها و آسیب‌های زیست‌محیطی گردد حائز اهمیت است.

عباس‌نژاد اضافه کرد: کلیه مراکز دفن استان ضمن ساماندهی، باید نسبت به طراحی سیستم تصفیه شیرابه و شبکه پایش اقدام کنند زیرا پایش کلیه محل‌های دفن زباله در سه ماهه اول سال ۱۴۰۰ انجام گرفته و در سه ماهه دوم نیز ضمن پایش و به‌روزرسانی آخرین وضعیت زباله‌گاه‌ها، پیگیری‌های لازم در جهت اصلاح وضعیت زیست‌محیطی مراکز دفن زباله در حال پیگیری است.

مدیر کل حفاظت محیط زیست استان یادآور شد: متاسفانه ۷۵ درصد نحوه جمع‌آوری زباله از منازل در تبریز به صورت غیراصولی انجام می‌شود و پروسه تفکیک زباله در مبداء تنها حدود ۲۵ درصد است و باید برنامه‌ریزی لازم جهت تفکیک از مبداء توسط شهرداری‌های استان تا پایان سال جاری به‌ عمل آید.

عباس‌نژاد سرانه تولید زباله در میانگین جهانی را ۸۰ گرم و میانگین کشوری را ۸۲۰ گرم اعلام کرد و افزود: این میزان در شهر تبریز ۸۰۰ گرم و در آذربایجان‌شرقی ۵۶۰ گرم در روز است.

وی متذکر شد: طرح‌های احداث و ساماندهی مراکز دفن پنج شهر بزرگ استان شامل مرند، مراغه، هشترود، عجب‌شیر و هریس در حال اجراست زیرا تجمیع مراکز دفن زباله‌های شهری جهت کاهش مراکز دفن و به تبع آن کاهش آلودگی‌های ناشی از تعدد مراکز دفن در دستور کار این اداره کل می‌باشد.

▪️تغيير الگوی مصرف مردم و تصويب قوانين تشویقی می تواند کارساز باشد

مديريت مواد زائد جامد، امروزه به عنوان يکی از مهمترين دغدغه های جوامع بشری مطرح می گردد زیرا افزايش حجم زباله ها از يک سو و تنوع و گوناگونی آنها از سوي ديگر بر پيچيدگی نحوه جمع آوری و دفع آنها مي افزايد.

گسترش علوم و فن آوری در زمينه های مختلف شيمی، فيزيک، پزشکی و غیره موجب ورود انواع زباله های خطرناک حتی در داخل زباله های خانگی شده است.

امروزه سيستم هاي جمع آوري و دفع سنتی زباله ها جوابگو نبوده و نمی تواند از آلودگی های زيست محيطی ناشی از انواع زباله های شيمايی، ميکربی، راديو اکتيو و غیره جلوگيری نماید. تصويب قانون مديريت پسماندها عليرغم وجود اشکالاتی در آن، می تواند به عنوان يکی از گامهای مهم در راه ارتقای وضعيت مديريت مواد زائد جامد در سطح کشور باشد.

بر اساس اين قانون، شهرداريها در محدوده شهر ها براي اولين بار قانوناً و رسماً به عنوان ارگان مديريت کننده زباله های خانگی شناخته شدند اگر چه به نظر مي رسد که اقدامات شهرداری ها به تنهايی نمی تواند مثمرثمر بوده و مواردی همچون تغيير الگوی مصرف مردم از طريق آموزش و فرهنگ سازی و تصويب قوانين مورد نياز شامل خريد و استفاده از اجناس بادوام، تهيه مواد غذايی به اندازه مصرف، بازيافت و استفاده مجدد در مبداء توليد و استفاده از نيروهای متخصص می تواند در جهت بهبود وضعيت مديريت مواد زائد جامد مفید واقع گردد.

در بین مشکلات مدیریت شهری در فصل دوم سال بوی بد زباله‌های شهری، بیشتر شهروندان را آزار می‌دهد، بویی که در کوچه و خیابان‌های شهر استشمام می‌شود و گلایه مندی از خدمات شهری را به همراه دارد.

البته این موضوع نباید فراموش شود که در ایجاد بوی بد مخازن نیز شهروندان نیز بی‌ تقصیر نیستند زیرا اکثر شهروندان از صبح زباله خود را در مخازن تخلیه می‌کنند، در حالی که جمع آوری زباله در ساعات شب انجام می‌شود.

▪️دفن زباله، سر آغاز ایجاد مشکلات اصلی زیست محیطی است!

یک کارشناس حوزه بهداشت با اشاره به اینکه دلال های پسماند در دو سطح خرید می کنند گفت: در سطح خرد که از شهروندان می خرند و در سطح عمده که وابسته به خرید صنایع است ولی ما معتقدیم اگر شهروندان وارد این چرخه خرید و فروش شوند، هم تفکیک از مبدا صورت می گیرد و هم مبلغی را برای فروش پسماند دریافت می کنند و این به نفع شهروندان خواهد بود.

محمد ایمانی ادامه داد: در واقع یکی از راهکارها و سیاست های تشویقی برای مشارکت بیشتر شهروندان در طرح تفکیک از مبدا خواهد بود، چرا که بازیافت پلاستیک، کاغذ، شیشه و فلزات ارزش اقتصادی خوبی از نظر ارزش افزوده و اشتغال برای ما خواهد داشت لذا اگر زباله ها به صورت تفکیک شده از خانه های مردم بیرون بیاید، بی شک حجم زباله ها کاهش یافته و چرخه بازیافت نیز به سهولت محقق می شود.

وی افزود: پر واضح است که دفن زباله، پایان سرنوشت پسماندها نیست بلکه خود، سر آغاز ایجاد مشکلات اصلی برای محیط زیست است، چرا که باید به خاطر داشت که دفن زباله بدین معنی است که خاک با آلودگی همراه می‌شود و منابع زیرزمینی بیش از گذشته خطر همنشینی با شیرابه های ناشی از پسماند دفن شده را تجربه خواهد کرد و علاوه بر این مشکل، دفن پسماند در زمین فضای زیادی را اشغال می‌کند که این خود می‌تواند به معنی آلوده شدن منابع زیرزمینی و در نهایت به خطر افتادن سلامت افراد منجر شود، هرچند راه حل این مشکلات را بعضاً با دفن بهداشتی پوشش می دهند ولی آن نیز هزینه های گزاف اجرایی و مدیریتی را می طلبد.

ایمانی اضافه کرد: مشارکت و مسئولیت پذیری مردم می تواند نقش تعیین ‌کننده ‌ای در مدیریت پسماند داشته باشد، چرا که امروزه مردم به ‌دلیل نبود امکانات لازم و یا عدم ارائه آموزش ‌های لازم هیچ ‌گونه نظارت و یا مدیریتی بر پسماندهای خود ندارند که این می‌ تواند عاملی برای ایجاد مشکل در مدیریت پسماند شود، همچنین به‌ دلیل عدم مشارکت مردم با شهرداری ها مشکلاتی برای جمع آوری پسماند ایجاد شده است.