عصر آزادی آنلاین/ دکتر قدیر گلکاریان
از چند روز پیش پشت درهای بسته کرملین، سیاسیون روسیه در برابر ترکیه به اندیشه افتاده و در صدد راه گریزی از آن هستند. ترکیه توانسته است در طول سالهای گذشته به خوبی قاعده بازی سیاسی را در برابر غرب و روسیه اجرا کند و کارت بازی با غرب در برابر روسیه هم اینک دست ترکیه را نسبت به گذشته در برابر روسیه فراتر قرار داده است. به طوری که اگر حادثه ترور سفیر روسیه در آنکارا را بزرگترین چالش سیاسی و تنش دیپلماتیک بین روسیه و ترکیه محسوب کنیم و که با عقگرد ترکیه و عذرخواهی توانست مسیر رفع سوء تفاهمات را هموار سازد، در طول سالهای بعد از آن ترکیه توانسته است روسیه مقتدر و پیر سیاسی دنیای شرق را به خوبی مدیریت کند. این جملات دلیل بر این تلقی نشود که نویسنده شیفته ترکیه بوده و یا از سیاست آنها مایل است الگوسازی کند؛ بلکه با اشاره به حقیقت محض خود خواهید فهمید که به آنچه اشاره کردم، درست بوده است.
روزنامه کامرسانت و همچنین خبرگزاری اسپوتینک اواخر هفته گذشته خبر از فروش هواپیماهای ساخت ترکیه به اوکراین و استفاده آن کشور از هواپیماهای بدون سرنشین موسوم به “سیها” دادند. این نخستین بار است که اوکراین از هواپیماهای بدون سرنشین مسلح (SİHA) که از ترکیه خریداری کرده است، علیه جدایی طلبان طرفدار روسیه در شرق استفاده می کند. به نوشته این رسانه های خبری، چنین رخدادی میتواند زمینه تنش بین آنکارا و مسکو را افزایش دهد و حلقه جدیدی به تنشها بیفزاید.
اما با نگاهی به اظهارات بسیار دیپلماتیک دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، می توان نتیجه گرفت که روسیه تمایل دارد وضعیت جدید و مهمی را که در منطقه به وجود آمده است، چندان بزرگنمایی نکرده و به نحوی مدیریت نماید. این بدان معناست که مسکو حاضر نیست چنین موضوع مهمی را بیش از آنکه هنوز به تهدید بدل نشده است، به وسیله بروز تنشهای میان دو کشور تبدیل کند. چرا که پسکوف در بیانیه خود بر روابط ویژه و خوب با ترکیه تاکید کرده و به این نکته بسنده نموده است که فروش تسلیحات به اوکراین توسط ترکیه می تواند اوضاع شرق این کشور را بی ثبات کند. یعنی به عبارتی به دلایل و عامل بی ثباتی امنیتی در شرق کشور اوکراین را که میتواند امکانات ارائه شده ترکیه به اوکراین باشد، به صراحت بیان نکرده است! چرا؟
خوب، معلوم است که در فهرست ترجیح بندیهای دیگر در کاخ کرملین و وزارت خارجه روسیه اهداف و برنامه ریزیهای کلان و دراز مدتی در رابطه با خاورمیانه، اروپای شرقی، مدیترانه شرقی، قفقاز و حتی شمال آفریقا در مناسباتش با ترکیه وجود دارد که ایجاب می کند آن کشور در رابطه با ترکیه دست به عصا راه برود.
منطقه دونباس، که اوکراین بوسیله هواپیماهای بدون سرنشین تی بی 2 بایراقدار ترکیه در تابستان سال 2014 به آن حمله کرد، دیگر امکان کنترل به آن منطقه را ندارد و از کنترل کیف خارج شده است. با ورود اوکراین به مدار غرب و همگرایی با سیاستهای ایالات متحده و به تبع آن اتحادیه اروپا، تنها اهرمی که روسیه در اختیار داشته و میتواند اوکراین را از درون فرو بریزد، استفاده از نیروهای مخالف دولت مرکزی است که به عنوان نیروهای جدایی طلب محسوب می شوند.
دولت اوکراین در حال حاضر با خرید 6 دستگاه هواپیمای بدون سرنشین سیها از ترکیه و اینکه در صدد است تعداد خرید خود را به 50 دستگاه برساند، به عنوان یکی از معضلاتی است که کرملین نشینان نمی توانند آرامش لازم را داشته باشند. از سوی دیگر چند مدتی پیش حتی اوکراین تمایل خود را در تولید و مونتاژ این نوع هواپیماها با مشارکت ترکیه را نیز اعلام داشته است و آنکارا هم برای توسعه صنعت و فناوری نظامی و تسلیحاتی خود چراغ سبز آشکاری به کیف داده بود.
همانطور که روزنامه روسی کومرسانت می نویسد، هواپیماهای بدون سرنشین بایراقدار که نقش مهمی در شکست ارمنستان در جنگ قره باغ داشت، می تواند تعادل نظامی در شرق اوکراین را به طور اساسی تغییر دهد. گفتنی است گرچه اظهار نظرات انتقادی روسیه علیه ترکیه اغلب در بیانیه های رسمی منعکس نمی شود، اما واکنشهای سیاسی ترکیه علیه روسیه در رابطه با فشار نظامی به اوکراین و اعتراض و عدم قبول “الحاق کریمه” موجب شده است که روسیه در ظاهر چیزی بیان نکند ولی دندان روی جگر بگذارد.
اگر به این قضایای دردسر ساز، مسئله حضور ترکیه در شمال سوریه و تلاش بر کنترل استان ادلب را نیز بیفزاییم و در کنار آن مصوبه مجلس ملی ترکیه را در ادامه حضور نظامی در عراق و سوریه را در نظر بگیریم، ترکیه در شرایط کنونی در سیاستهای خود با مسکو بازی مار و مارباز را دنبال می کند.
حال سئوال این است که ترکیه با تکیه بر کدامین منطق و یا پشتوانه اینگونه مسکو را به راحتی مدیریت می کند؟ در پاسخ به این سئوال باید گفت که ترکیه بر روی طناب نه چندان محکم و شکننده ای بازی می کند که هر چند در شرایط فعلی رقابت شرق و غرب به خوبی از فرصتها استفاده می کند و سعی دارد “کارت روسیه” را در برابر غرب به خوبی به میز بازی بیاورد ولی در عین حال هم به غرب و هم به روسیه این را می فهماند که با وجود مشترکات سیاسی و اهداف همسو، به هیچوجه نمی‌خواهد پل‌ها را خراب کند. ترکیه با سیگنالهایی که هر از گاهی در دیدار با مسئولان اروپایی و یا دیدگاهش نسبت به اسرائیل و ایالات متحده بیان می کند، با واسطه به مسکو این پیام را میدهد که “درمانده نیست و برگ برنده در دست دارد.”
نتیجه اینکه، فضای روابط ترکیه و روسیه در حال حاضر شبیه به روندی است که با سرنگونی هواپیمای جنگی روسی در 24 نوامبر 2015 به بحران تبدیل شد. اگرچه در آن زمان ترکیه سعی کرد چنان القاء کند که هدف قرار گرفتن هواپیما با اشتباه فردی رخ داده است، ولی همین حادثه خود موجب افت روابط را میان دو کشور رقم زد.
از سوی دیگر هر چند شرایط کنونی باعث میشود که تصویری تیره از روابط دو کشور داشته باشیم و تصور کنیم که مشکلات انباشته از گذشته که از سال 2015 تا 2021 ادامه دارد، باعث بر هم خوردن روابط صیمانه آنکارا- مسکو خواهد شد ولی باید گفت که در طول سالهای گذشته به مصداق ضرب المثل معروف “آبهای زیادی از زیر پل رد شده” و ترکیه و روسیه در وضعیت کنونی چنان تحت فشار اقتصادی و سیاسی و تحریمهای اروپایی هستند که غفلت لحظه ای میتواند شرایط را به گونه دیگری رقم بزند و مهم اینکه انزوای فزاینده ای را برای هر دو کشور می تواند فراهم بیاورد.
هر دو کشور با وجود اختلافات موجود به یکدیگر نیاز دارند و در بسیاری از زمینه ها وابسته به هم هستند. روسیه نگران است که واکنش شدیدی که تاکنون در مورد مسائل نگران‌کننده از خود نشان نداده است، ترکیه را به سمت غرب بازگرداند و این وضعیت را مغایر با منافع استراتژیک خود می‌داند. از سوی دیگر آنکارا نیز از این بیمناک است که افزایش تنش با روسیه میتواند تمام سیاستهای ترکیه را در قفقاز، مدیترانه شرقی و در جبهه های موجود با رقبای دیرین منطقه ای نقش بر آب کند.
همچنان که در ابتدای مطلب بیان شد، ترکیه به خوبی قاعده بازی را اجرا می کند و علیرغم تمام آنچه بیان شد، فعلاً هیچ مایل نیست که مسکو را وادار به یک حرکت متقابل کند که دست آنکارا را از سوریه کوتاه نماید و ادلب را برای آن کشور باتلاق سازد. از همه مهمتر قدرت نمایی ترکیه در قفقاز نیز با چراغ سبز مسکوست و این از همه چیز برای ترکیه به منزله طلاست. با تمام این مسایل ترکیه به خوبی بین گزینه های “سکوت” یا “فشار بر رگ حساسیت طرف مقابل” به موقع عمل می کند و لاک پشت وار حرکات خود را ادامه میدهد و این رمز موفقیت آن کشور در سیاست خارجی است.
