گفتگوی اختصاصی “عصرآزادی” با مدیر پروژه برندسازی نخودچی آذربایجان؛ نخودچی ممقان نیازمند تجاری سازی است
✔️آرش تیرانداز لاله‌زاری: با چاپ پوشه تمبر نخودچی ممقان برای نخستین بار در جهت معرفی برند یک شهر و یک اثر ملی، نمودی ملموس از یک اثر فرهنگی ناملموس اجرا گردید
عصر آزادی آنلاین/ شهرام صادق زاده،
علیرغم اینکه فرآوری نخودچی در انحصار شهر ممقان در آذربایجان شرقی است اما در سال‌های اخیر تبلیغات و بازاریابی مناسبی در راستای شناسایی و برندسازی این صنعت انجام نشده و حتی گاهاً دیده می شد که نخودچی با نام تجاری سایر کشورها مورد استفاده قرار می گرفت و این موضوع رفته رفته باعث کاهش انگیزه تولید کنندگان این محصول می شد که قضیه ثبت ملی آن مطرح گردید!
“آرش تیرانداز لاله‌زاری” کارشناس ارشد باستان شناسی، در طول سالیان گذشته در پروژه‌های مختلف حفاری تپه‌های باستانی مشارکت داشته و ثبت “برندسازی پیشه نخودچی ممقان” از جمله اقدامات ارزشمند اوست.
علاوه بر این، وی مدیر بررسی میدانی – کشف و ثبت آثار تاریخی فرهنگی در حوزه شهرستان‌های مراغه، اهر و کلیبر بوده که مطالعاتی در حوزه های مردم شناسی داشته و در مقوله‌های میراث ناملموس که جوهر وجودی میراث منقول و غیرمنقول است تاکنون مجری ۱۱ پروژه مطالعاتی ثبت پیشه‌های سنتی آذربایجان بوده است.
تیرانداز لاله زاری در سفالگری پروژه “آغ تورپاق” و “اَت تورپاق”، در سوزن دوزی “آی چکمه”، بافته‌های با دار “وَرنی” و “تابلو فرش”، چاپ بر روی پارچۀ “کَله قَیه”، حکاکی روی نقره، مهارت پخت “اهری”، “فطیر سنتی”، “باقلوا” و “نخودچی” را اجرا کرده است؛
▪️در مقوله‌های فرهنگی عمدتاً با دو اصطلاح فرهنگ ناملموس و فرهنگ ملموس رو برو هستیم، در ابتدا توضیح مختصری در مورد این دو اصطلاح بفرمایید.
✔️فرهنگ از دیدگاه آنچه برای ما به ارث می‌رسد به دو بخش تقسیم می‌شود، اول؛ میراث فرهنگی ناملموس که پایه و اساس و کنه است و دوم؛ میراث فرهنگی ملموس که قابل لمس و آشکار است لذا پژوهش و ثبت و ضبط آثار فرهنگی ناملموس بخشی از رفتار فولکلور پژوهان، محققین و فرهنگ دوستان به عنوان اشخاص حقیقی، و انجمن‌های فرهنگی – علمی به عنوان آنچه NGO خوانده می‌شود و همچنین وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به عنوان نهاد دولتی مسئول است که در واقع اساس توجه همگی به حفظ اثر و اهمیت دادن به حال آن موضوع میراث فرهنگی است، نمودی از این رفتار در قالب ثبت یک موضوع در وزارت میراث فرهنگی به عنوان یک اثر ملی انجام می‌شود.
▪️هدف از ثبت میراث ناملموس فرهنگی چیست؟
✔️اغلب موضوعاتی که در بخش میراث ناملموس فرهنگی مطرح می‌شوند هم اکنون نیز در قید حیات هستند برای مثال مهارت تهیه نخودچی از دهه های قبل به صورت سنتی در آذربایجان جریان داشته و هم اکنون نیز علاوه بر اینکه کارگاه‌های سنتی همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهند تولید در کارگاه‌های صنعتی نیز با روش‌های مدرن بر طبق نیاز بازار به جریان افتاده است، بنابراین ثبت یک مهارت سنتی علاوه بر اینکه سبب طرح موضوع در قالب میراث فرهنگی شده و لزوم حمایت از آن موضوع را با تمام ویژگی های آن ایجاب می‌کند اهداف دیگری را نیز به دنبال خود مطرح می‌سازد که از آن جمله حمایت از کارگاه‌های سنتی برای ادامۀ تولید، ضبط ابعاد مردم نگاری در ردۀ پیشه‌های سنتی، نمایش در موزۀ مشاغل، تدوین سناریوهای بازدید به عنوان مقصد گردشگری و غیره اشاره کرد که همگی در صورتی انجام می‌شوند که تفاوت موضوع سنتی و ارگانیک، با موضوع تولید صنعتی و استاندارد آشکار شده باشد.
▪️از آنجا که صحبت اصلی در مورد پیشه نخودچی است که به عنوان یک میراث ناملموس مطرح است در مورد ثبت این اثر فرهنگی نیز توضیح بفرمایید.
✔️پس از تحقیق میدانی و مستندنگاری پیشۀ نخودچی در آذربایجان با مرکزیت ممقان که البته با حمایت مالی شرکت شهرک‌های صنعتی آذربایجان شرقی انجام شد پروندۀ ثبتی که به بررسی حوزه جغرافیایی و شکل پراکندگی این پیشه، ارزیابی میزان در خطر بودن و وضعیت پایداری آن، توصیف کلی، بررسی ابعاد اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و فولکلوریک، تاریخچه و قدمت مهارت نخودچی می‌پردازد به عنوان میراث ناملموس تدوین و به اداره کل میراث فرهنگی آذربایجان‌شرقی ارائه شد که با تایید کارشناسی به وزارت میراث فرهنگی کشور ارجاع شده و با طی نمودن مراحل اداری در نهایت، مهارت تهیه نخودچی ممقان به شماره ۲۳۰۵ در فهرست آثار ناملموس ملی کشور به ثبت رسید.
▪️این پروژه بُعد دیگری هم داشته که چاپ تمبر اختصاصی این پیشه است، لطفاً در این مورد هم توضیح بفرمایید.
✔️امروزه تبریز جایگاه خود را در تولید نخودچی به شهر ممقان داده و برای همین، پرونده پیشه نخودچی با مرکزیت ممقان به ثبت رسید اما بعد از ثبت ملی این مهارت هنوز دغدغۀ اصلی پیشه‌وران نخودچی که مقوله معرفی محصول به عنوان برند شهر ممقان بود همچنان محقق نشده بود، همین موضوع سبب شد تا در جهت جلب توجه نظر عموم جامعه، در ابتدا ایده چاپ تمبر اختصاصی نخودچی ممقان را اجرا کنیم تا به عنوان تمبر اختصاصی در ارسال نامه‌ها به کار برده شود اما اعمال محدودیت استفاده از تمبر اختصاصی در جریان پُست، به راستی سبب بی‌ثمر ماندن طرح می‌شد لذا در ادامه و با در نظر گرفتن آداب کلاسیک رونمایی تمبر و توجه به چاپ کارت تمبر یادبود ممهور به تاریخ روز، که در واقع کارت‌هایی برای ثبت اولین روز ورود تمبر به سیستم پستی است و توجه به سایر نمونه پوشه های تمبر که بیشتر در کشورهای اروپایی و خصوصاً در آلمان به صورت اختصاصی چاپ شده بودند سبب شد تا ایده چاپ پوشۀ تمبر مطرح گردد، با این مقدمه پوشۀ تمبر اختصاصی نخودچی ممقان چاپ شد؛ به بیان دیگر یک نشان با چاپ پوشه تمبر برای نخستین بار در جهت معرفی برند یک شهر و یک اثر ملی اجرا شد که در واقع نمودی ملموس از یک اثر فرهنگی ناملموس بوده و از این نظر مورد توجه قرارگرفت، در نهایت علاوه بر برندسازی نخودچی ممقان، پوشۀ تمبر اختصاصی آن به عنوان یک شئی کلکسیونی مطرح و تنها در ۳۸۰ جلد چاپ و در آیین رونمایی گواهینامه ثبت ملی مهارت نخودچی و تمبر اختصاصی آن به مقامات، مسئولین و مدعوین محترم اهدا گردید و البته به دلیل شرایط بیماری همه‌گیر کرونا ویروس و محدودیت در تجمعات، همزمان با این آیین به دیگر اهالی علم، ادب، فرهنگ و هنر نیز به صورت کلاسیک ارسال شد.
▪️فرمودید این ایده برای اولین بار اجرا شد، این مورد را لطفا بیشتر توضیح دهید.
✔️تبریز شهر اولین‌هاست، پیشتر نه در ایران و نه خارج از ایران برای برندسازی از ایده چاپ پوشه تمبر اختصاصی استفاده نشده است، این امر تا جایی بود که پس از چاپ پوشه، خانه – موزه تمبر ایران مُهر ویژه خود را برای ممهور نمودن تمبر اختصاص داد و نمونه‌ای از پوشه در آرشیو موزه تمبر قرار گرفت، همچنین با انتشار پوشه تمبر در میان محققین فیلاتلیک یا همان تمبر شناسی و برندینگ بر نو بودن طرح و اهمیت آن صحه گذاشته شد و البته با مطرح شدن در حوزه میراث فرهنگی و گردشگری، سایر استان‌ها نیز درخواست نمودند تا این پروژه برای آثار ایشان نیز اجرا شود!
