ایران در نیمکت ذخیره ؟!
“عصرآزادی” از رقابت کشورهای صادرکننده گاز برای تامین انرژی اروپا گزارش می دهد؛
✔️ نماینده سابق ایران در اوپک می گوید تا زمانی که تحریم ها ادامه دارد نمی‌توانیم با انجام سرمایه گذاری بین‌المللی، صادرات گاز با خط لوله داشته باشیم!
? عصرآزادی/ شهرام صادق زاده
حدود یک هفته است که قضیه تهاجم روسیه به اوکراین به سرخط اخبار تبدیل شده است، مقامات اروپایی هم اعلام کردند شدیدترین تحریم‌ها را علیه روسیه وضع می‌کنند، اما روسیه هم در عوض هشدار داده که خط لوله انتقال گاز به اروپا را منهدم می‌کند!
اکنون اروپایی‌ها بیش از همیشه به فکر جایگزینی برای تامین انرژی و سوخت خود هستند و یک سوال بزرگ مطرح می شود که آیا ایران می‌تواند جایگزین روسیه شود؟ پاسخ قانع کننده به این سوال می تواند بسیاری از معادلات جهان در خصوص جایگاه کشورمان را روشن سازد!
این در حالی است که کشورمان با اختلاف اندکی بعد از روسیه، دومین دارنده منابع گاز طبیعی جهان و بعد از ونزوئلا، عربستان و کانادا چهارمین دارنده بزرگ منابع نفت جهان است.
اما جالب است که در میان کِش و قوس دیدگاه های موافق و مخالف اعمال تحریم انرژی روسیه از سوی اروپا به خاطر تهاجم نظامی به خاک اوکراین، نام ایران به عنوان گزینه‌ای برای تامین امنیت آینده انرژی اروپا به چشم نمی‌خورد و این امر تعجب آور است!
▪️اروپا می‌تواند بخشی از گاز وارداتی از روسیه را از سایر کشورها جبران کند
واقعیت این است که اروپا ۴۰ درصد گاز و ۲۶ درصد نفت مصرفی خود را از روسیه وارد می‌کند، این در حالی است که آمریکا سال گذشته صادرات گاز به اروپا را بیش از دو برابر کرد و در ژانویه ۲۰۲۱ نیز دوباره دو برابر کرد و به بالای ۱۸۰ میلیون متر مکعب در روز رساند لذا اگر صادرات در این سطح ادامه داشته باشد معادل سالانه ۶۵ میلیارد متر مکعب، یعنی یک سوم کل گاز صادراتی روسیه به اروپا خواهد بود.
از طرف دیگر، قطر که سالانه حدود ۳۰ میلیارد متر مکعب گاز به اروپا می‌فروشد اعلام کرده که می‌تواند صادرات گاز به کشورهای اروپایی را ۱۵ درصد افزایش دهد.
بخش اعظم صادرات گاز الجزایر نیز راهی اروپا می‌شود به طوری که این کشور سال ۲۰۲۰ حدود ۳۲ میلیارد متر مکعب صادرات گاز طبیعی و گاز مایع داشت که بخش اعظم آن راهی اروپا شده بود، پارسال کل گاز صادراتی این کشور با جهشی چشمگیر به بیش از ۴۷ میلیارد متر مکعب رسید.
کشور آذربایجان نیز سال گذشته برای اولین بار صادرات گاز به اروپا را آغاز کرد و بیش از ۸ میلیارد مترمکعب گاز تحویل اروپا داد و امسال قرار است بین ۱۱ تا ۱۲ میلیارد متر مکعب گاز به اروپا بفروشد و تا چند سال آینده این رقم دو برابر خواهد شد.
بدین ترتیب، اروپا می‌تواند بیش از یک سوم گاز وارداتی از روسیه را با تکیه بر چهار کشور آمریکا، قطر، الجزایر و آذربایجان جبران کند و در میان مدت بر سرعت توسعه نیروگاه های برقی خورشیدی و بادی خود بیفزاید تا حداقل میزان وابستگی خود به گاز روسیه را به ۲۰ درصد کاهش دهد.
اما روسیه که ۸۰ درصد گاز خود را راهی اروپا می‌کند، حتی در میان مدت قادر به افزایش صادرات به بازارهای دیگر نخواهد بود زیرا کمتر از یک پنجم گاز صادراتی‌اش به صورت گاز مایع راهی بازارها می‌شود و برای جبران اُفت صادرات گاز به اروپا، نیاز به ده‌ها میلیارد دلار سرمایه گذاری جدید برای توسعه خطوط لوله گاز به آسیا یا پروژه‌های مایع سازی گاز است.
▪️هر جا که اروپا قصد دارد برای واردات گاز ورود کند روس ها حضور دارند!
یک کارشناس حوزه بین‌الملل انرژی گفت: صادرات گاز ایران به دو عامل اساسی بستگی دارد، یکی بحث تحریم‌هاست که باعث شده ما رسماً نتوانیم صادراتی داشته باشیم و دومین موضوع سیاست گذاری و مشتری است که با توجه به اختلافات سیاسی و پرونده هسته‌ای عملاً نمی‌توانیم به اروپایی که به شدت به انرژی ما نیاز دارند صادراتی داشته باشیم!
میرقاسم موسوی درباره امکان صادرات گاز به اروپا افزود: اروپا بیش از ۷۰ درصد از انرژی مورد نیاز خود را وارد می‌کند که بیشتر هم از روسیه و خط لوله‌ای است که از اوکراین عبور کرده و مقداری هم از کشورهای حوزه خلیج فارس واردات دارد که عمدتاً تحت‌الشعاع اختلافات روسیه و اوکراین و اختلافات روسیه بر سر مسائل سیاسی و حقوق بشری قرار دارد بنابراین اروپا به دنبال خطوط جایگزین است و یکی از خطوط حوزه خزر، گاز آذربایجان، ترکمنستان و یا قطر است.
وی ادامه داد: خط لوله‌ای که قرار بود از قطر به خلیج‌فارس برود باید از سوریه عبور کند به همین دلیل روس‌ها بیشترین حضور را در سوریه داشته‌اند تا اجازه ندهند گاز قطر از سوریه منتقل شود، دومین مسئله خط لوله قفقاز بود که با بحران گازی که بین آذربایجان و ارمنستان ایجاد شد و عملاً نیروهای روسیه در قره باغ مستقر شدند این مسیر هم فعلاً شدنی نیست، لذا تنها مسیری که باقی مانده خط لوله نورد استریم 2 است که راه‌اندازی شده تا روس‌ها مونوپل صادرات گاز به اروپا را در دست بگیرند.
این کارشناس بین‌الملل حوزه انرژی اضافه کرد: روس‌ها علاوه بر مسئله اقتصادی در زمینه صادرات انرژی به اروپا، اهداف سیاسی را هم دنبال می کنند و با توجه به نیاز شدید اروپا به انرژی، روس‌ها از اهرم سیاسی بهره می‌برند لذا هر جا که اروپا قصد دارد به بازاری غیر از روسیه برای واردات گاز ورود کند روس‌ها حضور دارند.
وی درباره صادرات گاز ایران نیز اظهار کرد: اگر بخواهیم گاز صادر کنیم باید از مسیر ترکیه و یا ارمنستان، آذربایجان و گرجستان به اوکراین و سپس مدیترانه برسیم که آن هم با اوضاعی که در قره‌باغ و ارمنستان پیش آمده این امکان وجود ندارد، یا اینکه باید از مسیر خلیج فارس و کشورهای عربی عبور کنیم که در این مسیر هم قطر حضور قوی دارد و رقیب ماست!
▪️اروپایی‌ها برای تامین و انتقال گاز باید در ایران سرمایه گذاری کنند!
نماینده سابق ایران در اوپک در این خصوص گفت: صادرات گاز به فراهم شدن مقدمات احتیاج دارد و مانند نفت نیست، زیرا صادرات گاز نیاز به خط لوله دارد و کشیدن خط لوله زمان می‌برد.
محمدعلی خطیبی به کارشکنی‌های کشورهای آسیایی در خرید گاز از ایران اشاره کرد و افزود: خود اروپایی‌ها باید در سرمایه‌گذاری برای خط لوله شرکت کنند تا سرنوشت آن مانند خط لوله قبلی نشود که بی‌استفاده ماند و این کار زمان‌بر است و احداث آن چند سال طول می‌کشد.
وی ادامه داد: برای تولید و فروش به ال.ان.جی نیاز داریم یعنی باید تشکیلات لازم را ایجاد کنیم و سرمایه‌گذاری نماییم تا گاز را تبدیل به گاز مایع کنیم و بعد در کِشتی‌های مخصوص حمل کنیم اما در واقع در حال حاضر چنین امکاناتی نداریم لذا اروپایی‌ها برای این منظور باید در ایران سرمایه گذاری کنند!
خطیبی اضافه کرد: البته ایران در تمام زمستان مشکل کمبود گاز داشت و مجبور بود برای تامین گاز بخش خانگی، گاز صنایع را سهمیه‌بندی کند به طوری که وزیر نفت هم اعلام کرده که در زمستان ۲۰۰ میلیون متر مکعب گاز در روز کم داریم.
نماینده پیشین ایران در اوپک تاکید کرد: ما معمولاً در فصل زمستان کمبود گاز داریم و بعد از سپری شدن زمستان کمبود گاز نداریم لذا اگر بخواهیم در طول سال گاز صادر کنیم باید ظرفیت خود را افزایش دهیم اما اگر تنها نیاز شود در فصل‌هایی که مازاد داریم گاز صادر کنیم چندان نیازی به این کار نیست.
وی تاکید کرد: ظرفیت تولید گاز هم باید افزایش یابد تا بتوانیم بخشی را به عنوان ظرفیت صادرات گاز به اروپا در نظر بگیریم که اکنون عمده صادرات گاز ما به ترکیه و عراق صادر می‌شود.
خطیبی خاطرنشان کرد: در زمستان که کمبود گاز داریم، گاز نیروگاه‌ها قطع می‌شود زیرا نمی‌توان گاز خانگی را قطع کرد اما در تابستان چنین مشکلی نداریم پس، پتروشیمی‌ها هم در زمستان خوراک کمتری دارد و با ظرفیت کمتری کار می‌کند بنابراین اگر بخواهیم صادرات مستمر به اروپا داشته باشیم با این تولید فعلی بسیار مشکل است برای همین، اروپایی‌ها باید در خط لوله و تولید ما سرمایه‌گذاری کنند تا بتوانیم به آن‌ها گاز مایع صادر نماییم.
▪️ایران نباید در فرآیند تجارت پرسود انرژی جهان تنها نظاره گر اوضاع باشد!
اتحادیه اروپا ماه میلادی قبل – فوریه – اعلام کرد که به دنبال دریافت گاز بیشتری از کشور آذربایجان با توجه به افزایش هزینه های انرژی در این منطقه و عرضه محدود از سوی روسیه است.
نگرانی ها نسبت به مُختل شدن عرضه انرژی روسیه در هفته جاری و پس از اقدام مسکو در به رسمیت شناختن دو جمهوری خودخوانده شرق اوکراین که تحریم‌های غربی را به دنبال داشت شدت گرفت و اقدامات علیه مسکو شامل تصمیم آلمان برای متوقف کردن فرآیند صدور مجوز برای فعالیت خط لوله گازی نورد استریم ۲ از روسیه به آلمان باعث شد قیمت گاز به خصوص معاملات تحویل آتی افزایش پیدا کند.
اینک دولت باکو در رقابت با مسکو برای بازار پرمنفعت اروپایی، خط لوله ترانس آناتولی را به عنوان یک گزینه تامین گاز جایگزین عرضه کرده و ایران در این بین نباید نظاره گر اوضاع تجارت انرژی باشد!
با این تفاسیر می توان نتیجه گرفت که اکنون قرارداد صادرات گاز ایران به ترکیه رو اتمام است و به نظر می‌رسد این کشور به دنبال حضور در منطقه قفقاز و جایگزین کردن گاز ایران با کشور آذربایجان است تا گاز ارزان‌تری دریافت کند، مسئله انرژی یک مسئله پیچیده است و نیاز به یک دیپلماسی سیاسی، اقتصادی و امنیتی و فضاسازی مناسب بین کشورهای دخیل دارد.
در هر حال مشکل کشور ما این است که بسترسازی نکرده‌ایم در مورد نفت می‌توان با نفتکش اقدام به صادرات کرد و اگر تحریم اجازه ندهد غیررسمی اقدام به ارسال محموله ها می‌کنیم اما در مورد صادرات گاز نیاز به لوله کشی و عبور از کشورهای مختلف دارد که در زمان تحریم نمی‌توان این اقدامات را انجام داد چون کشورهای میزبان خط لوله قبول نمی‌کنند و حفظ و نگهداری خط نیز هزینه‌بر است. بنابراین فعلاً تا زمانی که تحریم ادامه دارد ما نمی‌توانیم سرمایه‌گذاری بین‌المللی و در نتیجه صادرات گاز با خط لوله داشته باشیم.
