عصرآزادی آنلاین/ دکتر قدیر گلکاریان
وقوع جنگ در اوکراین تصورات واقع بینانه را در مورد نظم بین المللی مبتنی بر قوانین، رقابت قدرت های بزرگ و امنیت یورو آتلانتیک به چالش کشیده است. آخرین تحولات به وقوع پیوسته در اوکراین توانسته است جان تازه ای را به ناتو بدمد و این اتحاد نظامی بیش از پیش اهمیت خود را کسب کرده است. درست در زمانی که برخی از کشورهای اروپایی در صدد تشکیل نیروی نظامی مستقلی خارج از ناتو بودند، حالا شرایط به گونه ای دگرگون شده است که اهمیت ناتو حتی برای کشورهایی مثل فنلاند و سوئد نیز آشکار شده است.
با یک جمله کوتاه لازم است این نکته را مورد اشاره قرار دهم که در سال 2017 بعد از سالها تلاش و تشریح شرایط از سوی فرانسه و آلمان برای کشورهای اروپایی تصمیم بر این گرفته شده بود که ارتش اروپایی طی توافق نامه ای موسوم به پسکو(PESCO) شکل گیرد. حتی امانوئل ماکرون در سال 2019 گفته بود ائتلاف ناتو در حال تجربه “مرگ مغزی” است. این در حالیست که چندی پیش، ژوزف بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز بعد از خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان به صراحت لزوم تشکیل چنین ارتشی را بر زبان آورد و به دنبال وی شارل میشل، رئیس شورای اتحادیه اروپا نیز به صراحت از استقلال نظامی-دفاعی کشورهای اروپایی دفاع کرد و وزرای دفاع اتحادیه را به این منظور دور هم گرد آورد. یعنی به عبارتی در یک سال گذشته ای که طرفداران وحدت اروپایی در برابر طرفداران وحدت آتلانتیک قد علم کرده بودند، بحران اوکراین همه چیز را به نفع ناتو و در اصل به سود ایالات متحده تغییر داد و به همین جهت باور کردن پایان جنگ در اوکراین در هفته های آینده بسی خیال واهی است.
در این میان کشورهایی همچون فنلاند و سوند که قبلاً هیچ تمایلی به عضویت در ناتو را نداشتند، حالا به دلایل ترس از سیاست توسعه طلبی روسیه و درک موقعیت ژئواستراتژیک خود در تحولات کنونی، مصرانه در پیوستن به این اتحاد نظامی تلاش می کنند و گامهای لازم برداشته شده است. لیکن ترکیه که به مدت 70 سال متحد غرور آفرین و ضروری ناتو محسوب میشود، با عضویت آنها مخالفت می کند. البته ترکیه در سال 1952 با اعزام نیرو به کره برای دفاع از دموکراسی و آزادی به این اتحاد پیوست و در طول جنگ سرد و پیامدهای آن، ترکیه به عنوان یک قدرت تثبیت کننده و یک نیروی صادق در خاورمیانه، قفقاز و مناطق دریای سیاه در خدمت ناتو بوده و هست. یعنی میتوان گفت که به عنوان بخشی از ماموریت های ناتو را ترکیه در بسیاری از نقاط جهان بر عهده دارد و حتی در حال حاضر نیروهایش در افغانستان هستند.
البته ترکیه در طول سالهای گذشته و به ویژه در دوره اقتدار حزب عدالت و توسعه هرچند بارها در رابطه با کشورهای غربی و حتی ناتو مناقشاتی داشته است و همین مناقشات منجر به آن شده است که ترکیه دست به توسعه صنایع دفاعی و نظامی خود بزند و میلیاردها دلار صرف کند تا اکنون به عنوان یکی از صادر کنندگان تسلیحات و سیستمهای هوشمند دفاع هوایی شود. در جنگ قره باغ و اکنون در صحنه های مختلف نبرد در اوکراین به نوعی حضور قدرت نظامی ترکیه مشهود است و ناتو نیز این را به خوبی می داند. باید گفت که افزایش ظرفیت ترکیه به انعطاف پذیری و قدرت ناتو هم کمک کرده است.
اما چرا ترکیه اکنون علم اعتراض به عضویت اعضای جدید در ناتو دست میزند؟
هر چند تهدیدات علیه صلح و امنیت بین‌المللی در سالهای اخیر تغییر کرده است ولی ترکیه بارها بر ضرورت توانمندی نظامی ناتو اهمیت داده و با اینکه در ماجراهای متعددی با ایالات متحده و ناتو زمزمه هایی در بستن پایگاههای ناتو و آمریکایی و به ویژه اینجرلیک شنیده شده است؛ ولی دولت ترکیه همیشه طرفدار به روزرسانی ماموریت‌های ناتو برای پوشش تهدیدات نوظهور و مرتبط تر کردن سازمان برای چالش‌های جدید ژئوپلیتیکی و جهانی بوده است و رجب طیب اردوغان این را در اعتراضات اخیرش نسبت به عضویت سوند و فنلاند بار دیگر مورد تأکید قرار داد.
به اعتقاد دولت ترکیه ناتو باید اصلاحات خاصی را برای مقابله با تهدیدات امنیتی به ویژه تروریسم در حال ظهور انجام دهد. به همین خاطر در اعتراضی علنی به دولتهای سوئد و فنلاند اعلام کرده است که مادامی که این کشورها مأمن تروریستهای پ ک ک است، چگونه می توانند عضویت در ناتو را برای تأمین امنیت خودشان طالب باشند. ترکیه عضویت آنها را به دلیل حمایتشان از شورشیان کرد موسوم به پ ک ک مردود خواهد دانست.
رئیس جمهور ترکیه در مقاله ای اعلام کرده است که با وقوع جنگ‌های داخلی متعدد در همسایگی ترکیه، بارها از ناتو برای تضمین امنیت مرزها و حریم هوایی و امنیت انسانی بخصوص در مورد موج پناهجویان درخواست مشروع و ضروری کرده است ولی همیشه ناتو و اتحادیه اروپا ترکیه را تنها گذاشته و کشورش توانسته است به تنهایی از پس بحرانها و مشکلات ناشی از آن بر بیاید.
ترکیه پذیرش سوئد و فنلاند در ناتو را برای امنیت خود و آینده سازمان پرمخاطره می داند و بنابر ابراز عقیده اردوغان دولتهای یاد شده باید از جذب، جمع آوری کمک های مالی و فعالیت های تبلیغاتی پ.ک.ک که اتحادیه اروپا و آمریکا آن را یک نهاد تروریستی می دانند جلوگیری کنند. ترکیه نه تنها از دو کشور داوطلب به عضویت میخواهد که فعالیت های همه سازمان های تروریستی را محدود کنند، بلکه از سایر اعضای ناتو نیز می خواهد که مانع از رشد و قدرت یافتن پ ک ک شود.
همین امر موجب شده است که برخی از کشورهای مخالف ترکیه حتی این موضوع را مطرح کنند که زمان آن رسیده است که حضور ترکیه در ناتو را بازبینی کرده و حتی اگر لازم باشد ترکیه را از ناتو اخراج کنند. همین امر ایجاب می کند که بدانیم به راستی اتحادیه اروپا با مطرح کردن دلایل مختلف اکنون در کنار ناتو به راستی در صدد طرد ترکیه است یا ترکیه را به محک می کشند؟
از آنجایی که رابطه ترکیه با اتحادیه اروپا و حتی رابطه ترکیه با ناتو از جهات مختلفی به نوعی گره چند سر به شمار میرود، امکان اخراج ترکیه از ناتو برای کشورهای اتحادیه اروپا در چنین شرایطی که ترکیه هم در میدان روسیه و هم در میدان کشورهای مسلمان و هم در همسایگی ایران، عراق و سوریه بازی می کند و از سوی دیگر به عنوان بازیگر اصلی در تحولات منطقه خاور نزدیک و به ویژه مدیترانه شرقی به شمار میرود، چندان تئوری منطقی به شمار نمیرود. مطرح کردن چنین چیزی از سوی برخی از کشورها در واقع سنگ اندازی بی هدفی است که خودشان نیز میدانند که به هدف نخواهد خورد. تنها کافی است که ترکیه را در چنین قضیه به محک بکشند که اگر بکشند نشان از ناآگاهی و فقدان واقع بینی است، باعث میشود که بازوی قوی تشکل ضد غربی- آمریکایی به سرعت در منطقه خاورمیانه، شاخ آفریقا، آسیای میانه و حتی حوزه خلیج فارس شکل گیرد.
نتیجه اینکه به نظر میرسد اعزام هیئتها به ترکیه و یا مطرح کردن چنین چیزهایی صرفاً به خاطر تغییر موضع دولت ترکیه باشد ولی ترکیه در مبارزه با گروههای مخالف خود مصرانه عمل کرده و بعید به نظر میرسد که در برابر کشورهای اروپایی از سیاست دو گانه در این زمینه پیروی کند.
