عصرآزادی آنلاین/ دكتر قدير گلكاريان
در شرایطی که روسیه تهدید به مسدود کردن انتقال گاز از روسیه به وسیله خط ترانزیت انرژی نورد استریم 1 به اروپا را جدی گرفته و حاصل این تهدیدات هنوز زمستان نرسیده، در جای جای اروپا مشهود است، ایالات متحده هم به جای حل معمای برجام و زمینه سازی برای ورود منابع انرژی ایران به بازارهای جهانی جهت کاهش تقاضای شدید به انرژی در زمستان سالجاری دست به شیطنت و زیاده خواهی میزند. این در حالی است که بالاخره مرندی، عضو هیئت مذاکره کننده لب به بیان حقیقتی گشود که متن توافق هم آماده است و این آمریکاست که میخواهد به نحوی با طولانی کردن قضایا و احتمال به دست آوردن شرایط لازم در سایه بروز برخی تحولات، فرصت اندوزی زیادی از ایران بکند. اما آنچه به نظر میرسد در این میان چالش برانگیز خواهد بود اینکه، آیا اروپا در برابر این چنین بازی موش و گربه ای ایالات متحده ساکت خواهد ماند؟ آیا اروپا خواهد توانست بدون منابع انرژی روسیه و عدم توجه به برجام، مشکل زمستان امسال را حل کند؟
مسلماً تلاش برای پایین نگه داشتن قیمت گاز خانگی از طریق سقف قیمت فقط باعث افزایش قیمت واردات اروپا و ایجاد یک چرخه معیوب از واردات پرهزینه و یارانه های عظیم تر می شود. ایجاد انگیزه برای خانوارها برای کاهش مصرف انرژی با هدف سپری کردن زمستان امسال برای اتباع اروپایی چندان راحت نیست و به نظر نمیرسد که جامعه اروپایی سالها با عادت یافتن به زندگی مرفه بتوانند سیاستهای جیره بندی دولتها را بر بتابند. بطوری که فرانسه از حالا در صدد این کار است. هلند، اتریش و سایر کشورها به شدت دنبال منابع انرژی هستند و حتی تجار اروپایی شروع به خرید زغال سنگ برای کشورهایشان کرده اند.
طی چند ماه گذشته، قیمت گاز و برق در اروپا تقریباً 100 درصد افزایش یافته و به سطح بی‌سابقه‌ای رسیده است. هرچند در این اواخر نقریباً به میزان یک سوم کاهش یافت ولی باز از زمانی که روسیه اعلام کرد بهره‌برداری از نورد استریم 1، خط لوله گاز خود به آلمان را به حالت تعلیق باقی می گذارد، شاهد افزایش مجدد بهای انرژی در اروپا شدیم. بسیاری از رهبران اروپایی با سرزنش بازارها به نوسانات شدید در مبادلات انرژی اروپا واکنش نشان داده اند. بی توجهی بازار انرژی و اقتصاد سیاسی به واکنشهای سیاستگذاران اروپایی و نوسان شدید بازارهای انرژی ثابت می کند که این بازارها هم منطقی عمل نمی کنند و التهاب بهترین فرصت برای شرکتهای عمده تجارت سوخت است. گاز طبیعی در حال تبدیل شدن به یک کالای کمیاب شده است و قیمت انرژی به سادگی میتواند همه چرخه های اقتصادی را تحت تأثیر منفی قرار دهد. البته با ادامه یافتن جنگ در اوکراین انتظار میرفت که روسیه در رابطه با تعلیق نورد استریم یک دست به کار شود. زیرا سطح ذخیره‌سازی گاز اروپا به سرعت در حال افزایش بود و ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه می‌دانست که اروپا برای زمستان بدون گاز روسیه آماده میشود. با اینحال قبل از اینکه اولین برف ببارد، موضوع به تعلیق انداختن انرژی را مطرح ساخت تا اهرم ژئوپلیتیک خود را از دست ندهد.
مقیاس مشکل بسیار زیاد است. روسیه قبل از حمله به اوکراین، حدود 30 درصد از گاز مورد نیاز اروپا را تامین می کرد. از ماه فوریه کشورهای اروپایی مجبور شده اند این ضرر را از طریق صرفه جویی در انرژی و واردات از منابع جایگزین جبران کنند. در قضیه تصرف و ذخیره سازی، اروپا در سالجاری رکورد زده است. قیمت بالای گاز در حال حاضر صنعت را به حرکتی کاهشی و استفاده از سوخت های جایگزین یا کاهش تولید سوق داده است. به طوری که شرکت های آلمانی در ماه ژوئن گذشته، 20 درصد کمتر از سال 2021 گاز مصرف کرده اند.
اما مهم‌ترین مصرف‌کنندگان گاز در طول ماه‌های زمستان، خانوارها خواهند بود و با سردتر شدن هوا، متقاعد کردن مردم برای کاهش گرمایش خانه‌هایشان دشوار خواهد بود. دولتهای اروپایی از مصرف‌کنندگان می‌خواهند که ترموستات‌ها را کم کنند و کمتر دوش آب گرم بگیرند. اما چنین درخواست‌هایی احتمالاً تأثیر کمی خواهد داشت و انتظار می‌رود قوانین سخت‌تر برای ساختمان‌های عمومی جهت صرفه‌جویی‌های مشابه ایجاد شود.
یقیناً آسان نخواهد بود که دولتها به این اطمینان برسند که خانوارها کمبود گاز را درک کرده و زمستان را به راحتی پشت سر بگذارند. در حالی که به طور متوسط، قیمت بنزین از آگوست 2021 دو برابر شده است، بسیاری از مصرف‌کنندگان هنوز به طور کامل متوجه این موضوع نشده‌اند ولی زمانی که زوزه باد زمستان را در کنار پنجره هایشان حس کنند و علیرغم دریافت قبوض با مبالغ ثابت ماهیانه هنوز هم در خانه هایشان احساس گرما نکنند، آن زمان تازه خواهند فهمید که دولتهایشان توانستند زمستان را مدیریت کنند یا نه؟
در مواجهه با فشارهای سیاسی فزاینده، چندین کشور عضو اتحادیه اروپا یارانه هایی را برای کاهش قیمت مصرف کننده ارائه کرده اند. فرانسه قیمت گاز و برق را محدود کرده است و ایتالیا نرخ مالیات بر ارزش افزوده گاز طبیعی را کاهش داده است. در نتیجه، قیمت گاز خانگی در ایتالیا 15 درصد کاهش یافته و در فرانسه ثابت مانده است. حتی در حالی که در آلمان تقریباً 20 درصد افزایش را شاهد هستیم.
شرایط موجود موجب خواهد شد که هزینه مالی یارانه انرژی برای دولتهای اروپایی بسیار زیاد شود و در کشورهای بزرگتر اتحادیه اروپا به میلیاردها یورو خواهد رسید. مصرف کنندگانی که هزینه کمتری برای گاز پرداخت می کنند، تمایل کمتری به کاهش گرمایش یا دوش آب گرم کمتر و کوتاه تری خواهند داشت. اروپا باید گاز بیشتری وارد کند که اگر مصرف کنندگان مجبور شوند کمبود را از طریق قیمت های انرژی بالاتر بپردازند، شورشهای اجتماعی و سیاسی رخ ندهد.
تمام این سناریوها همانطور که از ذهن ما می گذرد، یقیناً از اذهان دولتمردان اروپایی هم شاید خیلی شدیدتر می گذرد. اما مسأله قابل تأمل در اینجاست که آنها میدانند با رفع تحریمها و ورود ایران به بازار جهانی سوخت می تواند بر فشار وارده اثر گذاشته و از افزایش قیمت به طرز مثبتی بکاهد. پس چرا در برابر بازیهای هزار رنگ ایالات متحده در موضوع برجام به جدیت عمل نمی کنند؟
شاید به نظر برسد که رهبران اروپایی فکر می کنند که گاز اضافی را از جایی به دست خواهند آورد! اکثر تولیدکنندگان گاز در حال حاضر با حداکثر ظرفیت کار می کنند و نمی توانند تولید خود را در چند ماه آینده افزایش دهند. تنها منبع بالقوه تامین اضافی گاز طبیعی مایع از آسیا است. اما تقاضای واردات بیشتر از اروپا فشار بیشتری بر قیمت جهانی LNG وارد می‌کند و در نتیجه واردات اروپا را افزایش می‌دهد.
عامل پیچیده این است که کشورهای اروپایی تنها کشورهایی نیستند که سعی می کنند از مصرف کنندگان در برابر قیمت های بالای بنزین محافظت کنند. چندین واردکننده بزرگ آسیایی مانند ژاپن و کره جنوبی نیز قیمت های خانگی را محدود کرده اند. این ممکن است یکی از دلایلی باشد که تقاضای گاز آسیایی تا کنون فقط اندکی کاهش یافته است. روسیه به خوبی میداند که قبل از جنگ با اوکراین هم قیمت حاملهای انرژی نسبتاً افزایش یافته بود. در این شرایط دمار از روزگار کشورهای اروپایی در خواهد آمد.
نتیجه اینکه، هر چند به نظر میرسد که سیاستگذاران اروپایی خواهند توانست با دلایل لازم رای دهندگان خودشان را قانع سازند که شرایط متفاوت از هر زمانی است و شاید هم توضیحات لازمه ای داشته باشند که چرا گاز بسیار کمیاب شده است. لیکن به عقیده نگارنده، باید ما به عنوان ایران و طرف ثابت قضیه برجام این را از حالا بدانیم که بازیهای زیادی رخ خواهد داد تا دولتهای اروپایی مردم خود را متقاعد سازند که چرا مسأله برجام را حل نکردند. از این بازیها میتوان به چالش کشیدن رفتار ایران با آژانس بین المللی اتمی، متهم ساختن و جوسازی رسانه ای و مجازی در خصوص اینکه ایران به راستی تهدیدی جدی برای امنیت جهانی است. و یا بدتر از همه سناریوی ایجاد یک جنگ ساختگی و زرگری برای توجیه عملکرد دولتها در اعمال محدودیتهای لازم در زمینه انرژی برای جوامعشان قابل تخمین است. از این رو، اگر انتخابات مجلس در ایالات متحده به نفع جمهوریخواهان بچرخد، یقین بدانیم که آسمانی سردتر برای همه و نگران کننده برای ما و منطقه در انتظار است. در این شرایط باید ایران، خود را به فردای بدون برجام از حالا برنامه ریزی کند و در کنار روسیه و چین – هرچند برخی مخالف با هم پالکی شدن سیاسی با این دو کشور هستند- کمربند محکم رقابت و مبارزه را سفت تر کند.
