زندگی در جوار مرگ

? عصرآزادی آنلاین/ شهرام صادق زاده

در حال حاضر ۵ هزار و ۸۰۰ هکتار بافت‌‌ فرسوده و سکونتگاه‌های غیررسمی در سطح مناطق شهری آذربایجان شرقی وجود دارد که از میان این تعداد بافت‌های ناکارآمد، حدود ۴ هزار و ۵۰۰ هکتار در محدوده تبریز قرار دارد و متاسفانه این کلانشهر سالهاست با پدیده اسکان غیررسمی و نقاط حاشیه نشین دست و پنجه نرم می کند که ۲۵ درصد جمعیت شهری را به خود اختصاص داده است.
با وقوع هر زمین لرزه موضوع بافت فرسوده و سکونتگاه های غیررسمی و ناایمن حاشیه کلانشهر تبریز بر سر زبان ها می افتد اما پس از گذشت چند هفته و فروکش کردن نگرانی ها، دوباره دچار فراموشی می گردد.
وجود گُسل مناطق شمالی تبریز و فعالیت هر از چندگاه آن هشداری است تا مسئولان و ارگان های مربوطه برای ساماندهی بافت فرسوده و حاشیه نشین آن چاره اندیشی کرده و تجهیزات لازم را برای وقوع مواقع بحرانی اندیشه کنند که البته تاکنون اقدام موثر و رضایت بخشی در این زمینه صورت نگرفته است!
دولت سیزدهم برای نوسازی و مقاوم سازی واحدهای مسکونی داخل بافت‌های فرسوده و ناایمن، وعده تسهیلات و مشوق‌هایی از جمله وام ۳۵۰ میلیون تومانی و تخفیف ۵۰ درصدی پروانه ساخت توسط شهرداری‌ ها را در نظر گرفته است که نباید گرفتار کاغذبازی های زائد اداری گردد زیرا حادثه هیچوقت خبر نمی دهد‌ و‌ خیلی‌ زود، دیر می شود…
▪️حاشیه اول

یکی از شاخص های توسعه پایدار شهر تبریز به عنوان یکی از ۵ کلانشهر مهم کشور، توجه به تاب‌آوری شهری در بلایایی طبیعی همانند زلزله و مواجهه با بلایای طبیعی است زیرا نرخ جمعیت‌ پذیری این شهر با سرعت بالایی در حال افزایش است اما نظام فنی و برنامه‌ریزی هم وزن با اهمیت این مسئله پیشرفت نمی‌کند.
وجود بافت گسترده فرسوده و سکونتگاه های غیررسمی و ناایمن از معضلات مهم کلانشهرها محسوب می شود که طراحان شهری باید نگاه نقادانه‌ و ویژه ای به مسائل شهری داشته و جایگاه خود را در اجرای برنامه‌ های مدون مشخص نمایند به طوری که در عمل به طرح های تفصیلی کلانشهرها حتی پیشرفت ۳۵ درصدی هم حاصل نشده و عیار عملکردها در مواقع بحرانی همچون زلزله مشخص خواهد شد!
رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تبریز با اشاره به اینکه بسیاری از افراد گمان می کنند اکثر حاشیه نشین ها از سمت روستاها به مناطق حاشیه شهرها آمده‌اند گفت: در حالی که فقر شهری امروزه یکی از مهم‌ترین دلایل مهاجرت افراد از داخل شهر به حاشیه شهر به شمار می آید.
فریدون بابایی اقدم افزود: بر اساس آمارهای موجود در حال حاضر حدود ۲۵ درصد از جمعیت تبریز در سکونتگاه های غیررسمی و ناایمن زندگی می کنند و باید تلاش کرد تا با بر هم زدن محیط و سلب ابزار و فرصت های مرتبط با پدیده حاشیه نشینی در گسترش مناطق جدید و بافت های ناکارآمد جلوگیری به عمل آید.
وی اضافه کرد: برخورداری و دسترسی ساکنان سکونتگاه های غیررسمی به خدمات شهری و وضعیت زیرساختهای شهری نامناسب بوده و به دلیل واحدهای مسکونی کم دوام و تراکم بالای نفر در واحد مسکونی نسبت به میانگین شهری، دچار مشکلات محیط زیستی بسیاری هستند.
این در حالی است که معاون فنی و نظارت شرکت بازآفرینی شهری ایران تاکید کرده ۹۰ درصد خاک کشور بر روی نوار زلزله واقع شده و هر ۱۰ سال یکبار شاهد زلزله ای ویرانگر هستیم و تهران و تبریز نیز جزو شهرهای اول در رده بندی پنج گانه زلزله خیزی قرار دارند که بر اهمیت موضوع شهرسازی و نوسازی مناطق ناایمن افزوده است.
▪️حاشیه دوم

معاون شهرسازی و معماری شهردار تبریز در این خصوص گفت: حدود ۷ هزار هکتار بافت شهری تبریز نیازمند بازآفرینی شهری است که ۳ هزار و ۸۰۰ هکتار آن مربوط به مناطق حاشیه‌نشین و ناایمن می باشد.
محمد عزتی ادامه داد: بازآفرینی بافت فرسوده از ضرورت‌های کلانشهر تبریز برای مقابله با بحران‌های طبیعی به شمار می‌رود زیرا تبریز به عنوان یکی از شهرهای پرمخاطره کشور باید برای هرگونه حوادث غیرمترقبه آماده باشد.
وی افزود: از ۲۴ هزار هکتار محدوده شهر تبریز، تنها ۱۴ هزار هکتار آن محدوده شهری است و از طرفی ۷ هزار هکتار بافت شهری نیازمند بازآفرینی است که از این میزان نیز ۳ هزار و ۸۰۰ هکتار مربوط به بافت فرسوده و حاشیه‌نشین می باشد.
معاون شهرسازی و معماری شهردار تبریز با بیان اینکه ۱۰۴ هزار نفر از شهروندان تبریز در بافت فرسوده سکونت دارند یادآور شد: در قوانین مُدون کشوری تاکید زیادی بر جلوگیری از افزایش بافت فرسوده وجود دارد اما متاسفانه در مقام تامین بودجه، وعده‌ها به طور چشمگیری عملیاتی نشده و اعتبارات بازآفرینی شهری از سوی دولت تحقق نیافته است.
عزتی با اشاره به مسیرگشایی امتداد خیابان ۴۵ متری تاکید کرد: مهمترین رویکرد مدیریت شهری، جلوگیری از افزایش حاشیه نشینی در مناطق ناایمن شهر است و از این رو با تاکید شهردار تبریز در سال آینده کمربند سبز در محدوده بافت حاشیه‌نشین اتوبان پاسداران و درختکاری در محدوده پارک بزرگ احداث می‌شود.
معاون شهرسازی و معماری شهردار تبریز خاطرنشان کرد: بیش از ۵۷ درصد جمعیت کشور در ۱۸ شهر سکونت دارند و دولت باید برای حل معضل سکونتگاه‌های ناپایدار توجه ویژه داشته و در راستای تحقق سهم ۷۰ درصدی بودجه ای برای بازآفرینی حاشیه نشینی نیز تلاش نماید.
▪️حاشیه آخر

هرگونه فعالیتی در جهت ساماندهی به بافت های فرسوده نیازمند شناخت دقیق از ویژگی های مختلف این بافتها در مناطق مختلف شهری است و به دلیل اینکه تبریز نیز از جمله فرسوده ترین بافتهای شهری ایران برخوردار است مشکلات بسیاری را برای ساکنان مناطق ناایمن فراهم آورده و ضرورت تحقیق و بررسی های افزون تر جهت بازآفرینی شهری این زمینه به خوبی آشکار می گردد.
مهم‌ترین معضلی که این بافت ها با آن مواجه هستند گسترش فقر اقتصادی است؛ نوعی از فقر که تنها اقتصادی هم نیست بلکه فقر بهداشتی، فقر خدمات شهری، پایین بودن تاب آوری محلات و محدوده‌ها و ناکارآمدی نظام جابجایی را نیز در بر می‌گیرد به طوری که این بافت‌ها در مواجهه با بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله ناکارآمد بوده و سرمایه اجتماعی این بافت‌ها به شدت کاهش پیدا کرده است!
متولیان شهری و مدیران بخش های ذیربط در عمران و مسکن سازی آذربایجان شرقی و به ویژه در شهر تاریخی تبریز باید به دور از فرصت سوزی های معمول، پیش از اینکه در تعریف طرح های تدوین شده برای شهرهای تاریخی ایران تقسیماتی صورت گیرد بِهوش بوده و با مجاهدت و تلاش، طرح های خود را برای سهیم کردن بافت های فرسوده و تاریخی تبریز در طرح های بازآفرینی شهری به عمل آورند.
آنچه مسلم است در زمان حاضر به دلایل مختلف از جمله نبود اعتبار در میراث فرهنگی و نبود طرح های جامع برای بهره برداری بهینه از اماکن تاریخی در این شهر، بافت های تاریخی شهر به صورتی مستمر و چراغ خاموش در حال از بین رفتن هستند و به همین دلیل، روز یا هفته ای نیست که در محلات قدیمی و به اصطلاح فرسوده، یک خانه تاریخی ویران نگردد و به جای آن اسکلتی بتونی و بلندمرتبه قد عَلَم نکند.
بدین ترتیب، آنچه مسلم است نیاز محلات تاریخی تبریز به تسهیلات سهل الحصول بازسازی و مرمت شاید بیش از سایر شهرهای کشور باشد و در این رابطه همت و تلاش متولیان مربوطه برای جذب و بهره مند کردن ساکنان این بافت ها از این تسهیلات ضروری است تا تبریز از قطار نوسازی و احیای بافت های ناایمن عقب نماند و ذهنیت شهروندان در مورد تبعیض های سنوات گذشته با شهرهای همتراز متداعی نگردد!