آ مثل آرزوی آب

?عصرآزادی/ شهرام صادق زاده

در آینده نه‌ چندان دور تنش‌های ملی و حتی بین‌المللی بر سر مسئله آب بیشتر خواهد شد و از آنجایی که همگان به آب شیرین و پاک نیاز دارند لذا دور از ذهن نیست که مناقشات آینده بشر بر سر منابع آب با شدت افزون تری صورت گیرد؛ این را کارشناسان حوزه آب می گویند.

نمونه بارزش هم همین نزدیکی هاست؛ تا سه دهه قبل، آب آورد سالیانه رودخانه آجی چای به دو میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب می رسید و رودخانه مرزی ارس با آب آورد سالیانه بیش از ۱۰ میلیارد مترمکعب، طغیان می کرد و مناطق حاشیه را زیر آب می برد، اما حالا چه؟! بی تفاوتی ها آنقدر زیاد شد تا همه آن رویاهای طبیعی پَر کشید!

حال سوال این است که برای برون رفت از وضعیت موجود آذربایجان شرقی چه باید کرد؟ پاسخ به این سوال ذهن نُخبگان، کارشناسان و تصمیم سازان را درگیر خود کرده، اما هر چه باشد باید تجربه زیسته کشورهای مدرن اروپایی را درنظر گرفت که تنها راه پایدار کردن حداقل منابع ممکن آب در مناطق دارای تنش آبی، صرفه جویی است و در کنار آن، مشارکت NGOها یا همان سازمانهای مردم نهاد که بازوی حوزه فرهنگی و اجتماعی استان هستند نباید فراموش شود!

باید آگاه باشیم، خطر بحران آب به بیخ گوشمان رسیده؛ همان آذربایجان عزیزی که تا سال های نه چندان دور، سرزمین برف و آب بود این روزها حال خوشی ندارد و تنش آبی در کلانشهر تبریز و چند شهر دیگر استان، دغدغه مردم و کارشناسان است و جالب اینکه نشسته ایم و تماشا می کنیم…

▪️گفتمان اول

منابع آبی آذربایجان شرقی از قبیل چشمه های آب زیرزمینی دامنه های شمالی سهند متعلق به نسل های آینده است و از این همین رو، کارشناسان حوزه آب از آن با عنوان منابع آب استراتژیک یاد می کنند اما اکنون خشکسالی و بی توجهی متولیان به آینده فرزندان این خاک در قالب مصرف بی رویه آب، حیات این منابع ارزشمند و غیرقابل جایگزین را به خطر انداخته است.

عضو هیئت مدیره اتاق گفتمان آب آذربایجان شرقی گفت: سازمانهای مردم نهاد به همراه اتاق بازرگانی تبریز که یک نهاد پرتوان با جایگاه مناسب است، می توانند با هم افزایی در ایجاد فضای گفتمان در اصلاح الگوی مصرف آب استان در عرصه های صنعت و کشاورزی و الگوسازی برای کل کشور اقدام کرده و در این راستا با بررسی قوانین و مقررات موجود در راستای اصلاح آن عمل کنند.

داود بهبودی افزود: اتاق بازرگانی و کمیسیون کشاورزی آن محل حضور افرادی است که در فعالیت های فکری و عملی خود می توانند به مسئله آب به عنوان دغدغه ورود کنند و این اتاق هم می تواند نهاد موثر و پل ارتباطی با بخش آب آذربایجان شرقی باشد.

وی اضافه کرد: در عرصه مدیریت منابع آب آذربایجان شرقی، وضعیتی پیش آمده که بخشی از آن ناشی از تغییرات اقلیمی است زیرا یکی از اَبَرچالش های کشور، آب است، البته به این معنی نیست که در زمینه آب کاری انجام نیافته است اما با نگاه علمی و توسعه پایدار می بینیم که اقدامات با هزینه کرد اعتبارات دولتی انجام یافته اما غیرهمراه با توسعه پایدار بوده است!

بهبودی اظهار کرد: اقدامات ما عمدتاً عرضه محور بوده است به طوری که در بخش عرضه و تقاضا به سوی دانش فنی و تکنولوژی و الگوی مصرف، فناوری های نوین، کشت نوین، کشت ها و فعالیت های سازگار با کم آبی، همت و توجه لازم اتفاق نیفتاده و فضای کلی نظام حمکرانی آب عمدتاً بر اساس قواعد و بسترهای حقوقی قوانین موضوعی بخش آب و همچنین رویکردهای پوپولیستی، کوتاه مدت و با رویکرد تامین آب بر اساس ضرورت بوده است!

▪️گفتمان میانی

عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز با تاکید بر اینکه نگرشِ بخشی در سیاست های آب حاکم است گفت: سیاست های بخشی سازمان های آب، وزارت صنایع، جهاد کشاورزی و محیط زیست، سیاست های هم راستا در توسعه پایدار نیستند و در خود وزارت نیرو هم، در بخش های نیروگاه برق و تامین و توزیع آب، سیاست ها هماهنگ و همراستا نیستند.

محمدحسین حسن زاده افزود: شرکت بر اساس ادبیات شرکتی و قانون تجارت باید درآمد داشته باشد تا پوشش هزینه هایش را کند لذا درآمد شرکت های آب و گاز حاصل از فروش آنهاست و این شرکت‌ها به این علت نمی توانند به سمت اصلاح الگوی مدیریت مصرف بروند.

این کارشناس حوزه آب اضافه کرد: تا به حال نزدیک به ۵۰ جلسه با دستگاه ها و متولیان مختلف این حوزه برگزار کرده ایم؛ در دوران شیوع بیماری کرونا، روند جلسات و برنامه ها با وقفه مواجه شد و حالا دنبال این هستیم که اتاق گفتمان آب را در بخش آب، کشاورزی، سیاست گذاری و بهره برداری از هر جهت با همکاری، مذاکره و تبادل نقطه نظرات و با مشارکت، مذاکره و بحث پیش ببریم و معتقدیم این امر برای سیاست گذاری و برای بهره برداری از منابع آبی ما موثر واقع خواهد شد.

حسن زاده با بیان اینکه بخشی از مشکلات آب ناشی از نظام حکمرانی و سیستم قوانین و مقررات است تاکید کرد: حکمرانی کشور، آب را به عنوان منابع مشترک تلقی می کند و در منابع مشترک، مسابقه برای بهره برداری و بهره مندی بیشتر اتفاق می افتد لذا تنها مشکلی که در خصوص آب وجود دارد نبود گفتگو مابین ذی نفعان و ذی اثرهاست!

وی خاطرنشان کرد: فعالان سمن های مرتبط با حوزه آب، باید مطالبات خود را در راستای اصلاح چارچوب و تقویت و تبیین مسئولیت های اجتماعی، همراه سازی، پیداکردن راهکارهای مناسب از جمله کشت محصولات کم آب بر، صنایع نوین، تولید برق با نیروگاه های HF که صرفه جویی در تمام عرصه ها را ممکن می سازد، جهت دهند.

▪️گفتمان آخر

رشد سریع جمعیت و توسعه شهرنشینی طی هزاره سوم با نادیده گرفتن شیوه‌های مصرف بهینه آب سبب کم‌آبی رودها، خشکیدن چشمه‌ها و قنات‌ها شده است که در این مسیر بــی‌توجهی‌ها در مصارف صحیح و تداوم روند تخریب منابـع حیات بخش آب می‌تواند آینده‌ای بس تلخ و ناگوار را برای ما رقم بزند و چالشی جدی برای نسل‌های آینده باشد.

در واقع، بی تدبیری و اقدامات تبلیغاتی سال های ۱۳۸۴ به بعد در قالب توسعه بیش از ۱۰ برابری باغات حوضه آبریز دریاچه اورمیه و دادن وام های بانکی کم بهره به کشاورزان، همراه با استفاده بی رویه منابع آب جاری و زیرزمینی آن، در قالب احداث بیش از ۱۰ هزار حلقه چاه عمیق مجاز و غیرمجاز، این ثروت بی همتای خدادادی را درگیر معضلی به نام خشکسالی کرد که مانند سرطان بر تمام وجود این پهنه آبی چنگ انداخته و به نظر می رسد تا جان او را نگیرد، دست بردار نیست.

از آنجا که صرفه‌جویی در مصرف آب مسئله‌ مهمی است و آینده ما را تضمین می‌کند لذا در برهه زمانی کنونی، سمن‌ها یا همان سازمان‌های مردم نهاد که بیشتر با نام NGOها می شناسیم نقشی فرهنگی و تاریخی بسزایی دارند زیرا آنها می‌توانند با رصد و تحلیل تغییرات اجتماعی، مشکلات، چالش‌های جامعه و استخراج اولویت‌ها، نقش مهمی در بهبود شرایط و کمک به مردم آذربایجان شرقی داشته باشند.

بدین ترتیب و بر اساس اصل ۴۴ قانون اساسی، سمن ها نقش مهمی در فرهنگ‌سازی پیرامون موضوعات مختلف در بطن جامعه دارند به‌ طوری که می‌توان گفت این سازمانها به عنوان چشم بیدار جامعه می‌توانند با اهمیت دادن به منافع جمعی در برابر منافع فردی، راه‌های حرکت به سمت توسعه را هموار ‌نمایند به شرطی که درگیر منازعات و بازی های سیاسی نشده و وظیفه ذاتی و تشکیلاتی خود را به مقصد برسانند!