عصرآزادی آنلاین/ دکتر قدیر گلکاریان، مدرس روابط بین الملل Near East University
به دنبال وقوع زلزله در شهرستان خوی در شرایط سخت زمستانی که به راستی هموطنان مان را با دشواری های جدی مواجه کرد و اگر حمایت و همت مردمی نبود، شاید دولت چندان در مهار این تبعات این بحران در شرایط بد اقتصادی نمی توانست موفق باشد. به دنبال این حادثه تلخ و رخداد طبیعی، متأسفانه زمین لرزه در ده شهر ترکیه و روستاها و قصبات اطراف آنها در جنوب ترکیه باعث شد که جان ده ها هزار نفر در زمستان سخت و طاقت فرسای امسال گرفته شود و البته بسیاری هنوز در زیر آوارها مدفون هستند که به تدریج بر آمار تلفات خواهد افزود. در این میان تعداد بسیار زیادی از مردم این مناطق نیز بی خانمان، مصدوم، وامانده از معیشت و کار به آینده ای مبهم چشم دوخته اند. این در حالی است که این رخدادها از سوی زمین شناسان و زلزله شناسان در کشورمان و حتی ترکیه و بنا به مطالب درج شده در نشریات ترکیه، از سوی برخی از کارشناسان خارجی نیز پیش بینی شده بود. زیرا باور بر این است که لایه تکتونیک زمین در زیر اقیانوسها و خطوط شکاف گونه در کف اقیانوس و دریاها نشان می دهد که لایه ها پیوسته در حال حرکت هستند و به تدریج بخشی از قاره ها به همدیگر نزدیک میشوند و حتی بر اساس یافته های علمی، گویا شبه جزیره عربستان به سمت شمال و شمال شرق فشار تکتونیکی زیادی را وارد می کند که همین امر موجب بروز زلزله های دیگری در آینده خواهد شد. در هر صورت این موارد تخصصی است و باید کارشناسان در این رابطه اظهار نظر مفصل و مفیدی را که بتواند برای مردم قابل فهم باشد، بیان کنند.
آنچه در این حوادث محرز شده، این است که متأسفانه با وجود وقوف و ادراک به زلزله خیز بودن ایران و ترکیه، به نظر می رسد تدابیر لازم و آمادگی های معقول هیچ گاه از سوی دولت ها در نظر گرفته نشده است. و گرنه امکان نداشت که شاهد چنین صحنه های دلخراشی بوده باشیم. حوادث طبیعی باید تنها و فقط از منظر علمی ارزیابی شود و این اتفاقات را صرفاً تقدیر الهی دانستن خلاف آموزه های دینی است زیرا خدای متعال انسان را نیز حامل و عامل تدبیر و عقلانیت قرار داده که به واسطه عقل و اندیشه و علم به سمتی برود که حکمت های خداوند را نیز به نعمت بدل کند. نه اینکه هی عقلانیتی به خرج نداده و بعد از بروز حوادث ناگوار، از مسئولیت شانه خالی کند و بگوید تقدیر الهی بوده است.
نه تنها ایران که سالها است با زلزله های منجیل، اردبیل، بم، طبس، ورزقان و … تجربیاتی دارد، در این مورد آمادگی لازم را ندارد بلکه ترکیه و سوریه نیز با اینکه در روی گسل های جدی زلزله زا قرار دارند، نشان می دهد که دولت ها در این کشورها هم آمادگی لازم را برای مقابله با حوادث نداشته و ندارند. و گرنه وسعت تلفات تا به این اندازه نمی توانست باشد.
در ساعات اولیه روز دوشنبه هفته گدشته زمین لرزه مهیبی در جنوب ترکیه و شمال سوریه رخ داد که در اثر آن، هزاران ساختمان با خاک یکسان شد. هم در سوریه و هم در ترکیه، بناهای تاریخی از جمله قلعه تاریخی آنتپ نرکیه و قلعه شمیمیس در سوریه نتوانستند در برابر شدت زلزله مقاومت کنند و علی رغم اینکه این دو بنای تاریخی از دوران ساسانیان، رومیان و … باقیمانده و جزو آثار ملی و ثبت شده یونسکو می باشند، با خاک یکسان شدند.
چند پس لرزه – یکی تقریباً به شدت زلزله اولیه – چند ساعت بعد به وقوع پیوست. اما سئوال این است که چرا زلزله رخ داده تا به این حد مرگبار بوده و برای محافظت از مردم چه می شد کرد؟
همانطور که ابتدای مقاله گفته شد، زمین لرزه ها در اثر حرکت صفحات تکتونیکی، بخش های قابل توجهی از پوسته زمین اند که توسط جریان های همرفتی در گوشته داغ زیر به اطراف کشیده می شوند، ایجاد می شوند. صفحات متحرک از نظر اندازه متفاوت هستند. صفحات به آرامی حرکت می کنند و گاهی اوقات در گسل های زمین شناسی به یکدیگر چسبیده و گیر می کنند و باعث ایجاد تنش می شود. وقتی این تنش ها رو به ازدیاد بگذارند، می توانند ناگهان از کنار هم بگذرند و باعث ایجاد زلزله بزرگی از نوع زلزله در ترکیه و سوریه شوند.
ترکیه یکی از نادر کشورهایی است که تنها بخش میانی آناتولی بر روی صخره هاست و غالب مناطق آن کشور کانون زلزله محسوب می شود. محققان در این چند روز طی میزگردهای تخصصی اعلام می کنند که بخش اعظم گسل ها روی صفحه آناتولی قرار دارد، یک بلوک پوسته کوچک که بین چهار صفحه دیگر فشرده شده است، از جمله صفحه عربی در جنوب شرقی، که به سمت شمال غرب پیش می رود. صفحه بسیار بزرگتر دیگری بنام اوراسیا که در سمت شمال قرار دارد به تدریج در حال حرکت به سمت جنوب است. از این رو وقوع زمین لرزه ها در ترکیه را باید رایج دانست. اگرچه بیشتر آنها در امتداد گسل آناتولی شمالی رخ می دهند لیکن، مرز خطرناک گسل صفحه اوراسیا که در نزدیکی استانبول است، میتواند زمینه ساز تلفات و آفات زیادی شود که متخصصان امر هشدارهای لازم را می دهند. همین وضعیت در تهران هم صادق است. یعنی ذکر این نکته از این لحاظ است که اگر خدای نکرده روزی زلزله ای به مقیاس ریشتری کنونی در استانبول و یا تهران رخ بدهد، جان صدها هزار که نه، بلکه میلیون ها انسان تلف خواهد شد. پس چه باید کرد که از حالا آمادگی لازم را داشت؟
همانطور که مشخص است، بیش از شدت زلزله، آنچه موجب تلفات بیشتر در ترکیه و سوریه شده است، عوامل بالای سطح زمین دخالت داشته و اوضاع را بدتر کرده است. زمین لرزه تحولی طبیعی است که وقوع آن اجتناب ناپذیر است. اما در این میان مهندسان عمران و معماری به همراه یک سری افراد ظالم و فرصت طلب و سودجو در نظام مهندسی دو کشور به همراه بخش عمده ای از مهندسان ناظر در شهرداری ها باعث شده اند که این اتفاق ناگوار رخ دهد. چرا که معلوم میشود، نبود استاندارد لازم در مقابل زلزله در ساحتمان ها باعث شده است که حتی برج های دو ساله با زمین یکسان شوند. قاتلان این افراد مظلوم، حادثه طبیعی نیست بلکه افرادی هستند که از ملزومات و امکانات زیر بنایی در ساخت آپارتمان ها و برج ها و دزدی در مصالح منجر به وقوع چنین حادثه ای شده اند. قاتل اصلی مردم آنهایی هستند که به عنوان کارفرمای پروژه دزدی در مصالح کرده اند، بدتر از آنها مهندسانی هستند که محاسبات اشان را غلط انجام داده و بدتر از همه آنهایی هستند که به پروژه ها مهر تأیید و سلامت بنا و پایان کار داده اند.
از همه مهم تر دولت ها هم مقصر اصلی هستند. زیرا وقتی معلوم است که سرزمینی به وسعت ترکیه و یا سوریه و یا ایران بر روی گسل های خطرناکی قرار دارند، چرا نباید مثل ژاپن تمهیدات لازم و پیشگیری صورت نگیرد؟ چرا واقف به این نباشند که نباید بر روی جلگه ها و روی زمین های آبرفتی فرودگاه ساخت و شهرک ایجاد کرد؟ چرا کنترل مداوم به سن ساختمان ها و مقاومت آنها صورت نگیرد؟
آیا هزینه هایی که حالا گریبان گیر دولت های ترکیه، سوریه و حتی بارها بر گردن دولت های ایران سنگینی کرده است، ناشی ازاین سهل انگاری و اهمال کاری نیست؟ خدا می داند چندین سال طول خواهد کشید تا این شهرها دوباره آباد شوند، در این میان چندین میلیون دلار باید صرف شود تا خانه و کاشانه این مردم فلاکت زده مهیا شود؟ تمام اینها شاید جبران بشوند ولی آیا جان های از دست رفته و حال و روحیه و کابوس های شبانه ای که هر شب به سراغ حادثه دیدگان خواهد آمد را می توان با پول و سرمایه ترمیم کرد؟
دولت ها اگر عاقل باشند قبل از وقوع حادثه باید ابتکار عمل را به دست بگیرند تا اجازه ندهند چنین آفت هایی رخ بدهد و این همه سرمایه مضاعف بر کشور سنگینی کند.
حوادث تلخ در ترکیه و سوریه و خوی نه تنها جان و روح شهروندان این کشورها را معذب می کند که خیل عظیمی از مردم جهان و با احساس را نیز جریحه دار کرده است. در حال حاضر بهترین کاری که می توان انجام داد این است که برای بدترین ها آماده شویم.. تبریز، تهران، استانبول، اطراف سواحل مدیترانه و مرمره از جمله مناطق زلزله‌خیز است. همه این مناطق عموماً نیاز به ساخت ساختمان‌هایی برای مقاومت در برابر زلزله‌های دارند که بتواند در برابر زلزله های 9 ریشتری آمادگی و مقاومت داشته باشند. از همه مهم تر از تکنولوژی کشور ژاپن که پیوسته زلزله رخ می دهد می توانند استفاده نمایند. نظارت کافی بر روند ساخت ساختمان ها انجام پذیرد، انسان های با وجدان در نهادهای ناظر و شهرداری ها مسئول نظارت باشند تا چشمان هیچ کسی با اشک همراه نباشد، آه هیچ دردمندی شنیده نشود، سوزش دل هیچ حادثه دیده ای آرامش را از اجتماع سلب نکند. این حوادث نشان داد که علی رغم وجود قوانین لازم برای ساخت بناها، متأسفانه فساد موجود در ساختار شهرسازی چنان رسوخ کرده است که سازندگان مسکن مردم اغلب قوانین را نادیده می گیرند و به جای آنکه برایشان خانه بسازند، مزار درست می کنند.
بیایید به عنوان پیمانکار، کارفرما، مهندس، مسئولان ذی ربط دولتی برای یکبار هم شده صدای وجدانمان را بشونیم و به مانند ژاپن خانه های مردم را محل آرامش بسازیم نه قبرستان مخوف. در ژاپن هتل ها و برج های مسکونی و اداری را با مقاومت اشان در برابر زلزله ستاره بندی می کنند نه با امکانات و ظواهر و تجملات و تزیینات. بیایید یکبار هم شده معقولانه عمل کنیم.
