"عصرآزادی" از اقدام اولیه وضعیت فاجعه بار خشکی عروس آذربایجان و نجات آن گزارش می دهد
دریاچه اورمیه در پله اول
?عصرآزادی/ شهرام صادق زاده
تصاویر ارسالی توسط عکاسان و ایستگاه های ماهواره ای از دورنمای دریاچه اورمیه در روزهای اخیر نشان می دهد که انتقال مقدار محدودی از آب سد کانی سیب پیرانشهر به نگین آبی آذربایجان برای فاز اول نجات آن، موج شادی را در میان مردم به راه انداخته و بار دیگر امید نِسبی برای احیای آن را زنده کرده است.
طی سالهای گذشته علل متفاوتی برای خشک شدن دریاچه اورمیه مطرح شده بود که از آن جمله می توان به افزایش سطح زیر کشت اراضی حوضه آبریز دریاچه، پُل مواصلاتی میانگذر دریاچه، سدسازی وزارت نیرو و غیره اشاره کرد که به فراخور زمان مورد انتقاد رسانه ها مطرح می شد اما تاثیر تغییرات آب و هوایی و کاهش بارندگی در کنار افزایش دما نیز بر پیکر دریاچه ضربه زد که اکنون نیز با روزهای قابل قبول فاصله دارد.
بر اساس آمار، مقدار بارندگی در دوره بلندمدت این دریاچه از ابتدای مهر ماه تا اواسط اسفند سالهای گذشته ۱۸۲.۴ میلیمتر بوده، در حالی که در سال آبی جاری و در همان مدت، میزان بارندگی تنها ۱۱۷.۳ میلیمتر بوده و ۳۵.۷ درصد نسبت به بلند مدت کاهش را تجربه کرده است که با در نظرگرفتن ۷۰ درصد تبخیر برای بارش‌های ثبت شده زمینه کاهش آورد یک میلیارد مترمکعبی آب برای دریاچه را رقم زده و در حقیقت مهمترین عامل کاهش تراز رودخانه را باید در کاهش آورد آبی جستجو کرد که از قرار معلوم طبق همیشه مغفول مانده است…
▪️بهبودی اول
کارشناسان محیط زیست معتقدند اگر در سال ۱۴۰۲ شاهد بارش‌های بهاری زیادی باشیم شاید بتواند به صورت مستقیم روی اکوسیستم دریاچه تاثیر بگذارد زیرا از آنجایی که در مناطق پایین دستی هم برداشت آب صورت نمی‌گیرد، آب وارد دریاچه خواهد شد یعنی اینکه نیاز است هم طبیعت کمک کند و هم مسئولان برنامه ریزی کنند تا دریاچه را بتوان در حد قابل قبولی احیا کرد که حداقل آب، روی نمک‌ها را پوشانده و در آینده درگیر طوفان نمک و تبعات زیست محیطی و بیماری های ناشی از آن نگردیم!
علیرغم اینکه رودخانه های زولاچای، نازلوچای، روضه چای، شهرچای، باراندوزچای، گدارچای، مهابادچای، سیمینه‌رود، زرینه‌رود، لیلان‌چای، مردق‌چای، صوفی‌چای، قلعه‌چای، آذرشهرچای و آجی چای نیاز محیط‌زیستی دریاچه اورمیه را تامین می‌کنند اما خشکسالی سالهای اخیر حاکم بر منطقه موجب شده تا تفاوتی در تراز آبی نگین آذربایجان احساس نشود!
مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اینکه در ۲ ماه گذشته تراز اکولوژیک دریاچه اورمیه ۷ سانتی متر افزایش یافته است گفت: تراز دریاچه در این مدت از ۱۲۷۰ متر و ۱۴ سانتی‌متر به ۱۲۷۰ متر و ۲۱ سانتی‌متر رسیده است.
آرزو اشرفی‌زاده افزود: این افزایش ناشی از ورود آب از رودخانه‌ها، بارش مستقیم بر روی دریاچه، بستن کامل سردهنه‌های کشاورزی و ورود آب از کانال انتقال آب از سد کانی سیب پیرانشهر به دریاچه بوده است.
وی در خصوص نیاز آبی دریاچه اورمیه هم تاکید کرد: میزان تراز اکولوژیک ۱۲۷۴ متر و ۱۰ سانتی‌متر و میزان آب مورد نیاز ۱۵ میلیارد و ۵۰۰ میلیون متر مکعب است که برای احیای کامل دریاچه باید این حجم از آب در کوتاهترین زمان ممکن تأمین گردد.
▪️بهبودی دوم
یک پژوهشگر حوزه محیط زیست، بحران آب در منطقه آذربایجان را مهم توصیف کرد و گفت: پتانسیل تولید آب بسیار پایین آمده، اقلیم تغییر کرده، کشاورزی توسعه پیدا کرده و مصرف آب بسیار افزایش یافته که با وجود همه اینها نیاز داریم تا از هر منبعی که بتوانیم، بخشی از نیاز دریاچه اورمیه را تامین کنیم تا در آینده فاجعه زیست محیطی اتفاق نیفتد که تونل انتقال آب کانی‌سیب یکی از این منابع است.
ناصر آق افزود: خوشبختانه انتقال آب از تونل کانی سیب دائمی است که آب را از یک کانال ۱۱ کیلومتری وارد رودخانه گدار کرده و از آنجا به دریاچه اورمیه می‌رساند و این ورود آب در طول سال ادامه داشته و یک لحظه قطع نخواهد شد و قطعاً در بهبودی حال دریاچه بی‌تاثیر نیست، به شرطی که در بقیه برنامه‌ها هم جدی باشیم و همزمان آنها را هم اجرایی کنیم.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: از قدیم هم پساب‌های تصفیه‌شده و تصفیه‌نشده به این دریاچه ریخته می‌شد و چیز جدیدی نیست ولی قبلاً از طریق زهکش انتقال می‌یافت که گاهی به دریاچه نمی‌رسید و اکنون لوله‌گذاری می‌کنند که کل آب به دریاچه برسد.
آق با تاکید بر اینکه همه راهها باید به کار گرفته شود تا دریاچه تا حدودی احیا شود تاکید کرد: قبلاً انتقال از آب پشت سدها را هم به دریاچه داشتیم که متاسفانه با شدت کمبود بارندگی های ۲ سال گذشته، شاید اکنون فقط نصف مخازن سدها پر باشد و امکان انتقال آب سدها فعلاً امکان‌پذیر نیست مگر اینکه طی ماههای آینده بارندگی‌های خوبی داشته باشیم.
این پژوهشگر حوزه محیط زیست یادآور شد: دریاچه اورمیه قبل از اینکه بحران کم‌آبی‌اش شروع شود، سالانه حدود ۵ میلیارد مترمکعب ورودی آب داشت اما اکنون این میزان آب را نداریم طی ۲۷ سال گذشته هم ورودی آب به دریاچه کم شده و در آینده هم هرگز نمی‌توانیم ۵ میلیارد مترمکعب آب وارد دریاچه کنیم تا دریاچه به حالت سابق خود برگردد برای همین، فاز به فاز دارند جلو می‌روند و معلوم نیست چقدر از دریاچه را می‌توانند احیا کنند!
▪️بهبودی آخر
روزهای خوش دریاچه اورمیه پس از پایان دهه ۷۰ به ناگهان رخت بر بست و شد آنچه كه نباید بشود؛ اوایل دهه ۸۰ بود كه كارشناسان نسبت به كاهش سطح و عمق آب دریاچه هشدار دادند در حالی که برای عبور از دریاچه در سفر بین اورمیه – تبریز و بالعكس، شناورها موجود بودند، اما خشكی كه در دریاچه لنگر انداخت، دیگر زور هیچ كس نرسید كه آن را از جایش بلند كند.
خشكی خیلی زود در جان پهنه فیروزه ای آذربایجان رخنه كرد و مانند سرطان در زمانی كمتر از یک دهه، به تمام نقاط آن سرایت كرد و وقتی چشم باز كردیم “اورمو گولو” را در حال احتضار دیدیم!
انگار نه انگار این پهنه آبی، همان دریاچه ای بود كه روزی روزگاری، مردم برنامه های عروسی شان را آن هم با پیكان های جوانان در سواحل آن فیلمبرداری می كردند و نمی شد با آن شوخی كرد زیرا چنان مواج بود و هوای دبش و باطراوتی داشت که انسان را وادار می کرد تا بدون توقف در کنار آن، سَرسَری رد نشود!
دریاچه اورمیه كه در سال های پرآبی اش با عناوین و القاب خاطره انگیز و زیبایی همچون “نگین فیروزه ای” و “عروس آذربایجان” در بین روزنامه نگاران، ادبا، شعرا و مدافعان محیط زیست شناخته می شد تا ۲ دهه پیش چنان اُبهتی داشت که مناظر چشم نواز و زیبایش شهره عام و خاص بود و مردم ایران از هر منطقه به کنارش می آمدند و از وجودش لذت می بردند.
در تبیین عظمت دریاچه اورمیه در سده های قبل همین بس كه فتحعلی شاه قاجار، مالكیت و حق كشتی سازی و كشتیرانی در آن را به ملک قاسم میرزا بخشید و او و اعقابش سالها به این تولیت و فعال مایشاء بودن در حوضه آبریز دریاچه می بالیدند و بدین ترتیب برخلاف گذشتگان که در حفظ آن تلاش می کردند، فقط در تاریخ معاصر، کام آذربایجانی ها از این بابت تلخ و حتی خشک شد اما بازهم حداقل در ایام تعطیلات نوروز ۱۴۰۲ پس از دو دهه ناکامی، می توان در کنار عروس آذربایجان به شادی پرداخت… شما هم بیایید!
عکسها از : حمید اکبری
