عصرآزادی آنلاین/ قدیر گلکاریان، مدرس روابط بین الملل Near East University
همانطوری که می دانیم از چند هفته قبل و از اواخر سال گذشته تماس های لازم میان ایران و عربستان به واسطه برخی از کشورها به ویژه دولت عراق جهت برقراری روابط حسنه بین جمهوری اسلامی ایران و دولت عربستان سعودی در جریان بود که به نهایت دولت چین موفق به تحقق این هدف شد و روابط دو کشور بعد از هشت سال پس از حضور وزیر خارجه ایران و عربستان در چین در هفته گذشته و با امضای بیانیه مشترک، روابط دیپلماتیک میان دو کشور بار دیگر به حالت عادی بر می گردد.
در این میان، طبیعتاً برخی از کشورها از این تحول و رخداد مثبت چندان خرسند خاطر نیستند. هرچند ایالات متحده نسبت به این تحول ابراز خرسندی نشان داده ولی حضور بی برنامه رئیس سازمان سیا در ریاض یک روز بعد از امضای بیانیه نشان از این دارد که عربستان مبادا در خط ایران قرار بگیرد و با توجه به اینکه چین و روسیه سعی دارند حلقه مستحکم و قابل اعتمادی برای دراز مدت با کشورهای منطقه ای برقرار کنند، تردید و ابراز نگرانی می کند. اما به نظر می رسد که عربستان سعودی به زعم تصورات دولت آمریکا خط مشی خود را در سیاست خارجی تعیین کرده و سرانجام این کشور نیز فهمیده است که با تکیه به ایالات متحده نمی تواند همیشه در مسیر درستی از روابط با کشورهای مهم داشته باشد.
اما سئوال مهم اینجاست که چرا دولت عربستان علی رغم تشدید خصومت و تنش در سال های گذشته به یکباره تغییر موضع داده است. در پاسخ به این سوال باید گفت که به موازات برقراری مناسبت سیاسی بین دو کشور ایران و عربستان، مشکل موجود در یمن نیز برای عربستان که باتلاقی غیر قابل تصور بود، از بین خواهد رفت و همچنین ایران نیز به وسیله پایان یافتن قضیه یمن، یقیناً از مسیر اهداف اتهام زنی دولت های غربی در راستای اینکه ایران مخل امنیت منطقه ای است، رهایی خواهد یافت. از این رو باید خرسندی عربستان سعودی و به تبع آن دولت ایران از برقراری مناسبات را از این منظر تبیین کرد.
این را هم در داخل پارانتز عرض کنم که برخی از کشورهای منطقه ای همچون جمهوری آذربایجان که در این چند ماه با وجود طمأنینه به خرج دادن ایران که در کاهش تنش گام بر می دارد ولی باکو هنوز بر طبل رجزخوانی می کوبد، دیر یا زود این کشور نیزمانند عربستان به مسیر درست مناسبات سوق خواهد یافت. زیرا در امور بین الملل و بالاخص در حقوق سیاسی هیچ کشوری بدون پشتوانه منطقی و دلایل لازم نمی تواند کشور دیگری را متهم کرده و جبهه تنش و تشنج را دوام ببخشد. زیرا زیان دیدن ازاین نوع برخوردهای سیاسی در طول تاریخ و با توجه به تجربیات موجود نشان داده شده و خواهد داد.
به هر حال برگردیم به اصل مطلب! در سایه ایجاد مناسبات نزدیک میان دو کشور مهم منطقه ای، یقین است که دیگر دولت ریاض نگران ارسال و یا قاچاق تسلیحات به حوثی های یمن نخواهد بود. زیرا اگر در این رابطه شبهه و تردیدی بوده باشد، دولت های متقابل به وسیله سفارت های خودشان خیلی از مسایل را حل خواهند کرد. از سوی دیگر به زودی شاهد پایان یافتن جنگ طاقت فرسا بعد از هشت سال و مقاومت توسط حوثی ها خواهیم شد. برخی از تحلیل گران خارجی بر این عقیده اند که جنگ فرسایشی ادامه خواهد داشت و فشار عربستان بر حوثی ها افزایش خواهد یافت. ولی باید گفت که خطوط قرمزی در سیاست خارجی و منافع دولتین وجود دارد که رعایت آن می تواند تداوم مناسبات را عملی سازد و گرنه هیچ دولتی قادر به تغییر روند مثبت نیست. برقراری مناسبات موفق زمانی طولانی تر خواهد شد که تغییراتی در موضع گیری های قبلی از سوی طرفین انجام پذیرد. این برای هر دو کشور ایران و عربستان صادق است.
توافقی که در ماه جاری در چین برای از سرگیری روابط دیپلماتیک بین دو کشور سنگین وزن منطقه به دست آمد، بی تردید بدون مطالعه قضیه یمن، و یا مسایل مربوط به جنگ نیابتی نبوده است. همانطور که عربستان رهبری ائتلاف نظامی را برای حمایت از دولت به رسمیت شناخته شده بین‌المللی را دارد و ایران هم حمایت از حوثی ها در یمن را کتمان نمی کند، گرهی است که می بایست حل شود. از این رو عربستان از اتهام رهبری ائنلاف و ادامه جنگ مبرا خواهد شد و ایران هم دیگر نیازی به این نخواهد داشت که توجیه گر حمایت از جنگ نیابتی باشد. و گرنه دولت چین بی توجه به این مسئله نمی توانست زمینه ساز ایجاد مناسبات و یا میزبان وزرای خارجه دو کشور باشد.
می دانیم که درگیری های خونین که از سال 2014 آغاز شده تا به امروز میلیون ها نفر را آواره کرده و یمن را به آستانه قحطی کشانده است. به طوری که در آوریل سال گذشته میانجیگری سازمان ملل هم انگار تأثیری نداشته و آتش بس به بن بست رسیده بود. این امر برای عربستان سعودی سرانجام خوبی نداشت. چرا که در نتیجه چنین روندی پروازهای بین‌المللی محدودی از فرودگاه صنعا انجام گرفت و در عین حال محموله های سوخت همیشه توأم با ریسک بود. حملات انجام گرفته به مراکز و پالایشگاه های عربستان نیز مزید بر علت بود.
شرایط دقیق توافق ایران و عربستان هنوز علنی نیست، ولی گمان می رود پایانی بر وضعیت بغرنج در یمن بوده باشد که برای هر دو طرف مزیت های زیادی دارد. لیکن به طور گسترده اعتقاد بر این است که سعودی ها تضمین هایی را در این زمینه از ایران دریافت کرده اند. در عین حال عربستان سعودی ضمانت های دیگری که مورد توجه ایران است، حتماً داده است.
در عین حال به نظر می رسد حوثی ها نیز که اکنون کنترل بندر حدیده را بر عهده دارند، با فروکش کردن تنش ها، زمینه را برای فعالیت مجدد بازرگانان یمنی فراهم ساخته و کشور به نحوی از بحران غیر قابل قبول و فرساینده رهایی خواهد یافت. در عین حال عربستان هم نیازش به خرید تسلیحات زیادی برای ادامه نبردها و یا صرف هزینه های زیاد برای ادامه جنگ یا برقراری امنیت دریایی در دو سوی شبه جزیره عربستان را خاتمه خواهد داد و سرمایه گذاری های دراز مدتی که بن سلمان برای کشورش در نظر گرفته به راحتی ادامه خواهد یافت. بمانند تا بتوانند پهلو بگیرند.
نشریه یورو نیوز در گزارشی نوشته است که حوثی‌ها علاوه بر رفع محدودیت‌ها در فرودگاه صنعا و بندر حدیده، خواستار پرداخت حقوق کارکنان و نظامیان در مناطق تحت کنترل خود برای استفاده از درآمدهای نفت و گاز دولت شده‌اند. این قضیه حکایت از آن دارد که ایران تمام تلاش خود را برای متقاعد کردن حوثی‌ها به انجام خواسته‌های معقول به کار خواهد گرفت.
این را باید اعتراف کرد که حوثی ها هم حقانیت لازم سیاسی، اقتصادی و امنیتی دارند. از این رو به نظر می رسد عربستان سعودی نسبت به نیازهایشان بی توجه نخواهد بود. بنابراین برقراری روابط با ایران خواهد توانست تماس مستقیم بدون واسطه‌های دیگر را حفظ کند و از این بابت خرسندی دیگری را حس می کند.
امید که به زودی بسیاری از بحران های موجود در میان ایران با سایر کشورها که غالب آنها مقصدانه و غرض ورزانه از سوی دیگران بوده است، به پایان برسد و برقراری صلح در منطقه و جهان و داخل کشور شادمانی را بر لب مردم بنشاند. انشاء الله!
