تبریز شهر فراموش شده!

?عصرآزادی آنلاین/ شهرام صادق زاده

تبریز یکی از شهرهای مملو از خانه‌های تاریخی است که بالغ بر ۴۰۰ باب از آنها شناسایی شده و به گفته کارشناسان، همگی آنها قابلیت تبدیل به کاربری گردشگری را دارند اما مسئله تامین اعتبارات مالی، دست و بال نهادهای متولی را محدود کرده است!

به مناسبت روز محوطه ها و بناهای تاریخی و به منظور اطلاع افکار عمومی از آخرین وضعیت مرمت و بازسازی اماکن تاریخی کُهن شهر تبریز، خبرنگاران استان در قالب یک تور رسانه ای در جریان چگونگی ساماندهی آنها قرار گرفته و از عمارت تاریخی فتح الله یئف واقع در محوطه ارگ علیشاه، محوطه تاریخی ۱۳ هکتاری ربع رشیدی در خیابان عباسی و مجموعه تاریخی حسن پادشاه واقع در منطقه قلب بازار تبریز بازدید به عمل آوردند.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی می گوید در تامین اعتبارات نسبت به یک ساله گذشته تقریباً ۵۰ درصد افزایش داشته ایم اما با توجه به تعدد آثار تاریخی استان، اعتباری که در نظر گرفته شده اندک بوده و تا به حال ۷۰ میلیارد تومان گرفته شده است.

احمد حمزه زاده در حاشیه این تور رسانه ای به خبرنگاران اعلام کرد که در سفر ریاست جمهوری به آذربایجان شرقی حدود ۲۸۰ میلیارد تومان اعتبار به بخش میراث فرهنگی و گردشگری اختصاص داده شده که در عرض ۳ سال تخصیص می‌یابد که در یک نگاه گذرا می توان دریافت که هیچگونه تطابقی با وضعیت اسفناک آثار تاریخی استان و نحوه رسیدگی به آنها ندارد…

▪️بازدید اول

ناظر مرمت عمارت تاریخی فتح الله یئف درباره این بنا گفت: این خانه تاریخی با سه طبقه دارای نمای گچ بُری و مُشرف به محوطه ارگ علیشاه می باشد که در زمان ایجاد خیابان امام و دوره معاصر احداث شده است.

ناصر زواری افزود: مرمت این بنا در طول سه فصل انجام شده که پیمانکاران مختلفی در طول این مدت در عملیات خاکبرداری و تعمیرات این خانه حضور داشته‌اند، قبلاً قسمتی از کف ساختمان به خاطر برداشتن دیوارهای باربری و جایگزین کردن آهن آلات به مرور زمان دیوارهای باربر طبقه اول نشست کرده بود و لازمه آن از نظر مرمتگران این است که دیوارها به حالت اولیه خود بازگردد که مستلزم هزینه زیادی است.

رئیس گروه مرمت آثار تاریخی اداره کل میراث فرهنگی آذربایجان شرقی اضافه کرد: در طول این مدت در نمای بیرون، حیاط و نمای خارجی ساختمان اقداماتی را انجام داده‌ایم و ایوانی که تخریب شده بود با توجه به تصاویر قدیمی آن، دوباره بازسازی شده و عملیات گچ بُری بنا نیز ادامه خواهد یافت.

زواری تاکید کرد: فتح الله یئف یکی از تاجران تبریزی بوده و در ساخت این بنای قدرتمند از معماران روسی استفاده کرده و با تلفیق معماری ایران و روسیه، عمارت را به اتمام رسانده است لذا این بنا قبل از انقلاب به عنوان مهمان پذیر و بعد از انقلاب نیز به عنوان گاراژ استفاده می‌شد.

این کارشناس ابنیه تاریخی یادآور شد: مساحت کلی عمارت فتح الله یئف ۸۰۰ مترمربع بوده و در دوره پهلوی اول ساخته شده و در تملک بنیاد مصلی قرار دارد؛ خانه خاطره انگیزی که در دهه ۸۰ به ثبت ملی رسیده است.

زواری با بیان اینکه در طول مدت ۴ سال اخیر بیش از یک میلیارد تومان صرف هزینه‌های این بنای تاریخی شده است اظهار کرد: اعتبار لازم برای ادامه مرمت این بنا سه میلیارد تومان بوده و تخصیص یافته اما هنوز جذب نشده است و با تامین اعتبارات، عملیات مرمت خانه فتح الله یئف به اتمام خواهد رسید تا به یک موزه تخصصی تبدیل گردد.

▪️بازدید دوم

مسئول باستان شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی در بازدید خبرنگاران از محوطه تاریخی ۱۳ هکتاری ربع رشیدی گفت: ربع رشیدیه در دوره ایلخانی ساخته شده و اتفاقات زیادی بر سر این محوطه باستانی آمده است لذا بنای برجا مانده از این دانشگاه، در سال ۱۳۵۳ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

محمد رحمت پور افزود: این محوطه در سال ۱۳۷۴ توسط یکی از همکاران باستان شناسی سازمان میراث فرهنگی تعیین حریم شده و به خاطر مسائل جنگ و ساخت و سازهای زیاد ساختمانی جوار آن، در مدت چهار فصل مباحث دیوارکشی، ساماندهی، کاوش و نقشه برداری برای تعیین عرصه و حریم آن انجام گرفت.

وی با بیان اینکه ربع رشیدی تبریز در سال ۱۳۹۸ به عنوان پایگاه رشیدیه ثبت شده است ادامه داد: تفاهم نامه چهار جانبه با حضور یک دانشگاه باستان شناسی از آلمان، دانشگاه هنر تبریز، میراث فرهنگی و پژوهشگاه وزارتخانه انعقاد شده که در این راستا هیات باستانی مشترک آلمانی و ایرانی در منطقه ربع رشیدی کاوش انجام داده و پرونده این بنا برای ثبت در فهرست میراث‌ فرهنگی جهان اسلام موسوم به آیسسکو ارسال شده است.

رحمت پور اضافه کرد: در کاوشی که با هیات باستان شناسی آلمانی انجام گرفت، آثاری مانند آب انبارها و محل تقسیم آب و وجود سامانه هیدرولیک تاسیسات آبی این شهرک قطعی شده و فعالیت‌های کارگاه از تیر ماه سال جاری بر اساس توافقات انجام گرفته با طرف خارجی آغاز خواهد شد.

وی اظهار کرد: از اعتبارات سال ۲۰۱۸ حدود ۱۸ میلیارد تومان صرف تملک خانه‌های محوطه ربع رشیدی شده و اکنون به علت کمبود اعتبارات سه واحد مسکونی باقی مانده که با تامین اعتبار تملک آنها نیز انجام خواهد گرفت.

رحمت پور با بیان اینکه از مهم ترین آثار ربع رشیدی، وقفنامه خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی است که به ثبت جهانی رسیده و در کاخ موزه گلستان نگهداری می‌شود یادآور شد: اساس غفلت ساخت و سازها در محوطه ربع رشیدی در دهه ۶۰ انجام گرفته که از جمله آن می‌توان به ورود پمپ بنزین و زمین چمن مصنوعی فوتبال به حریم ربع رشیدی اشاره نمود که باید برای انتقال آنها اقدام گردد!

▪️بازدید آخر

مدیر مجموعه میراث جهانی بازار تاریخی تبریز در بازدید خبرنگاران از مجموعه حسن پادشاه گفت: بخشی از مجموعه فاخر حسن پادشاه، مدرسه نصریه است که از فضای مخروبه قبلی به حالتی کنونی در آمده و با توجه به این که فقط یک اتاق در این مجموعه باقی مانده بود، باقی آنها بعداً بر اساس آن الگوبرداری بازسازی شده و و به صورت یک پروژه مرمتی فاخر طی ۱۵ سال اخیر انجام شده است.

حسن اسماعیلی سنگری افزود: مجموعه ای که در ضلع شرقی حسن پادشاه وجود دارد آثار بر جای مانده از سلسله آق قویولونوهاست و قسمت پشت آن که به نمایشگاه عکس تبدیل شده در دهه‌های گذشته مخروبه بوده است زیرا قبلاً به عنوان مدرسه بوده و بعداً به غسالخانه و اکنون به مسجد تبدیل شده است و بقیه آثار در ضلع‌های دیگر بیشتر مربوط به دوره بعد از صفویه است.

عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور اضافه کرد: فضای سبز و قسمت تاسیسات مجموعه حسن پادشاه به زودی به اتمام می‌رسد تا قابل بهره برداری گردد و میدان کهن کنونی که در این محل از آن یاد می شود، میدان حسن پادشاه اصلی نبوده و طبق سند نقاشی مینیاتوری، میدان اصلی بسیار بزرگ تر است و اگر بتوانیم این میدان را احیا کنیم کار بزرگی در مجموعه حسن پادشاه انجام داده‌ایم به طوری که میدان نقش جهان اصفهان برگرفته از میدان صاحب آباد تبریز احداث شده است!

اسماعیلی تاکید کرد: این اثر فاخر مربوط به دوره حکومت آق قویونلوهاست که بیشترین آثار باستانی را در خود جای داده و تا دو سال آینده به بهره برداری می رسد تا پس از گذشت ۷ دهه اخیر، گنبد تاریخی حسن پادشاه روی خود را به بازدیدکنندگان نشان دهد.

مدیر مجموعه میراث جهانی بازار تاریخی تبریز در پایان اظهارات خود، مرمت و بازسازی این پروژه را نیازمند کاوش های بسیار عمیق دانست و یادآور شد: نمی‌توان بی‌محابا خاکبرداری نمود زیرا اثری بسیار ارزشمند به شمار می رود و از زمان زلزله های شدید سده‌های اخیر تبریز این بنا هم دچار تغییرات جدی شده و اکنون در حال کاوش شناسی هستیم تا لایه های زیرین آن با ظرافت خاص خودنمایی گردیده و آماده نوازش چشمان بازدیدکنندگان شود!