واقعیت های احیای نگین فیروزه ای آذربایجان از زاویه "عصرآزادی"
حالِ دریاچه اورمیه فقط در تصاویر خوب است!
?عصرآزادی آنلاین/ شهرام صادق زاده
در تصویری که ماهواره ناسا اخیراً از دریاچه اورمیه در کنار دریاچه وانِ تورکیه منتشر کرده وضعیت کم آبی آن کاملاً مشخص است اما برخی ها با این وجود، از حال خوب نگین فیروزه ای آذربایجان سخن به میان می آورند که واقعاً حیرت آور است!
مدتی است که هر از گاهی رسانه‌های عموماً نزدیک به دولت، با انتشار تصاویری از دریاچه اورمیه مدعی هستند که احیای این دریاچه به نتیجه رسیده و طبیعت این منطقه در مسیر بازگشت به دوران پیش از خشک شدن این دریاچه گردشگرپذیر است که البته سرابی بیش نیست!
به اعتقاد کارشناسان حوزه آب، سهم عوامل طبیعی در خشک شدن دریاچه اورمیه ۳۱ درصد است که شامل کاهش ۱۸ درصدی بارش و افزایش ۱.۵ درجه‌ای دما در دو دهه اخیر نسبت به دوره بلندمدت بوده و سهم عوامل انسانی ۶۹ درصد است که شامل توسعه کشاورزی و احداث سدها و افزایش برداشت از منابع آب زیر زمینی می‌شود.
مسئولان دولت سیزدهم از تصویب مصوبه‌ای ۹ بندی و تخصیص دو هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای احیای دریاچه اورمیه خبر داده‌اند تا موجب احیای گام به گام آن شود در حالی که به گفته کارشناسان، این موارد تنها بخشی از واقعیت نجات پهنه آبی منطقه شمالغرب کشور بوده و احیای دریاچه به همین سادگی ها هم نیست…
▪️احیای اول
پنجم اسفندماه سال ۱۴۰۱ بود که فاز نخست سامانه انتقال آب سد کانی‌سیب پیرانشهر به دریاچه اورمیه افتتاح شده و اعلام گردید در فاز اول، سالانه ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب به دریاچه منتقل می‌شود؛ موضوعی که حال و روز دریاچه اورمیه را فقط در عکسها و تصاویر ارسالی بهتر جلوه داده است.
در فصل گرم امسال نیز همانند تعطیلات نوروز ۱۴۰۲ که مسافران و گردشگران زیادی نزد دریاچه بدشانس اورمیه آمدند گرچه با وضعیت نسبتاً آبدار آن مواجه می شوند اما وقتی سوار بر قایق های تفریحی موجود شده و گشتی در پهنه شمالی پل میانگذر قاتل دریاچه می زنند متوجه می شوند تلی از نمک در زیر آب کم عمق دریاچه خودنمایی کرده و حتی در برخی مواقع موجب توقف قایق در وسط پهنه آبی می گردد که نشان می دهد پوشش آبی، بسیار سطحی تر است!
در حقیقت، با روی کارآمدن دولت سیزدهم به جز بی‌توجهی به مصوبات ستاد احیای دریاچه اورمیه در چگونگی روند رهاسازی حقابه دریاچه و چشم پوشی بر اقدامات مداخله‌جویانه نمایندگان مجلس، یک اقدام مهم توسط رئیس جمهور انجام گرفت به طوری که رئیس‌جمهور ابتدا وعده تغییر ساختار ستاد احیای دریاچه اورمیه را داد و پس از برکناری عیسی کلانتری، دبیری ستاد احیای دریاچه اورمیه را به محمدصادق معتمدیان استاندار آذربایجان غربی سپرد.
از سوی دیگر با وجود آنکه با تصویب ستاد احیای دریاچه اورمیه، سدسازی در حوضه آبریز این دریاچه متوقف شده بود اما، نمایندگان مجلس با همراهی یک ارگان خاص، این کار را از سر گرفتند که نمونه آن از ۲۶ بهمن ۱۳۹۹ توسط علی نیکزاد، نائب رئیس مجلس کلید خورده بود، او در سفری که به شهرستان ملکان در جنوب آذربایجان شرقی داشت جلسه‌ای با مسئولان این شهرستان برگزار کرد که یکی از مفاد آن به سد لیلان چای بر می‌گشت و مصوب شد تا ساخت سد جدیدی در منطقه آغاز شود!
▪️احیای دوم
یک فعال محیط زیست معتقد است تراز آبی دریاچه اورمیه را نسبت به ابتدای سال آبی جاری مطرح کرده و ادعا دارند که بهتر شده است در حالی که این موضوع کاملاً طبیعی است زیرا ابتدای سال آبی پایان گرما و کاهش مصرف کشاورزی است، همیشه تراز دریاچه در اول مهر در کمترین حالت خود است لذا اگر قرار بر مقایسه باشد باید دو زمان یکسان را مقایسه کنیم!
محمد درویش افزود: باید تراز دریاچه را نسبت به سوم خرداد سال قبل مقایسه کنیم تا بتوانیم وضعیت تراز را بسنجیم زیرا وقتی با آن زمان مقایسه می‌کنیم منوجه می‌شویم که وضعیت نسبت به قبل بدتر شده است، با مردم صادقانه رفتار کرده و تراز واقعی را اعلام کنیم.
وی اضافه کرد: حتی وضعیت تراز آب را که نسبت به خرداد سال ۱۳۹۱ مقایسه می‌کنیم قبل از اینکه ستاد احیا هزینه‌ای را در این باره انجام دهد این موضوع نگران کننده است چون همه این هزینه‌ها قرار بود مصرف را در حوضه آبریز دریاچه کاهش دهد اما نه تنها مصرف کاهش پیدا نکرده، بلکه سطح کشت چغندر نیز افزایش یافته و حتی یک کارخانه چغندرقند هم در حوضه آبریز دریاچه ایجاد شده است لذا هنوز هم به صادرات سیب در این حوضه افتخار می‌کنیم که این صادرات، آب مجازی است که آن هم در حوضه ای که کمبود آب دارد.
درویش تاکید کرد: تونل انتقال آب در بهترین حالت که کشاورزها از آن آب برداشت نکنند باعث خشک شدن منطقه‌ای، جهت آباد شدن جای دیگر می‌شود در حالی که موتور پمپ‌ها در حال حاضر بر روی تونل آب گذاشته شده، لذا باید توسعه‌ای را تعریف کنیم که بتواند متکی به خود، مشکلات را حل کند.
این کارشناس محیط زیست خاطرنشان کرد: باید اقتصادی را تعریف کنیم که آب محور نباشد و سراغ مزیت‌های دیگردریاچه ارومیه برویم که نیاز به آب بیشتر نداشته باشد؛ مانند انواع گردشگری، ایجاد مزارع خورشیدی و بادی و استفاده از مزیت‌های ترانزیتی که تحقق این موارد جایگزین می تواند دریاچه را از خطر خشکی نجات دهد.
▪️احیای آخر
از قرار معلوم، ریخته شدن تمام ۳۰۰ میلیون متر مکعب آب وعده داده شده دولتوبه دریاچه اورمیه را نمی‌توان بیش از یک حرکت نمادین قلمداد کرد زیرا به فرض وقوع معجزه و برطرف شدن همه موانع، حتی همین مقدار نیز دردی از دردهای دریاچه نگون بخت اورمیه را دوا نمی‌کند!
کارشناسان می گویند در سال ۹۳، حق‌آبه مورد نیاز دریاچه حدود ۳ میلیارد مترمکعب بود که قرار بود در بازه ای ۱۰ ساله تامین گردد لذا در تمام این یک دهه اخیر، با افزایش تعداد چاه‌های غیرمجاز و بدمصرفی کشاورزان بومی بیش از ۳.۶ میلیارد مترمکعب آب از حوضه آبریز دریاچه حیف و میل شده است.
انتقال سالانه ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب به دریاچه اورمیه حالا پس از ۱۰ سال، آنهم در شرایطی که مساحت آن تنها در یک سال گذشته حدود ۱۵۰۰ کیلومتر مربع کاهش یافته، تجویز نوش‌دارو بعد از مرگ است و آنچه تا امروز روشن است اما، بودجه خواری ۱۵ هزار میلیارد تومانی ستاد احیای دریاچه اورمیه، عدم اصلاح روش‌های معیشتی بومیان منطقه، هزینه ۳ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومانی بهره‌برداری از سامانه انتقال آب، آسیب به حوضه های آبخیز و به جان خریدن پیامدهای زیست محیطی است.
مطالعات دیرینه شناسی که توسط دو محقق ایرانی دانشگاه میامی بر روی دریاچه اورمیه انجام شد حاکی از آن است که حتی در زمانی که میزان بارش آن ۱۸۰ میلی متر با کمترین میزان بارندگی و خشکسالی بوده است، این دریاچه خشک نشد و نشان می‌دهد اتفاقاتی که در این حوضه در سال‌های اخیر رخ داد، ناشی از عوامل غیرطبیعی و مشخصاً انسانی بوده است.
بدین ترتیب، بررسی‌ها نشان می دهد که کشاورزی و آبیاری زمین‌های زراعی، استفاده بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی این منطقه و سوءمدیریت موجب وضعیت بُغرنج فعلی نگین آبی آذربایجان شده است چرا که دریاچه وان در تورکیه که فاصله چندانی هم با دریاچه اورمیه ندارد، سال‌های سال است که دارای وضعیت باثباتی بوده و برخلاف دریاچه اورمیه، دچار هیچگونه بحران نشده است!
