دریاچه اورمیه اسیر دو دهه بی مسئولی! #Save_Urmia_Lake

عصرآزادی/ شهرام صادق زاده

دریاچه اورمیه از اواسط دهه ۸۰ شروع به خشک شدن کرد و با وجود اینکه در مقطعی جان دوباره گرفت اما این روزها حال خوبی ندارد؛ ترکیبی از خشکسالی و افزایش انحراف آب برای مصرف آبیاری کشاورزی در حوزه آبخیز این دریاچه باعث کاهش مساحت این دریاچه طی سالیان اخیر شده که بسیار نگران کننده است!
این روزها که دوباره موضوع خشکی دریاچه اورمیه به عنوان نگین آبی منطقه شمالغرب کشور در فضای رسانه ای با هشتگ Save Urmia Lake که همانا ضرورت حفظ و احیای پهنه فیروزه ای آذربایجان مطرح شده، به نظر می‌رسد همچنان سوالات زیادی درباره علل خشک شدن این دریاچه و سیاست‌گذاری‌های مهلک و غیرکارشناسی دو دهه اخیر در خصوص آن بی پاسخ باقی مانده است!
در حقیقت، دریاچه اورمیه سالهاست که خشک شده و روزهای پرآبی‌اش برای نسل قدیم منطقه آذربایجان به نوستالژی تلخی بدل شده است که حکایت از سیاست‌گذاری‌های اشتباهی است که از زمان دولت پرادعای دهه ۸۰ استارت خورد و البته همچنان نیز با بی تدبیری ها تداوم دارد…

▪️حوضه اول

شرایط وخیم دریاچه اورمیه به عنوان نگین آبی آذربایجان، به عریان‌ترین زخمِ محیط‌ زیست ایران شده است که در دوران ادوار دولت ها نسخه شفابخشی برای احیا و نجات آن تجویز نشد.
در حقیقت، اگر مسئولان ادوار گذشته دل‌نگرانِ عدم توجه به دانش و تجربه‌ بشری، بی‌تدبیری، سوءمدیریت‌ها در محیط‌زیست، حیات‌ وحش و حوزه‌ منابع آب منطقه بودند چرا دریاچه اورمیه به شرایط بحرانی کنونی رسید؟
کارشناسان و دلسوزان حوزه محیط زیست آذربایجان حفر هزاران چاه عمیق مجاز و غیرمجاز در حوضه‌ آبریز دریاچه اورمیه، سد سازی بر روی رودهای منتهی به دریاچه و کاهش شدیدِ حقآبه‌ دریاچه، تبدیل کشت دیم به آبی در مزارع و تغییر کشتِ و محصولِ مزارع و باغها و تبدیل باغهای پیرامون دریاچه به ویلا، خانه‌باغ، تالار و رستوران را موجب افزایش مصرف آب، هدررفت و سوءمصرف آب در حوزه‌ کشاورزی در محیط پیرامون دریاچه اورمیه می‌دانند.
از سوی دیگر، اثر پل میان‌گذر بر روی چرخش طبیعی آب در دریاچه و تاثیر آن بر میزانِ شوری و تبخیرِ آب، تغییراتِ آب و هوایی در دهه‌های اخیر، کاهش بارندگی، افزایش دما و افزایش تبخیر آب دریاچه در دهه‌های اخیر، سوءمدیریت به ویژه درحوزه‌ مدیران عموماً بومی استان‌های مجاور دریاچه اورمیه در برهه‌های مختلف شامل فساد اداری، سوءمدیریت، فساد اقتصادی، وعده‌ های عوامانه‌ برخی از نمایندگان استان‌های مجاورِ دریاچه در ادوار مجلس، دخالتِ گسترده‌ انسان در طبیعت و عدم توجه به تجربه و دانشِ بشری و عدم استفاده از نیروهای متخصص و غیره، وزنی در بحران کنونی دریاچه اورمیه داشته اند.
شناخت دقیقِ عوامل و تعیین وزن و اهمیت هر عامل، می‌توانست راهگشای شرایط دریاچه اورمیه باشد که دریغا چنین عزمی نبود و با شرایط فعلی نیز همان آش و همان کاسه برقرار خواهد شد!

▪️حوضه دوم

عضو کمیسیون کشاورزی مجلس در مورد شرایط دریاچه اورمیه معتقد است دریاچه از زمانی دچار مشکل شد که جمعیت فعال در حوضه این آبریز در عرض ۵۰ سال ۳ برابر ‌‌و تولیدات کشاورزی بیش از ۴ برابر  رشد کرد لذا طبیعی است که این جمعیت و این تولیدات نیاز به استفاده از آب دارند و دریاچه را دچار مشکل می کنند.
غلامرضا نوری قزلچه گفت: از اوایل سالهای ۴۱ و ۴۲ در دانشگاه تبریز این هشدارها برای وضعیت دریاچه اورمیه را در مقالات و آثار علمی می بینیم که در این ۶۰ سال، عدم مدیریت صحیح در این حوزه، دریاچه را به وضعیت امروزی انداخته است.
وی افزود: راهکاری که دولت دوازدهم برای احیای دریاچه اورمیه در پیش گرفت نسبت به گزینه هایی که مطرح شده بود مناسب ترین راهکار بود لذا یکسری اقدامات صورت گرفت، ستادی تشکیل شد و کارهایی بر مبنای علم و فناوری و تحقیقات دانشگاهی صورت گرفت و دانشگاه‌های داخلی و خارجی در این طرح ها مشارکت کردند که راهکار خوبی بود.
نوری اضافه کرد: اعتقادم این است که دولت سیزدهم نیز باید همان رویه دولت قبلی را دنبال کند یعنی از نظر فنی این سیاست ها را در این حوزه دنبال کنند تا بتوانند جلوی از بین رفتن این دریاچه را بگیرند و به تدریج هم اقلیم به کمک بیاید تا دریاچه به شرایط نرمال برگردد.
نماینده مردم بستان آباد در مجلس تاکید کرد: اگر دولت فعلی به مسئله دریاچه، سیاسی نگاه کند ‌و بگوید چون‌ دولت قبل، این سیاست را داشته است ‌پس کل آن سیاست را کنار بگذارند و بخواهند سیاست جدیدی را دنبال کنند به نتیجه نخواهد رسید.
نوری اظهار کرد: دریاچه اورمیه تغییر دولت و رئیس جمهور را نمی شناسد لذا دولت، مدیران را هر طوری که دلش ‌می خواهد تغییر دهد ولی باید سیاست های دولت قبل در این زمینه را اجرایی کند زیرا اقداماتی که برای جلوگیری از گرد و غبار و‌ مدیریت مصرف آب کشاورزی در حوضه آبریز این دریاچه و پساپ ها انجام شد مهم‌ بود و باید ادامه داشته باشد وگرنه اقدامات فعلی، نتایج قابل ملاحظه ای را در پی نخواهد داشت!

▪️حوضه آخر

از قرار معلوم دولت سیزدهم احیای دریاچه اورمیه را یک ضرورت راهبردی برای منطقه شمال غرب کشور می‌داند و قصد دارد تا گام‌هایی که برای تحقق این هدف برداشته شده را به سرانجام برساند اما معلوم نیست چرا با آن همه تبلیغات جریان رسانه ای نزدیک به دولت در اوایل سال ۱۴۰۲ که انتقال آب از سد کانی سیب را موجب نجات نگین آبی آذربایجان قلمداد کرده بودند در این روزهای خشکسالی، خبری از آنها نیست!
با توجه به ارزش اکولوژیک‌ و زیست گونه‌های در معرض انقراضی مانند گوزن زرد و حضور پرندگان مهاجری مانند فلامینگو در منطقه از سویی و نقش آن در معیشت جوامع محلی و جذب گردشگر از سوی دیگر و لزوم پیشگیری از تبدیل شدن آن به یک کانون گرد و غبار، دریاچه اورمیه برای احیا نیازمند هم افزایی ملی و نگاه ویژه ای است که در بطن و بدنه دستگاه های اجرایی به چشم نمی خورد!
این در حالی است که معاون عمرانی استاندار آذربایجان غربی می گوید امسال وضعیت بارشی خوبی به ویژه در مقایسه با دراز مدت در حوضه آبریز دریاچه نداشتیم و میزان آب معادل برف در استان نیز به ۸۰ میلیون مترمکعب رسید در حالی که متوسط پنج ساله این شاخص ۵۲۰ میلیون مترمکعب بود و حتی برخی مناطق به یک میلیارد مترمکعب هم می‌رسید.
یاسر رهبردین با ذکر این نکته که افزایش دما در آذربایجان غربی و برداشت‌های صورت گرفته به ویژه از آب‌های زیرزمینی، آبخوان‌های حوضه آبریز دریاچه ارومیه را دچار مشکل کرده است تاکید کرده که حدود ۹۰ درصد آب در حوضه دریاچه اورمیه در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و اگر ۱۰ درصد هم صرفه جویی داشته باشیم رقم قابل توجهی خواهد شد که به روند احیای دریاچه کمک شایانی می‌کند.
بدین ترتیب، انتقادات از بی‌توجهی‌ها به وضعیت دریاچه اورمیه همجنان ادامه دارد و رسانه‌های منطقه شمالغرب نیز جدیدترین تصویر از وخامت حال این دریاچه منتشر کرده اند اما مسئولان دولتی تاکنون هیچگونه واکنش رسمی و جدی به شرایط اسفناک این بحران زیست محیطی آذربایجان نشان نداده اند که بسیار تعجب آور است!