عصرآزادی آنلاین/ سید فرید پیمان – مدیر مسئول
مناقشه‌ی قره‌باغ پیشینه‌ی صد ساله دارد. جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان در داخل اتحاد جماهیر شوروی بر سر حاکمیت برقره باغ در نزاع بودند تا اینکه در ۱۹۲۳ یعنی صد سال پیش، مقامات شوروی منطقه‌ی خودمختار قره باغ را ذیل حاکمیت جمهوری آذربایجان رسماً اعلام کرد. این مناقشه بعد از فروپاشی شوروی، بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان از سرگرفته شد و به درگیری و جنگ دو طرف در سال ۱۹۹۳ تا ۱۹۹۴ انجامید. در قطع‌نامه‌ها و کنسوانسیون‌های بین‌المللی چه از طرف شورای امنیت سازمان ملل و چه نهادهای اروپایی از قره‌باغ به عنوان بخشی از جمهوری آذربایجان نام‌برده شده است. بنابراین از نظر حقوقی قره باغ بخشی از خاک آذربایجان قلمداد می‌شود. در جنگ اول قره‌باغ بخشی از خاک جمهوری آذربایجان به تصرف ارمنستان در آمد و در حدود سی‌سال تحت کنترل غیرمستقیم ارمنستان بود. اما جنگ ۲۰۲۰ میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان شرایط را تغییرداد و جمهوری آذربایجان بخش عمده مناطق اشغال شده را آزاد کرد و در نهایت با میانجی‌گری روسیه در ده نوامبر ۲۰۲۰ توافقنامه‌ی آتش‌بس بین آذربایجان وارمنستان امضا شد.
از نظر حقوقی قره‌باغ متعلق به آذربایجان است اما خواست ارمنستان این است که قره باغ به خاطر جمعیت ارامنه ساکن و پیشینه تاریخی آن به شکل خودمختار اداره شود تا حقوق ارمنی‌ها حفظ شود.
انتخاب رییس‌جدید برای این منطقه توسط نیروهای خودمختار واکنش تند ترکیه و آذربایجان را برانگیخت و اتحادیه‌ی اروپا هم این مساله را تایید نکرد.
اما در این بین بررسی نقش و نگاه بازیگران بین‌المللی به این موضوع بسیار اهمیت دارد. یکی از بازیگران مهم در قفقازترکیه است. ترکیه مهم‌ترین و اصلی‌ترین حامی جمهوری آذربایجان در روند تاریخی بررسی مناقشه‌ی قره‌باغ به حساب می‌آید. ترکیه هم در جنگ‌های ۱۹۹۳ تا ۱۹۹۴ از آذربایجان حمایت کرد و هم در جنگ ۲۰۲۰ پشتیبان اصلی اقدام نظامی آذربایجان برای آزادسازی اراضی خودش بود. این پشتیبانی از جنبه‌ی فکری، سیاسی، تجهیزاتی و نظامی و بین المللی انجام گرفت.
بنابراین از نظر تاریخی هم روابط ترکیه و جمهوری آذربایجان از دوران حیدر علیف تعبیر «یک ملت و دو دولت» برای نشان دادن همبستگی دو کشور استفاده می شود.
حمایت ترکیه از جمهوری آذربایجان برای حفظ تمامیت ارضی و حاکمیت آذربایجان در قره باغ می باشد.
ترکیه به دنبال کسب رضایت روسیه در قفقاز جنوبی است و به نظر می رسد جمهوری آذربایجان در حمله سه شنبه گذشته بایستی نظرموافق روسیه را به دلیل اینکه طبق توافق نامه آتش بس ۲۰۲۰ این کشور ضامن صلح در منطقه قره باغ بوده است را کسب کرده باشد.
در هر صورت ترکیه ورای همبستگی با جمهوری آذربایجان به دنبال گسترش یک نگاه منطقه‌ای مبتنی بر پیش‌برد برنامه‌های خود در این منطقه است. بیشترین اهمیت را هم موافقت ضمنی روسیه با این طرح‌ها دارد.
در واقع ترکیه به دنبال خطوط مواصلاتی و اتصالات جغرافیایی است که قرار است این کشور از طریق نخجوان به جمهوری آذربایجان واز آنجا به سمت آسیای مرکزی برود. این مساله برای ترکیه به دو دلیل اهمیت دارد. اول این که اتصال بین کشورهای ترک زبان خواهدبود. دوم اینکه ترکیه در چشم‌انداز سیاست خارجی خود در میان مدت و بلند مدت به دنبال پیش‌برد طرح‌های کلان اقتصادی در قفقاز و آسیای میانه است. ترکیه می‌خواهد در این منطقه نقش محوری ایفا کند.
موضوعی که در این رابطه مسئله را پیچیده می کند مسئله دالان زنگزور است، ایران با هرگونه تغییر ژئوپلیتیک در حوزه قفقاز جنوبی مخالفت دارد و سیاست ترکیه و آذربایجان بر فشار به ارمنستان برای پذیرش احداث این دالان است. نظر روسیه نیز این موضوع مهم است چرا که سکوت روسیه درباره‌ی طرح‌هایی که آذربایجان و ترکیه در قفقاز تعقیب می‌کنند برای ترکیه بسیار مهم است. از طرفی باتوجه به نفوذ ارامنه در جامعه بین المللی مساله‌ی حقوق ارامنه و به رسمیت شناختن حقوق شهروندی آن‌ها به لحاظ دینی و فرهنگی محدود به آذربایجان نمی‌شود و ترکیه می‌کوشد که مساله‌ی پر هزینه و پر حاشیهی ارامنه را که همواره دامن سیاست خارجی ترکیه را گرفته است تقلیل دهد.
بنابراین به نظر می رسد ترکیه در این راه به جلب نظر ایران، سکوت روسیه، تامین تظر ارمنستان و حمایت جامعه بین المللی نیاز دارد.
