بازخوانی وقایع سالروز آغاز اشغال تبریز توسط روس های تزاری به روایت "عصرآزادی"
سلام بر تبریز Privet Tebrizu
عصرآزادی آنلاین/ شهرام صادق زاده
روز ۲۸ آذر روزی است که مردم تبریز و آذربایجان در یک قرن پیش، خاطره تلخی از حضور سالدات ها یا همان سربازان روسی دارند، خاطراتی که شاید از زبان پدربزرگ ها یا مادربزرگ هایمان شنیده بودیم؛ گو اینکه وحشت تمام شهر را فرا گرفته و هر کس از فرامین روس ها سرپیچی می کرد به اشد مجازات در شهر خود محکوم می شد!
ساعات پایانی شامگاه روز ۲۸ آذر و بامداد ۲۹ آذر ۱۲۹۰، نیرو‌های روسیه تزاری پس از چند روز اردوکشی و محاصره تبریز، این شهر را به اشغال خود درآورند که بهانه این لشکرکشی، نارضایتی آنها از حضور مورگان شوستر آمریکایی در راس خزانه داری کل ایران بود.
به همین مناسبت در ۸ آذر ماه دومین اولتیماتوم ۴۸ ساعته خود را به دولت ایران ابلاغ کردند؛ مبنی بر اینکه در صورت عدم اخراج شوستر از ایران، تهران را به اشغال خود در می آورند، دولت ایران نیز به این اولتیماتوم تمکین و مورگان شوستر را از خزانه داری کل عزل کرد اما با این حال، روس ها کوتاه نیامده و به تبریز لشکر کشیدند و با وجود مقاومت مشروطه خواهان، شهر را اشغال کردند.
سالدات های بی رحم، در طی مدت اشغال تبریز دست به اعدام آزادی خواهان و کشتار مردم عادی تبریز زدند اما خونین ترین روز تبریز در ۱۰ دی ماه ۱۲۹۰ خورشیدی اتفاق افتاد؛ روزی که روس ها ۸ تن از مشروطه خواهان مبارز از جمله ثقه الاسلام تبریزی، مجتهد بلند آوازه این شهر را به دار آویختند و کُک کسی هم نگزید…
◾️نبرد روز اول
اشغال تبریز توسط روس‌ها در سال ۱۹۱۱ میلادی مطابق با ۱۲۹۰ خورشیدی دقیقاً پس از دوران استبداد صغیر و فتح تهران به دست مشروطه خواهان آذربایجان و در پی استخدام مستشار آمریکایی – مورگان شوستر – توسط دولت ایران برای اصلاح امور مالی ایران اتفاق افتاد.
در حقیقت، حکومت تزاری روس و حکومت پادشاهی انگلیس مراتب ناخرسندی خود را از این استخدام ابراز کرده و خواستار عزل مستشار آمریکایی از سمت خود و اخراج او از ایران شدند.
دولت تزاری روسیه حتی اولتیماتومی مبنی بر تهدید دولت ایران به اقدام نظامی نمود و سرانجام نیز در ۲۸ آذرماه سال ۱۲۹۰ خورشیدی و با وجود تبعیت دولت ایران از اولتیماتوم روس، قوای روسیه توانستند پس از چندین روز اردوکشی و محاصره تبریز، این شهر را به اشغال خود درآورند.
روس‌ها در حین تهاجم و در دوران اشغال دست به اعدام آزادی‌خواهان و کشتار مردم عادی تبریز زدند و گرچه آمار دقیقی از کشته شدگان مردم تبریز در دست نیست اما با این حال، گزارش‌های مختلف تعداد تلفات را حدود یکهزار و ۲۰۰ نفر تخمین زده اند.
روس ها تا اواسط جنگ جهانی اول و تا زمان هجوم قوای عثمانی در تبریز ماندگار بودند و در جنگ جهانی اول نیز تبریز به کرّات بین طرفین درگیر دست به دست گردید.
متاسفانه روس ها برج و باروهای ارک علیشاه تبریز را به توپ بستند و زمانی هم که محوطه ارک به تصرف روس‌ها درآمد بر اثر بی توجهی آنها هنگام انتقال گلوله های توپ، ارک دچار حریق شده و خساراتی بر آن وارد گردید و تا سالها بعد آثار غربت در آن به چشم خورد!
◾️نبرد روز دوم
در روز اول تجاوز روس ها، مردم تبریز به دفاع از شهر پرداخته و در مقابل متجاوزین جنگیدند، قوای نظامی روس توانستند در نبود تجربه نظامی و رهبری واحد تبریزیان تلفات زیادی بر ساکنان شهر وارد آورند.
در روز بعد، جنگ از سر گرفته شد ولی در غروب آن روز دو طرف با آتش بس موافقت کردند و با وجود تلفات زیاد، هنوز مدافعان تبریز موقعیت دفاعی خود و شهر را حفظ کرده بودند، در این زمان روس‌ها ارتباط خطوط تلگراف تبریز با سایر نقاط را قطع کردند.
با نبود ارتباط، مبارزین تبریزی هنگام قبول آتش بس از نقشه های روس‌ها برای تجدید قوا با استفاده از فضای آتش بس بی‌خبر ماندند به طوری که شیپلی – سرکنسول انگلیس در تبریز – می نویسد: در این موقع ۵ هزار نیروی کمکی از جلفا عازم تبریز گردید و به فرمانروای کل قفقاز دستور داده شد به فرماندهان نظامی اجازه دهد با نظر کنسول‌های روسیه، اهالی را به شدیدترین وجه تنبیه کنند!
در روز سوم نبرد، با آمدن قوای تازه نفس از روسیه تزاری، مقاومت مدافعان تبریز در هم شکسته شده و تبریز به اشغال قوای روس درآمد و پس از اشغال، روس ها به انتقام از مدافعان شهر و آزادی‌خواهان شهر دست زدن که در این بین، تعداد زیادی از مردم نیز به دست روس‌ها و عمال آنها کشته شدند.
بسیاری از مردم بی‌نام و نشان توسط سالدات های روسی کشته شدند، روس‌ها در روز عاشورا چوبه های داری که به رنگ پرچم امپراتوری روسیه تزار تزیین شده بود برپا نموده و اعدام ها را آغاز کردند که از جمله اعدامیان این روز روس‌ها دو پسر علی مسیو بودند که هنوز به سن ۲۰ سالگی نرسیده بودند و بر سر چوبه دار، طنابی را که به گردنشان می‌انداختند را بوسیده و به تورکی آذربایجانی فریاد زدند: یاشاسین ایران، یاشاسین مشروطه چی لر!
به گواه تاریخ، این دو برادر مرتکب جرمی نشده بودند ولی چون برادر بزرگشان جزو فداییانی بود که در برابر روس‌ها مقاومت کرده و روس‌ها از دستگیری وی ناتوان شده بودند، روس ها خواستند حِس انتقام خود را با به دار آویختن این دو برادر اقناع کنند.
◾️نبرد روز سوم
اولتیماتوم روسیه به ایران، اولتیماتومی است که دولت تزاری روس به دولت ایران در سال ۱۹۱۱ میلادی برای اخراج مستشاران مالی آمریکایی از ایران داد، در سال ۱۹۱۰ وزیر مختار ایران در آمریکا از دولت آمریکا خواست تا کارشناسانی را برای استخدام در دولت ایران به منظور اصلاح امور مالی دولت نوپای مشروطه، به ایران اعزام کند. مورگان شوستر و ۴ مستشار آمریکایی دیگر برای اصلاح امور دارایی، خزانه داری، دادگستری و ژاندارمری به استخدام دولت ایران درآمدند و پس از عقد قرارداد با دولت ایران در ۱۷ اردیبهشت ۱۲۹۰ خورشیدی همراه با خانواده های خود وارد ایران شدند.
پس از ورود مورگان شوستر به ایران، سمت خزانه داری کل ایران به وی داده شد و نیز از طرف مجلس اختیار تام در این زمینه را کسب کرد، بسیاری از اصلاحات مالی ایران در تضاد با منافع دول انگلیس و روس بود، به این ترتیب روسیه و بریتانیا خواستار اخراج شوستر از ایران شدند و دولت روسیه به دولت ایران ضرب‌الاجل داد و مجلس شورای ملی با این اولتیماتوم مخالفت کرد ولی دولت ایران از ترس اشغال کشور، مجلس را منحل کرده و سپس شوستر را از ایران اخراج کرد.
بدین ترتیب، گرچه جنایات روس های تزاری در زمستان ۱۲۹۰ در شهر تبریز آنچنان که باید دیده نشده است اما تصاویری که از اعدام مشروطه خواهان توسط سالدات های روس وجود دارد به تنهایی گویای رفتاری است که روسیه با همسایه جنوبی خود داشته و قلب آذربایجانی ها همیشه از این بابت جریحه دار است اما با این حال باید به زبان روسی بر تبریز سلام کرد؛ Privet Tebrizu پریوئت تبریزو.
