◆از فلکه دانشگاه تا فلکه باغ گلستان تبریز
■بهترین اماکن مر کزی تبریز، دواخانه، مریض خانه، دعواخانه، رباخانه، یا خانه آرایش اند.
■کتابفروشی ها در قلب شهر تبریز به کباب خانه و موبایل خانه تبدیل شده اند.
■افت فعالیت‌های فرهنگی، هنری و مطبوعاتی در مرکز شهرمان کاملا مشهود است
■وقف نامه ربع رشیدی که در یونسکو ثبت جهانی شده باید در موزه آذربایجان به نمایش عموم گذاشته شود.
■عدم انتقال کتب خطی کتابخانه ملی تبریز به حوزه علمیه در گنجینه کتابخانه مرکزی به حفظ و نگهداری فنی و بهینه کتب ارزشمند خطی و سنگی کمک شایانی است.
عصرآزادی آنلاین/ محمد فرج پور باسمنجی – عضو خانه توسعه آذربایجان
1- شما شهروندان فهیم تبریز دو طرف مسیر فلکه دانشگاه تا فلکه باغ گلستان را در نظر بگیرید. اقتصاد بیمار و وضع ناهنجار شهرمان را ببینید. یا بهترین و مجلل ترین اماکن در این مسیر رباخانه اند و اقتصاد ما را برخلاف آموزه های قرآنی به این روز انداخته اند. یا داروخانه اند و مصرف سرانه دارو را جزو بالاترین مصارف سرانه دنیا کرده اند که نشان از مشکلات درونی جسمی مردم ما دارد. که بماند تجارت مرئی و هنگفت عرضه انواع داروهای تجاری مجاز و غیر مجاز و تاریخ گذشته، یا دعواخانه اند.
و هر گوشه شهر وکیل خانه شده که حاکی از ناهنجاری‌های عمیق اخلاقی و اجتماعی است یا مطب خانه اند و شگردهای برخلاف عرف بین‌الملل و انسانی را در جامعه ما به نمایش می گذارند که قضیه پزشکان تاجرنما و زیرمیزبگیر خود حدیث مفصلی در ایران کنونی ما دارد. یا اماکن آرایشگری زنانه و مردانه اند که انواع خدمات غیرعرفی و بعضا هنجارشکن با هزینه های گزاف در این وانفسای مشکلات اقتصادی عرضه می شود.. اما شما جای کتاب و کتابفروش و کتابخانه ها را در این مسیرها ببینید و به فلاکت و نواقص فرهنگی ما پی ببرید. کتابفروشی های شهر که روزگاری نه چندان دور محل تورق کتب جدید و دورهمی اهل فرهنگ و هنر بود و محل تبادل تازه های فکر و اندیشه و دیدن و خواندن تولیدات فرهنگی اهل قلم، امروز جای خود را به کباب فروشی ها و موبایل فروشی ها داده است. در کجای فرهنگ و هنر والای ایرانی قرار گرفته ایم و چگونه می‌خواهیم داشته های فرهنگی و تمدنی خود را به نسل جوان منتقل کنیم یا برای نسل آینده حفظ کنیم.
2ـ اخیراً رتبه بندی استان‌های کشور براساس تعداد کتابخانه‌های عمومی از سوی مرکز رصد فرهنگی و مرکز آمار ایران منتشر شد. که ۳۸۰۰ کتابخانه عمومی در کشور در سال ۱۴۰۲ فعال بوده و آذربایجان شرقی با ۱۵۴ کتابخانه عمومی رتبه 6 کشوری را داراست. این در حالی است که تبریز مؤسس اولین کتابخانه عمومی به نام تربیت و اولین قرائت خانه عمومی در کشور بنام زنده یاد خازن خان لشکر است و جالب است بدانید تعداد کتاب های موجود در کتابخانه های استان حدود ۴ درصد کشوری که هم از متوسط کشوری و هم از سهم ۶ درصد نسبت به جمعیت عقب مانده است. این رقم در اصفهان ۸ درصد بوده که دوبرابر آذربایجان شرقی و از متوسط کشوری و سهم استانی آن بیشتر است.
3ـ در رتبه بندی تعداد کتابخانه ها، تهران با ۳۵۰، اصفهان ۲۹۸، فارس ۲۵۰ خوزستان ۲۲۸ و خراسان رضوی با ۲۲۰ باب رتبه‌های اول تا پنجم کشور را دارند و پیش‌تر گفتیم که آذربایجان شرقی با ۱۵۴ کتابخانه عمومی در رتبه ۶ کشوری ایستاده است. که همت متولیان امور فرهنگی استان باید به ارتقاء سطح کیفی و کمی کتابخانه‌های استان سبب شود و علاوه بر آن، ایجاد کتابخانه ها و قرائت خانه های مشارکتی و خصوصی پیشنهاد می‌شود. البته با همت جناب اسد بابایی مدیرکل فعلی کتابخانه های استان، تلاش‌هایی برای بهسازی و نوسازی و تجهیز کتابخانه های آذربایجان شرقی صورت می گیرد و افزایش تعداد اعضای کتابخانه های استان به ۱۶۹ هزار نفر نیز قابل توجه است.
4ـ اقدامات مردان بزرگ و نامی شهرمان در ادوار گذشته در خرید، اهداء و گسترش کتابخانه‌های شهر تبریز، زبانزد عام و خاص است. خواجه رشیدالدین والامقام ۷۰۰ سال پیش در مجموعه رشیدیه کتابخانه بزرگی را در زبانهای مختلف از ترکی شرقی و ترکی غربی گرفته تا عربی و چینی تاسیس کرده بود. خازن خان لشکر از بزرگان وقت تبریز 150 سال پیش اولین قرائت خانه ایران در تبریز را تأسیس نمود. زنده یاد حاج حسین آقا ملک تبریزی بزرگترین واقف ایران، محل فعلی کتابخانه ملی ملک را اهدا کرده است. همچنین دانشگاه تهران در زمین اهدایی این تاجر خوشنام تبریزی در سال 1313 هـ.ش احداث شده است. علاوه بر آنها، برادران نخجوانی زنده یادان حاج محمد و حاج حسین کتابخانه ملی تبریز را با هزینه‌های شخصی بنیان نهاده‌اند و هزاران نسخه کتاب نفیس خطی در کتابخانه ملی گذشته و کتابخانه فعلی مرکزی تبریز یادگار این مردان فرهنگ‌دوست است.
5ـ در سال ۸۴ پس از برپایی همایش بزرگ علمی ربع رشیدی که با تلاش دکتر سبحان اللهی استاندار وقت سخت کوش برای معرفی ملی و جهانی اقدامات خواجه رشید الدین فضل الله فرهیخته در دانشگاه تبریز برپا شد و توجه محافل علمی و فرهنگی ملی و منطقه ای به اقدامات قابل تحسین ایلخانیان در تاسیس نهادهای بزرگ علمی، آموزشی و فرهنگی در تبریز و آذربایجان بیشتر معطوف شد به همت خادمان فرهنگ و هنر وقت آذربایجان شرقی جنابان رسول بشیری وند و محمد معین پور و مرحوم محمد محمدپور وقف نامه‌ی خواجه رشید الدین فضل‌الله از گنجینه همین کتابخانه ملی بیرون کشیده شد و با ثبت جهانی آن، یادگار ۷۰۰ سال پیش شکوفایی علم و دانش تبریز در یونسکو در سال ۸۶ جهانی شد که جای بسی قدر دانی است و مایه مباهات اهل فرهنگ است.
با این وصف برادران نخجوانی نامی بزرگ در فرهنگ، کتابداری، انتقال نسخ خطی گران قیمت از داخل و خارج کشور و فهرست نویسی آن ها و گشودن دریچه های روشنایی به روی دوستداران فرهنگ، تمدن و تاریخ و ادبیات ایران داشته و دارند و نام بلند آنها افتخار اهل سخن، اندیشه، فرهنگ و کتابخوانی در گستره‌ی جغرافیای ایران بزرگ است. البته تخریب کتابخانه ملی در محوطه تاریخی ارک علیشاه و سایر یادمان های باشکوه اطراف آن و جابجایی کتابخانه ملی و تلاش نافرجام میرسلیم وزیر فقط فرهنگ و ارشاد و مرحوم شبستری برای انتقال این کتب ارزشمند خطی و سنگی به کتابخانه حوزه داستان مفصلی دارد که در فرصتی مناسب پرداخت خواهم کرد.
6ـ کتابخانه نهادی اجتماعی است که ساز و کار آن ذخیره سازی، حفظ و نگهداری و اشاعه فرهنگ و دانش‌ها و علوم مختلف بوده که با استفاده از کتابداران کوشا و آگاه، اطلاعات علمی، فرهنگی، هنری و عمومی را به صورت‌های مکتوب، دیداری، شنیداری و الکترونیکی در اختیار همه اقشار و گروه‌های اجتماعی قرار می‌دهد بنابراین مردم فرهنگ دوست شهرمان باید در توسعه کتابخانه‌های عمومی، مدارس، دانشگاه‌ها و مؤسسات غیردولتی مشارکت فعالانه داشته باشند. چرا که یونسکو اذعان می‌کند هرگاه شرایط و رشد کتابخانه و فرهنگ مطالعه در جامعه‌ای فراهم شد بذر آگاهی بیشتر پاشیده می‌شود و مسیرمراتب توسعه و پیشرفت یک ملت فراهم می‌گردد.
7ـ امروزه کتابخانه‌ها در دنیا اهداف مختلفی را دنبال می‌کنند و هدف اول کتابخانه‌ها آموزش و یادگیری است. در کنار آن اطلاع‌رسانی از تازه‌های نشر نیز مدنظر است. فراهم آوردن مکان مناسب با امکانات وسیع و فراوان با استفاده از فناوریهای روز برای انجام فعالیت‌های پژوهشی از اهداف مهم کتابخانه در هزاره سوم دانایی است. تعالی بخشیدن به روح و فکر و روان مردم با مطالعه و خواندن و نشر نیز مدنظر بوده و حتی امروزه کتابخانه با فعالیت‌های متنوع به محل تفریح مردم و انجام بازی‌های سرگرمی، فکری و کودکانه نیز تبدیل شده است.
8ـ بیانیه جامعه کتابداران بین المللی در یونسکو، حمایت از آموزش فردی و خود آموزی در کتابخانه‌های عمومی را مورد تأکید قرار داده و کتابخانه‌ها را محل مناسب برای توزیع اطلاعات، علم و دانش، توسعه خلاقیت‌ها، اجراء و تقویت عادت مطالعه در سنین کودکی و نوجوان و تقویت بینش اجتماعی و حفظ فرهنگ و هویت فردی و فرهنگی قلمداد کرده است. با این وصف توجه به توسعه کتاب و کتابخوانی، مشارکت همگانی را می‌طلبد.
9ـ امروزه نقش کتابخانه‌ها در افزایش سواد عمومی و اطلاعاتی، ارتقاء سطح فرهنگی، امنیت اجتماعی و تقلیل بزهکاری اجتماعی و کاهش افسردگی و تقویت نشاط عمومی، تحکیم روابط اجتماعی و خانوادگی و تقویت بنیان‌های عدالت اجتماعی ثابت شده است پس به تقویت کتابخانه ها و ترویج کتابخوانی بیاندیشیم.
10ـ طبق استانداردهای یونسکو باید در هر خیابان و محله و کوچه و بازار، کتابخانه‌های شبانه روزی در دسترس عموم مردم باشند. روستاهای بالای 3 هزار نفر جمعیت کتابخانه و تالارهای مطالعه مجهز داشته باشند و دسترس مردم به کتاب و کتابخانه و مراکز فرهنگی، هنری و سینمایی باید از سوی دولت‌ها و مجامع و انجمن‌ها تسریع شود.
این شعار جهان است که (بخوانید، بخوانید، بیاندیشید، بیاندیشید، بنویسید، بنویسید و در توسعه زیر بنایی امور محوله، دانش، تجربه، ابتکارات و خلاقیت‌های بشری را برای جامعه‌ای بهتر و صلح و صفا بکار بگيريم.
11ـ زنده یاد گریگوریان یکی از برجسته‌ترین تبریزی‌های دوست داشتنی که افتخار ریاست کتابخانه بزرگ عمومی نیویورک مهم‌ترین شهر سیاسی جهان را سال‌ها عهده‌دار بود، معتقد بود که انفجار اطلاعات و انباشت اطلاعات در دست مستبدان؛ ترفندی برای دست‌کاری جامعه جهانی با غرق شدن در اطلاعات هضم‌شده است. وارطان معتقد بود که جامعه بشری برای پیشرفت و رشد و شکوفایی خود؛ ناگزیر به ارج‌گذاری جامعه معلمان، روزنامه‌نگاران و کتابداران است. چرا که آنان در نشر فضائل عمومی، اخلاقی، آموزشی و علمی بیشترین نقش را دارند.
12- عید واقعی ملت ایران بدون اغراق روزی است که همه با کتاب مانوس و همراه باشیم. تولید و مطالعه کتاب ترجمه آثار پرمحتوا خارجی نفی سانسور و به بند کشیدن علم و تجارب انسانها با مکتوب کردن آن که سفارش پیامبر اعظم آخرین فرستاده بزرگ پروردگار عالمیان است همه و همه باید مدنظر باشد. عید واقعی ملت ما روزی است که در دست همه در کوچه و بازار و در خانه و محل کار کتاب باشد. اگر دیدیم مثل کشورهای توسعه یافته برای ورود و مطالعه کتاب صف بسته شد، ملت ما را توسعه گرا بدانیم. البته کتاب خوانی با اقتصاد و تامین معیشت مردم هم ارتباط تنگاتنگی دارد که بی رغبتی مردم به کتاب و کتابخوانی ریشه در اقتصاد گسیخته کشور هم دارد که در مجالی گسترده باید به ریشه یابی و کنکاش و تجزیه و تحلیل آن با بهره گیری از، کارشناسان مربوطه پرداخت شود. موشکافی و ارزیابی گردد و زمینه های ترغیب و تشویق عموم برای خواندن و تفکر و حرکت بسوی جامعه اي ایده آل و آگاه گشوده شود.
