عصرآزادی آنلاین/ دکتر قدیر گلکاریان، مدرس روابط بین الملل Near East University
از چندین سال پیش عمده اقتصاددانان و کارشناسان اقتصاد سیاسی بر روی موضوع بسیار مهمی همچون پیمان اف ای تی اف و در کنار آن اهمیت عضویت در کنوانسیون پالرمو را مطرح می سازند. شاید بسیاری از مردم این عناوین را در طول سال های گذشته و به ویژه در هفته ای که گذشت، بسیار شنیده اند. برخی با آن مخالفت کرده و بعضی پیوسته بر اهمیت آن و لزوم پیوستن ایران به این پیمان ها و کنوانسیون تأکید می ورزند. اما به تصور نگارنده بسیاری از مردم فارغ از نام های آن و کلی سازی مسایل، تصور و یا برداشتی ریزبینانه و دقیق به مضامین این پیمان ها ندارند. از این رو، لازم است این هفته در رابطه با این قضیه کمی روشنگری کنیم.
همانطور که می دانیم هفته پیش ریاست جمهوری محترم کشور در دیدارخود با رهبری انقلاب در رابطه با اهمیت این پیمان و کنوانسیون لازم صحبت کرده و موافقت مقام رهبری در این رابطه در سرتیتر اخبار ذکر گردید. حال، بدون اینکه جبهه ای در برابر مخالفان این پیوستن داشته باشم، شایسته می دانم به ماهیت کلی این پیمان و کنوانسیون نگاهی بی طرفانه داشته و قضاوت را به خود مردم واگذار نمایم.
پیوستن به پیمانهای بینالمللی نظیر FATF گروه ویژه اقدام مالی و کنوانسیون پالرمو (مبارزه با جرایم سازمانیافته فراملی) برای کشورهای توسعه یافته مزایا و معایب متعددی به همراه دارد. این پیمانها با هدف ایجاد شفافیت مالی، کاهش جرایم سازمانیافته و تقویت همکاریهای بینالمللی طراحی شدهاند.
پیمان FATF چیست؟
گروه ویژه اقدام مالی (FATF) یک نهاد بینالمللی است که در سال ۱۹۸۹ توسط کشورهای عضو گروه جی۷ (G7) تشکیل شد. هدف اصلی FATF ایجاد استانداردها و ترویج اجرای مؤثر اقدامات قانونی، نظارتی و عملیاتی برای مبارزه با پولشویی، تأمین مالی تروریسم و تأمین مالی تسلیحات کشتار جمعی است. وظایف اصلی این گروه ارزیابی و نظارت، یعنی بررسی و ارزیابی قوانین و مقررات کشورهای عضو در زمینه مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم. توصیهها که شامل ارائه ۴۰ توصیه اصلی به کشورهای عضو برای بهبود نظام مالی و قانونی آنها است. فهرستگذاری یا به عبارتی روشن، انتشار فهرست کشورهای با ریسک بالا (لیست خاکستری و سیاه) که در اجرای استانداردهای FATF ناکام هستند.
چنانچه هر کشوری و به ویژه کشوری مثل ایران که در شرایط توسعه یافته است، به پیمان FATА بپیوندد فوایدی مشمول حال آن خواهد شد. از اهم فواید آن می توان به موارد زیر اشاره کرد: 1) همکاری کشورهای عضو برای شناسایی و جلوگیری از سوءاستفاده از سیستم مالی جهانی. 2) تقویت شفافیت مالی و افزایش اعتماد سرمایهگذاران بینالمللی. 3) کاهش ریسک فعالیتهای غیرقانونی مانند پولشویی و تأمین مالی تروریسم.
در کنار این ها مزایای مهمی نیز در صورت پیوستن ایران به پیمان یاد شده نصیب کشور خواهد شد و بسیاری از اتهامات و سیاه نمایی ها از بین خواهد رفت. به طور عمده مزایای عضویت می تواند در رابطه با تقویت شفافیت مالی باشد که یکی از مهمترین مزایای عضویت در FATFمحسوب می شود. در سایه همین، ایجاد شفافیت در نظام بانکی و مالی کشور رخ می دهد و با اجرای استانداردهای این نهاد، امکان سوءاستفاده از سیستم مالی برای پولشویی یا تأمین مالی تروریسم از بین رفته و به حداقل میرسد. این شفافیت میتواند موجب افزایش اعتماد سرمایهگذاران خارجی در کشورمان شود، در کنار این، جایگاه کشورمان نزد سایر کشورها و در صحنه بین المللی بهبود می یابد. ایران با پیروی از مقررات FATF و پالرمو زمینه ارتقای رتبه اعتباری کشور در نظام مالی جهانی را فراهم می سازد. این امر به کشورهای توسعهیافته کمک میکند تا به عنوان شرکای قابل اعتماد در تجارت و همکاریهای بینالمللی شناخته شوند، از دیگر سو، کاهش جرایم فراملی نیز رخ می دهد. همانطور که بسیاری از کشورها با عضویت در پیمان اف ای تی اف و کنوانسیون پالرمو به همدیگر در زمینه مبارزه با جرایمی نظیر قاچاق انسان، مواد مخدر و جرایم سایبری مقابله کنند، ایران نیز در همین گروه برخوردار از همکاری بینالمللی در این زمینهها شده و تأثیر قابلتوجهی در کاهش جرایم را شاهد می شود.
از مهم ترین مزایای پیوستن به پیمان های یاد شده، برخورداری از دسترسی بهتر به منابع مالی بینالمللی است. اجرای استانداردهای FATF موجب میشود بانکها و مؤسسات مالی جهانی با اطمینان بیشتری با کشور همکاری کنند و دسترسی به منابع مالی تسهیل شود، در کنار این تقویت همکاریهای امنیتی و قضایی نیز محقق می شود و ایران با پیوستن به این پیمانها بهبود تعاملات بینالمللی در زمینه قضایی و امنیتی را نصیب خود ساخته که در این راستا تقویت ثبات منطقهای و جهانی نیز به طور مؤثری رخ می دهد.
پیمان پالرمو چیست؟
کنوانسیون پالرمو که به نام کامل آن یعنی کنوانسیون ملل متحد علیه جرایم سازمانیافته فراملی شناخته میشود، در سال ۲۰۰۰ در شهر پالرمو (ایتالیا) به تصویب رسید. این معاهده یکی از مهمترین ابزارهای حقوقی بینالمللی برای مبارزه با جرایم سازمانیافته فراملی است. اهداف اصلی کنوانسیون پالرمو مبارزه با قاچاق انسان، بهویژه زنان و کودکان، مبارزه با قاچاق مهاجران، مقابله با قاچاق مواد مخدر و جرایم مرتبط با آن و پیش گیری از پولشویی و جرایم مرتبط با فساد مالی است.
طبیعی است که در سایه همین رویکرد ایران به تصمیم بین المللی موجب می شود که چارچوبی برای همکاری بینالمللی در مقابله با جرایم سازمانیافته و منطبق با استانداردهای تعریف شده فراهم آید. زمینه تقویت همکاریهای قضایی و امنیتی بین ایران با سایر کشورها میسر می شود و در نهایت با حمایت از قربانیان قاچاق انسان و مهاجران غیرقانونی اسم ایران در زمره کشورهای غیرشفاف در زمینه قاچاق انسان از فهرست سیاه خارج می شود.
اما چرا تعدادی از کارشناسان و مسئولان دخیل در تصمیم گیری در زمینه پیوستن ایران به اف ای تی اف و کنوانسیون پالرمو با ساز مخالف با مسأله برخورد می کنند؟ این را باید در بررسی معایب عضویت در این پیمان ها جستجو کرد. از سلسله معایب پیوستن به کنوانسیون پالرمو یا پیمان اف ای تی اف میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
محدودیت در حاکمیت ملی: اجرای مقررات بینالمللی ممکن است استقلال سیاستگذاری داخلی کشور را محدود کند. این موضوع میتواند به تنشهای سیاسی و اجتماعی منجر شود. افزایش هزینهها : پیادهسازی زیرساختهای لازم برای اجرای استانداردهای FATF نیازمند صرف هزینههای بالا در بخشهای نظارتی، فناوری و آموزش است، احتمال سوءاستفاده سیاسی: کشورهای عضو FATF گاهی ممکن است از این پیمان به عنوان ابزاری برای اعمال فشارهای سیاسی بر دیگر اعضا استفاده کنند. لذا بیم از تسلط آمریکا و هم پیمانان او در تصمیم گیری های عمده و برخلاف خاستگاه ایران یکی از از عمده دلایل مخالفت به شمار می رود. چالش برای کسبوکارهای داخلی: مقررات سختگیرانه FATF ممکن است بر برخی بانکها و مؤسسات مالی کوچک تأثیر منفی بگذارد و موجب کاهش رقابتپذیری آنها در بازار داخلی شود. پیامدهای حقوقی: تعهد به اجرای قوانین بینالمللی میتواند کشور را در معرض دعاوی حقوقی پیچیده در مراجع بینالمللی قرار دهد.
حال خود در کنار مزایا و معایب نتیجه بگیرید که آیا پیوستن ایران به پیمان های یاد شده لازم است یا نه؟ آنچه به عنوان نتیجه گیری اصلی می توان بیان کرد اینکه، برای کشورهای توسعهیافته، عضویت در پیمانهای FATF و پالرمو اغلب فواید بیشتری نسبت به مضرات دارد، به ویژه در زمینه تقویت شفافیت مالی و بهبود اعتبار بینالمللی می تواند مسیر توسعه و ترقی را بیش از پیش فراهم آورد و قراردادهای بین دول و یا بین شرکت ها که میان ایران با چین و سایر کشورها منعقد شده اند ولی تا به امروز به نتیجه مطلوب نایل نیامده اند، به نتیجه سودساز برسند. طبیعی است که هر کشوری ساختار اقتصادی و تجاری و سیاسی متفاوت از سایرین دارد ولی این دلیلی نمی شود که از چنین پیمان های بینالمللی که راه را برای توسعه اقتصادی کشور فراهم می سازد، بیم داشته باشیم. با این حال، کشورمان باید با اتخاذ سیاستهای مناسب، از منافع این عضویت بهرهمند شده و در عین حال چالشها و محدودیتهای آن را به حداقل برساند. ایجاد تعادل میان تعهدات بینالمللی و حفظ استقلال داخلی یکی از مهمترین اقدامات در این زمینه است که قابلیت فهم و درک سیاسی منطقی ایران را به دنیا ثابت خواهد کرد.