ضرورت حفظ اکوسیستم تنها تالاب بین المللی آذربایجان شرقی به مناسبت روز جهانی تالاب ها از نگاه "عصرآزادی"
قوری گول؛ تالاب بدشانس ایران
عصرآزادی آنلاین/ شهرام صادق زاده
تالاب ها یکی از اکوسیستمهای طبیعی با تنوع زیستی بالا هستند که تعداد زیادی گیاه و پرنده در آنها زندگی کرده و طبق یافته های علمی، از فرسایش خاک جلوگیری میکنند و علیرغم اینکه در تمام نقاط جهان مورد مهربانی قرار می گیرند اما در کشور ما به واسطه تغییرات اقلیمی، عوامل انسانی و ناسازگاری محیطی، هر سال در شزایط بدتر از سال قبل به سر می برند.
روز دوم فوریه به عنوان جهانی تالابها نیز از جمله مواردی است که به رغم اینکه در اکثر کشورهای جهان برای جلب توجهات جهانی به اهمیت تالابها و حفظ تنوع زیستی آنها، بر لزوم احیای این اکوسیستم های طبیعی مهم تأکید می شود اما در ایران و آذربایجان شرقی در نحوه آبگیری و انتقال آب به عنوان نفس مصنوعی درجا می زنیم.
شعار این روز جهانی در سال ۲۰۲۵، “حفاظت از تالابها برای آینده مشترکمان” انتخاب شده که اهمیت حفاظت از این زیستگاههای ارزشمند را در تضمین آینده پایدار و زندگی اهالی مناطق پیرامون آن برجسته می کند اما چه فایده که ما هنوز اندرخم یک کوچه ایم و برای حفظ حیات آیندگانمان با بی تدبیری های چند ساله نتوانسته ایم به یک راهکار نهایی دست یابیم زیرا برای حفظ تالاب قوری گول از هر طرف هجمه وارد می شود و ظاهراً کسی هم حامی این تالاب بدشانس نیست که در این منطقه ماندگار شده است…
◾️پهنه اول
تالاب “قوری گول” Guru Göl به عنوان تنها تالاب بین المللی آذربایجان شرقی که در سال ۱۳۵۴ در کنوانسیون رامسر ثبت شده است با وجود تمام ظرفیت ها و زیبایی های خود، در سالهای اخیر به لحاظ نحوه مدیریتی با چالش هایی مواجه است که رفع آنها نیازمند همگرایی و هم افزایی دستگاه های مختلف کشوری است.
این تالاب بین المللی، از نوع دریاچه ای با وسعتی بین ۱۶۰ تا ۲۰۰ هکتار و بستر اصلی تالاب به مساحت ۲۰۱ هکتار در فاصله ۱۵ کیلومتری شهرستان بستان آباد واقع شده و در مجموع با وسعتی افزون بر ۳ هزار هکتار جزو حوضه های آبریز دریاچه اورمیه به شمار می رود که بر اساس مصوبات سازمان حفاظت محیط زیست حدود ۴۹۳ هکتار آن جزو مناطق حفاظت شده این سازمان ثبت و رسمیت یافته است.
در حقیقت، تامین حق آبه و اجرای چند طرح مهم برای انتقال آب از اطراف تالاب به بستر آن یکی از چالش های مهم و اصلی پویایی و احیای همیشگی آن است که طی سال های اخیر به دلیل وقوع خشکسالی های متعدد، تراز آبی آن روز به روز تقلیل یافته و در پاره ای از بازه های زمانی با بی آبی مواجه شده است.
با توجه به اینکه قوری گل از جمله تالاب هایی است که آب آن از طریق باران و برف و آب های روان تامین می شود نقش جوامع محلی و روستاهای بالادست آن و اجرای طرح های مربوط به انتقال آب بدون هدررفت، مهم و تاثیر بسزایی در ثابت ماندن وضعیت این تالاب دارد که می توان از طریق فرهنگ سازی برای اهالی منطقه به سوی این هدف حرکت نمود زیرا عدم نظارت بر ویلاسازی و احداث اماکن اقامتی غیرمجاز می تواند در بلندمدت پشیمانی به بار آورد.
◾️پهنه دوم
در چند سال اخیر چنان بلایی بر سر اکوسیستم تالاب قوری گول آمده است که گویا این پهنه آبی، صاحب ندارد؛ کمبود بارشهای فصل پاییز و زمستان ۱۴۰۳ از جمله بدترین اتفاقاتی است که قوری گول نگون بخت را تحت تاثیر خود قرار داده است که لزوم پیگیری جدی جریان مستمر آب به تنها تالاب بین المللی آذربایجان شرقی را بیش از پیش بر اذهان افکار عمومی متبادر می سازد.
در حقیقت، باید تمام دستگاههای اجرایی ذیربط استان و جوامع محلی حاشیه این تالاب کمک کنند تا جریان آب به تالاب قطع نشده و آبگیری آن به صورت مستمر صورت پذیرد کمااینکه مدیران و کارشناسان محیط زیست آذربایجان شرقی به کرّات به وضعیت کانال آبرسانی تالاب تاکید کرده و ساماندهی کانال آبرسانی و لوله گذاری مسیر انتقال آب به پهنه آبی بستان آباد را مهم دانسته اند اما وقتی نوبت به تأمین اعتبارات لازم برای این منظور می رسد صدای کسی در نمی آید!
آذربایجانی ها از دهه های قبل به یاد دارند که روزگاری در کنار تفرجگاه طبیعی مانند دریاچه اورمیه، تالاب قوری گول نیز در فصول مختلف سال پذیرای آنان بود و در فرصت های مناسب، استراحت در ساحل این پهنه آبی لذت بخش می توانست خستگی را از تن خانواده شان به دَر کند اما حالا چه!؟
از سالهای اخیر پیکره تالاب قوری گول دستخوش مشکلاتی شده است که اغلب عوامل انسانی موجب بروز آنها شده بود اما سال گذشته با پدیده خشکسالی و فصل زمستان امسال نیز بارش کمتر از حد نرمال در این منطقه، سرازیری آب به تالاب را دشوار کرده و به همین علت پیشنهاد انتقال آب از طریق لوله مطرح شد که گویا در حال انجام است اما معلوم نیست چه تضمینی وجود دارد تا فرآیند اجرای آن در نیمه راه متوقف نشود!؟
◾️پهنه آخر
واقعیت این است که طبق نظر کارشناسان حوزه محیط زیست، تالاب بین المللی قوری گول علاوه بر مشکلات اقلیمی و طبیعی خود با یک پدیده جالب توجه دیگر نیز مواجه است؛ استخراج پوکه های معدنی موسوم به Pumice پومیس که از روستاهای مُشرف به این تالاب شامل اسفنگره، امین آباد و قئیسناب استخراج می شود که پوکه ها در روستای “ایمناب” دپو و انبار می شوند و به دلیل نزدیکی این روستا به تالاب قوری گول، ریزگردهای ناشی از تجمیع پوکه ها موجب آلودگی همه جانبه این منطقه توریستی می گردد!
پس از استخراج پوکه ها، در اراضی کشاورزی روستای “ایمناب” به حالت رها شده دِپو می شوند که به تالاب قوری گول نزدیک بوده و با احتساب جاده بستان آباد – تبریز به عنوان مرز بین انبار معادن پوکه و قوری گول، می توان دریافت که شاید فاصله ای کمتر از ۳ کیلومتر و حتی کمتر داشته و با جزئی ترین جریان سیلاب و وزش باد، پوکه های سیلیس دار به پهنه آبی قوری گول وارد شده و موجب آسیب جدی زیست محیطی به این منطقه گردشگری می گردد!
بدین ترتیب باید اذعان کرد که دفاع از حق مردم و محیط زیست در این استان چندان هم راحت نیست به طوری که خبرنگار “عصرآزادی” در اوایل تیر ماه ۱۴۰۲ با حضور در روستاهای مُشرف به تالاب قوری گول از نحوه آلودگی این پهنه آبی بازدید و با اهالی روستاهای پیرامون آن گفتگو کرد که پس از انتشار آن و به دلیل شکایت معدنکاران به مراجع قضایی احضار گردید تا درباره آنچه که دفاع از محیط زیست بود توضیح دهد!