به گزارش عصر آزادی آنلاین / دکتر گلکاریان, چندی است که بر سر اکتشافات گاز در شرق مدیترانه با رقابت های منطقه ای تلخ همراه شده است که متأسفانه تنش های خطرناک بین ترکیه و همسایگان آن را فراهم ساخته و از چند ماه پیش تاکنون روز به روز بحران تقویت میشود.
بسیاری از این ترس دارند که تنشهای موجود می تواند منجر به یک درگیری نظامی مستقیم بین ترکیه و یونان شود. زیرا دو عضو ناتو و متحدان آنها بر سر کنترل دریاها تلاش می کنند. در همین حال آلمان هشدار داده است كه یونان و تركیه “با آتش بازی می كنند” و “كوچكترین جرقه می تواند فاجعه ای بزرگ ایجاد كند.”
در این مقوله سعی خواهد شد که وقایع نگاری موجزی از حوادث برای روشنگری خوانندگان عزیز ارائه شود. زیرا حوادث در حال جریان در مدیترانه شرقی هر روز بخشی از اخبار رسانه های خبری را تشکیل میدهد و این رخدادها خواه ناخواه بر سیستم اقتصادی کشورهای درگیر و همسایگان آنها نیز تأثیر می گذارد.
1) ترکیه و یونان چندین دهه است که درمورد مرزهای دریایی خود اختلاف دارند که هرگز حل نشده است. خط ساحلی ترکیه مملو از جزایر یونان است که به اعتقاد آتن، این موضوع حق سرزمینی به یونان می بخشد. آنکارا این استدلال را رد می کند و با استناد به آیتمهای موجود در شکل گیری کشور جزیره ای، یونان را فاقد شرایط کشور جزیره ای می شمارد.
2) آنکارا ادعا می کند که جزایر فقط باید دارای مناطق اقتصادی منحصر به فرد باشند. این ادعا منطبق با احکام بین المللی است که تأثیر جزایر را در تعیین مرزهای دریایی محدود می کند.
3) اختلاف عمده ترکیه با یونان بیش از هر چیزی مربوط با جزیره قبرس است. آنکارا خود را به عنوان محافظ بخش ترک نشین قبرس می شمارد که پس از کودتای مورد حمایت یونان در سال 1974 جهت حمایت از ترکهای مقیم قبرس وارد جزیره قبرس شد. این در حالی است که دولت خود اعلام شده جمهوری ترک نشین قبرس از سوی جامعه بین المللی به رسمیت شناخته نمی شود. زیرا سازمان ملل و کشورهای جهانی دولت جمهوری قبرس را که بخش جنوبی جزیره را در کنترل دارد به عنوان مرجع قانونی کل جزیره می شمارند. گفتنی است که بخش جنوبی قبرس در سال 2004 با اختلاف نظر اندکی بر اساس طرح کوفی عنان طی نظرسنجی عمومی در اتحادیه اروپا پذیرفته شد.
4) ترکیه بر این باور است که قبرس جنوبی حق حراج بلوک های بستر هیدروکربن اطراف منطقه خود را برای شرکت های انرژی بین المللی ندارد. مگر اینکه ترک های قبرس بتوانند حق السهم خود را از مزایای دریافت کرده باشند. اما مذاکرات صلح بین دو بخش قبرس تا به امروز با گذشت طی 45 سال به نتیجه نرسیده و چندین بار شکست خورده است که آخرین آن کنفرانس کرانس مونتانا در سال 2017 به شمار میرود. شایان ذکر است که ترکیه همچنین معتقد است که خط ساحلی جنوبی این کشور زمینه حقوق اقتصادی در آبهای خارج از قبرس را می دهد که نیکوزیا آن را بخشی از خاک خود می داند.
5) کشف میدان عظیم گازی در حوزه آبهای مصر، رژیم صهیونیستی، جمهوری قبرس، یونان از چند سال پیش از سوی کشورهای مذکور کشف شده است؛ زمینه حضور بزرگترین شرکتهای انرژی جهان از ایالات متحده گرفته تا اروپا و قطر را به منطقه فراهم ساخته است. طبق برآوردهای موجود سالانه میلیاردها دلار منافع اقتصادی حاصل از منابع هیدروکربن در دریای مدیترانه شرقی می تواند به شکوفایی و توسعه اقتصادی کشورهای حاشیه مدیترانه منجر شود. بیشترین کشفیات تاکنون در قسمت جنوب شرقی منطقه، نزدیک مصر، اسرائیل و سواحل جنوبی قبرس بوده است. مناطقی که ترکیه در حال حفاری برای گاز است هنوز ذخیره قطعی ندارد. اما کار برای ارزیابی و توسعه این چشم اندازها عمدتاً در سال جاری به تأخیر افتاده است. زیرا کاهش قیمت انرژی در طی شیوع ویروس کرونا منجر به این وضعیت شده است. ترکیه ترکهای بخش شمالی را نیز در استفاده و برخوردای از منافع و منابع گازی مسلم و برحق می داند. با آغاز فعالیتهای اکتشافی از سال 2019 تاکنون تنش بر سر رقابت انرژی میان ترکیه و قبرس جنوبی و حامی آن، یونان بالا گرفته است.
6) ترکیه خود را در بازی رقابت انرژی در منطقه بیگانه و طرد شده می پندارد. زیرا توسعه منابع گاز در شرق مدیترانه موجب اتحاد بین کشورهای قبرس جنوبی، یونان، رژیم صهیونیستی، مصر شده است که بدون در نظر گرفتن ترکیه که خود در سواحل مدیترانه جای دارد، دست به انجام توافق نامه های اقتصادی- سیاسی- تجاری بسته اند و عملاً ترکیه را در حاشیه قرار داده اند. این توافق نامه که با نام EastMed (اوپک گاز مدیترانه ای) معروف است در اوایل امسال به طور رسمی در قاهره به امضاء رهبران کشورهای یاد شده رسید. بر اساس این توافق نامه کشورهای مصر،رژیم صهیونیستی، تشکیلات خودگردان فلسطین، اردن، یونان، قبرس و ایتالیا را گرد هم آورده تا این منطقه را به عنوان قطب اصلی انرژی ایجاد کند. فرانسه درخواست پیوستن به این توافق را کرده است و ایالات متحده به عنوان ناظر دائمی محسوب میشود. این مسئله ترکیه را به دلیل تنش با بسیاری از اعضای توافق نامه، از جمله یونان و مصر، منزوی کرده است. گفتنی است که وزارت خارجه ترکیه در ماه ژانویه این گردهمایی را به عنوان تشکیلاتی غیرواقعی تحقیر کرد و آن را به تلاش برای کنار گذاشتن آنکارا متهم کرد.
7) ترکیه برای منفعل ساختن همان توافق نامه در نوامبر 2019 دست به اقدامی استراتژیک با لیبی زد و توافق نامه تعیین حدود و حقوق دریایی بین ترکیه و دولت لیبی با رهبری السراج به عنوان نخست وزیر دولت وفاق ملی به امضاء رساند. عملاً تعیین مرزهای دریایی شکاف فرضی در ارتباط خط تماس کشورهای یاد شده ایجاد کرده و برنامه های ایجاد خط انتقال گاز از قبرس به یونان از طریق جزیره کرت به اروپا را پیچیده تر کرد. البته پیشتر تنش ها در شرق مدیترانه به طور فزاینده ای با درگیری در لیبی گره خورد و جنگ داخلی که اکنون به یک جنگ نیابتی بین قدرت های بین المللی رقیب تبدیل شده است، لیبی را به
8) یونان به تلافی اقدام ترکیه، این بار قرارداد دریایی جدیدی در تعیین حدود مرزهای آبی با مصر به امضاء رساند که در تقاطع با توافق نامه بین آنکارا- طرابلس قرار می گیرد. پیرو آن دولت یونان مدعی افزایش حوزه آبهای مرزی از خشکی را از 6 مایل به 12 مایل شد که این امر مسلماً با حقوق بین المللی در امور دریایی مغایرت دارد. اگر ترکیه تن به این خواسته یونان بدهد باید هر کشتی عازم از استانبول به مدیترانه باید از حدود مرزهای یونان عبور کرده باشد و این به معنای محصور ماندن ترکیه در سواحل خود در اژه و مدیترانه می باشد.
آیا راه حل بحران وجود دارد؟
در حالی که ایالات متحده خواستار حل دیپلماتیک بحران شده است، اما در تلاش برای جلوگیری از رویارویی نظامی بین یونان و ترکیه عمدتاً غایب است. اکثر کشورهای عضو طرفدار اتحادیه اروپا از گفتگو و تنش زدایی با ترکیه که از نظر اقتصادی یک شریک مهم در زمینه مهاجرت و امنیت منطقه ای خاورمیانه محسوب میشود، جانبداری می کنند. در ماه ژوئیه و آگوست، آلمان تلاش میانجیگری بین آتن و آنکارا را آغاز کرد ولی بعد از عقد قرارداد دریایی جدید یونان با مصر، تلاشها متوقف شد و ترکیه را عصبانی کرد.
در همین حال یونان به عنوان بچه لوث اتحادیه اروپا و کشور قبرس سخت تلاش می کنند تا اتحادیه اروپا را متقاعد به موضعگیری سختگیرانه تری نسبت به ترکیه از جمله تحریم های اقتصادی نمایند. فرانسه به دلیل اختلافات خود با ترکیه، به ویژه در مورد لیبی، به طور فزاینده ای به سمت موقعیت یونان و قبرس جانبدارانه عمل می کند. حتی جنگنده های رافائل را به یونان فروخته است و از آب گل آلود در فروش تجهیزات نظامی ماهی می گیرد. نشانه ها حاکی از آن است که سایر کشورهای عضو نیز ممکن است احساس تکلیف کنند که در صورت ادامه فشار ترکیه به حفاری، مواضع سخت تری را اتخاذ کنند؛ اگرچه تاکنون شواهد کمی در مورد حمایت گسترده از تحریم های گسترده اقتصادی وجود دارد.
روز پنجشنبه 20 شهریورماه هیئتهای فنی نظامی بین یونان و ترکیه با نظارت ناتو بر سر رفع مناقشه و کاهش تنش نظامی مذاکره کردند که چندان نتیجه مطلوبی حاصل نشد. قرار است اواخر ماه جاری نشستی توسط وزیران خارجه و رهبران اتحادیه اروپا برپا شود تا تنش بین آتن و آنکارا به مورد بحث گذاشته شود. جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفته است كه اقدامات متقابلی در قبال رفتار تنش زای ترکیه به عنوان تحریم اجرا شود کهرمی تواند شامل جلوگیری از استفاده از بنادر، محصولات و امور مالی اروپا برای شركت های تركی درگیر در بحث انرژی باشد. اما رجب طیب اردوغان قاطعانه گفته است که ترکیه از مواضع خود عقب نشینی نکرده و با تکیه بر حقوق مسلم آماده مذاکره برد- برد است.
