عصر آزادی آنلاین/ دکتر قدیر گلکاریان، در حالی که روسیه به ظاهر از درگیری مستقیم بین آذربایجان و ارمنستان اجتناب می کند، اما نشانه های موجود نشان میدهد که روسیه بسیار نگران از تحولات و رخدادهای موجود در منطقه قره باغ است. هر چند هنوز جانب جمهوری آذربایجان را گرفته و تلاشی برای برقراری آتش بس انجام میدهد؛ لیکن به نظر میرسد روسیه در راستای اهداف خود که بازگشت 5 منطقه به آذربایجان بود و این نکته نظر را لاوروف در دیدار خود با تعدادی از نمایندگان آذربایجان چند هفته پیش در مسکو بیان کرده است، در انتظار نتیجه نهایی نبردهاست. آنچه مسلم است روسیه به هیچوجه تمایلی به بروز شرایط شدید نبردها در منطقه قفقاز نداشته و از سویی هیچ رغبتی هم بر برتری طرفین منازعه ندارد. از سوی دیگر نگرانی عمده روسیه از تهدیداتی است که ارمنستان به احتمال زیاد بخواهد ریسک خطرناکی را مرتکب شده و خط لوله انرژی گذری از منطقه را مورد هدف قرار دهد که در این صورت مسکو آرام نخواهد نشست.
آنچه در اواخر هفته طی گفتگوی تلفنی میان پوتین و اردوغان مطرح شده است، گویا پوتین دیدگاه صریح خود را نه تنها در رابطه با قره باغ که موضوعات مربوط به شمال سوریه و لیبی نیز در میان آنها رد و بدل شده است. به طوری که تحلیلهای مطرح شده در سایتهای خبری روسی، اسرائیلی و غربی چنین بر می آید که پوتین هیچ مایل نیست که شرایطی همسان در لیبی را در خصوص ترکیه دوباره تجربه کند. از همین رو سایت خبری یورو نیوز گمانه زنی کرده است که به احتمال زیاد در صورت نیاز روسیه نیز دست به استخدام مزدوران جنگی از سوریه و یا لیبی در منطقه قره باغ بزند. چراکه سرویس اطلاعات خارجی روسیه اخیراً بیانیه ای صادر کرده و گفته است که: درگیری مسلحانه در قره باغ کوهستانی، “مانند یک آهنربا، مبارزان مختلف ساختارهای تروریستی بین المللی را به خود جلب می کند.” این ارگان در ادامه بیانیه می افزاید: ” بر اساس اطلاعات موجود، مزدوران سازمان های تروریستی بین المللی که در خاورمیانه می جنگند – به ویژه جبهه النصره، فرقه حمزه، لشکر سلطان مراد و همچنین گروه های تندرو کرد به طور فعال وارد منطقه درگیری می شوند. علاوه بر این، ما در مورد صدها و حتی هزاران رادیکال صحبت می کنیم که امیدوارند بتوانند در جنگ جدید قره باغ سود کسب کنند.”
این در حالیست که ترکیه و آذربایجان علیرغم انکار حضور نیروهای مزدور سوری در قره باغ، فیلمهای مربوط به عرض اندام نیروهای نیابتی در منطقه که به زبان عربی صحبت می کنند و موقعیت خودشان را در جمهوری آذربایجان فاش می سازند در فضای رسانه ای دست به دست میشود. به طوری که ویدئویی مربوط به رقص و پایکوبی تروریستهای سوریه ای که بنابه زیرنویسهای آن گویا در شهر هورادیز از استان فضولی و نزدیک جبهه جنگی جنوب قره باغ مستقر هستند، نشان از وخامت شرایط نگران کننده دارد. زیرا اگر این فیلمها درست بوده باشند که نیاز است از سوی مقامات ذیربط کشورمان بررسی شود، حضور آنها در هورادیز در فاصله بسیار نزدیک با مرز ایران به راستی قابل تحمل و بی اعتنایی نیست.
بیانیه سرویس اطلاعات روسیه که در ششم اکتبر(15 مهرماه) صادر شده است، حاوی برخی از ادعاهایی است که انگار با واقعیات منطبق است. به عنوان مثال، این بیانیه فرقه حمزه و لشکر سلطان مراد را که از ترکمنان سوری هستند و به عنوان سازمانهای تروریستی بین المللی شناخته میشوند که در قره باغ کوهستانی فعالیت می کنند یاد کرده است.
در این بیانیه همچنین از حضور نیروهای افراطی کرد نیز سخن به میان آمده است که از مواضع ارمنستان دفاع کرده و حضور یافته اند. نام گروههای کردی در بیانیه به صراحت بیان نشده و به عنوان نیروهای متعادل یاد شده است و به نظر میرسد که در صورت نیاز روسیه با توجه به داشتن روابط با کردهای سوریه از آنها استفاده کند.
گفتنی است که در این گیرودار قربانی مذبح تبلیغاتی در جریان جنگ قره باغ متأسفانه ایران است. به طوری که سیاه نمایی بشدت قوی در ترکیه و برخی رسانه های تندروی آذربایجانی در داخل و خارج بر این امر تأکید می کنند که ایران نیروهای کرد را از طریق مرزهای اقلیم کردستان وارد کشور کرده و در لشکر حمزه آموزش داده و روانه ارمنستان می کند. استفاده از کلمه مشترک “حمزه” در این ادعا به نوعی تغییر ذهنیت از فرقه حمزه سوریه ای است که با شیطنت از تشابه اسمی استفاده کرده اند. از سوی دیگر انتشار فیلمی از سخنرانی صبحی الطفیلی، روحانی شیعه لبنانی در فضای مجازی و ترند شدن آن در ترکیه حرکت سیاه نمایی و زمینه سازی برای بروز تشتت فکری میان مردم فهیم در شهرهای شمال غربی ایران بنوبه خود در کنار حضور نیروهای مزدور سوری در مرز ایران مسئله را بسی قابل توجه و تأمل می سازد و توجه به ماهیت این تبلیغات سوء را الزم می سازد.
گفتنی است که روحانی لبنانی که نخستین دبیرکل حزب الله لبنان بود بعد از شکل گیری جدید سازمانی حزب الله و کنار گذاشته شدن وی از مقام موجود، خصومت خود را علیه ایران آغاز کرد و دلیل روی کار آمدن مرحوم سید عباس موسوی و حسن نصرالله، ایران را دخیل در این سازماندهی می داند. از این رو در جریان جنگ داخلی سوریه مدافعان حرم را اهل جهنم دانسته و ترکیه را تنها کشور در تعیین سرنوشت سوریه و حفظ وحدت آن کشور می شمارد. از این رو در جریان وقوع جنگ قره باغ با تمهیدات و تحریک و سرمایه گذاری نهادهای معلوم الحال، مدعی است که ایران از ابتدای جنگ قره باغ تا به امروز مدافع ارمنستان بوده و همچنان ادامه می دهد.
در هر صورت اعزام شبه نظامیان سوری به آذربایجان یکی از موضوعات حساس روسیه است. افکار عمومی روسیه تفاوتی بین مخالفان میانه رو و افراط گرایانه در سوریه اعم از گروه های فوق الذکر طرفدار ترکیه و یا مبارزان از سازمان های تروریستی رادیکال قائل نیستند. اما صدور بیانیه از سوی سرویس اطلاعاتی روسیه و اشاره به جبهه النصره یا فرقه حمزه و سایرین به نوعی سرآغاز حرکتهای جدید و احتمالی روسیه در قضیه قره باغ است که باز دود این تحولات به چشم ما خواهد رفت. زیرا این ادعاها و زمینه سازی ذهنی و رسانه ای می تواند به عنوان استدلالی به نفع مداخله آینده مسکو در درگیری قره باغ به نفع ایروان و به بهانه مبارزه با تروریسم شود و شرایطی را پدید آورد که در سوریه و یا لبنان شاهدش هستیم.
فراموش نشود که ارمنستان تنها کشوری است که متفاوت از آذربایجان یا گرجستان و بدون تنش و یا هر نوع چالشی از روسیه جدا شده است. مسکو همیشه حضور خود در قفقاز را لازم دانسته و بدون دلیل پایگاه نظامی در ارمنستان ندارد. از سوی دیگر سالهاست مترصد فرصتی برای دستیابی به یک راهرو برای انتقال نیروهای خود به ارمنستان است. حضور هر نوع نیروهای نیابتی با هر هدفی در منطقه بسیار خطرناک است و روسیه بیش از ایران از این واهمه دارد. زیرا اقلیت سنی موجود در چچن و سایر مناطق آسیای میانه به دلیل داشتن مشترکات با ترکیه برای روسیه بسیار خطر آفرین است. هیچ بعید نیست که اگر آنکارا اصرار بر انتقال نیروها داشته باشد، روسیه دست به اقدام متقابل خواهد شد.
بنابراین اگر روسیه از نیروهای افراطی کرد استفاده کند، ترکیه علاوه از اراضی جنوب شرقی کشورش در بخش شمالی نیز با حضور کردها مواجه خواهد شد. این در شرایطی احتمال وقوع دارد که نیروهای کرد و یا ترکمنهای سوری در راستای اهداف جدایی طلبی حرکت کرده و میتوانند نیروهای ایذایی برای شیوع شیطنتها به داخل مرزهای ایران باشند. هر چند هنوز مدارک و مستندات متقنی در رابطه با حضور نیروهای مورد ادعای دو طرف در دست نیست ولی وجود فایلهای صوتی و تصویری در رسانه های مجازی و واکنشهای موجود نشان از جدیت مسئله دارد. ایران نباید اجازه دهد که مرزهای شمالی کانون تروریسم شود.
نمی توان انکار کرد که ارمنستان از نظر اقتصادی و نظامی توانایی ادامه نبرد را ندارد و نیازمند حمایتهای خارجی است. بدون کمک خارجی آن هم از سوی روسیه، اروپا و آمریکا این نبردها قابل تداوم نیستند. اما روسیه نیز همانطور که گفته شد تمایلی به برتریت آذربایجان به طور قطع در منطقه قفقاز ندارد. زیرا زنجیره اتصال ترکیه با آذربایجان برای ایجاد حصر ژئواستراتژی برای روسیه مغایر با اهداف دیرینه آن کشور از زمان تزار روس است. از این رو اگر منازعه متوقف نشود، روسیه مجبور خواهد بود از سناریوی حمایت از ارمنستان پیروی کند که شبیه تجربه شده اش را در لیبی شاهد بوده است.
مسکو از مداخله نظامی آشکار در درگیری خودداری کرده ولی میتواند در قالب حمایت از جمهوری خود خوانده قره باغ حضوری بی محابا داشته باشد و از نیروهای زیر پرچم منطقه آرتساخ حمایت کند. همانگونه که در لیبی از نیروهای خلیفه حفتر که مشروعیت قانونی ندارند در کنار فرانسه از ژنرال حفتر حمایت کرده و از نیروهای مزدور موسوم به واگنر استفاده می کند.
نتیجه اینکه هر چند مسکو تمامیت ارضی آذربایجان را به رسمیت می شناسد و اشغالگری در قره باغ را تأیید می کند اما ترک کردن منطقه قفقاز جنوبی و دست کشیدن از متحد دیرینه خود با توجه به رقابتهای موجود دولتها در منطقه و آنچه در رابطه با حاکمیت و سیاست ترکیه گفت شد، چندان آسان نیست. اگر همگرایی روسیه- فرانسه را در لیبی در نظر بگیریم و دشمنی فرانسه با ترکیه را هم در در نظر داشته باشیم، شرایط لیبی در قره باغ نیز غیر محتمل نمیتواند باشد.
موضع آنکارا و باکو در مورد استفاده از شبه نظامیان سوری برای مشارکت در درگیری های ارمنستان و آذربایجان بیانگر شرایط همسان در رویکرد روسیه به حضور گروه واگنر در لیبی است. ترکیه و آذربایجان علی رغم شهادت ها و اظهارات متعدد سرویس های امنیتی و مقامات بسیاری از ایالتها، حضور مزدوران را انکار می کنند. همانطور که روسیه موضع مشابهی را در مورد لیبی اتخاذ کرد و با نادیده گرفتن حقایق و اظهارات بی شماری از سرویس های اطلاعاتی کشورهای اروپایی، ایالات متحده و ترکیه، حضور مزدوران روسی و ارتباط آنها با مسکو را انکار کرد.
