عصر آزادی آنلاین/ دكتر قدیرگلكاریان، اواخر هفته گذشته خبرگزاری آناتولی ضمن انتشار خبری مبنی بر اینکه سلیمان سویلو، وزیر کشور ترکیه ضمن بازدید از مناطق مرزی مشترک میان ایران و ترکیه در استان آغری و به ویژه منطقه دوغو بایزید، از حضور تعداد یکصد نفری از نیروهای وابسته به حزب کارگران کردستان موسوم به پ.ک.ک که با توجه به عملکرد این گروه در سالهای گذشته به عنوان گروه تروریستی محسوب میشود، ایران را به مقابله با حضور اعضای گروه نام برده در شهرستان ماکو به درک مسئولیت فراخوانده است. وزیر کشور ترکیه با بیان اینکه 75% عملیات ساخت دیوار بتونی میان دو کشو.ر به پایان رسیده و سه کیلومتر باقیمانده نیز به پایان خواهد رسید، از اینکه یکصد نفر از اعضای گروه پ.ک.ک در منطقه دامبات شهرستان ماکو حضور دارند، ایران را مسئول پاکسازی آنها بر اساس توافقات دو جانبه دانسته است.
تا اینجای خبر و نقل اظهار نظر وزیر کشور ترکیه هیچ مشکلی وجود ندارد و احساس ایشان قابل درک است. لیکن آنچه در این خبر به عنوان نکته حساس محسوب میشود، این است که وی مدعی گردیده که اگر ترکیه وارد دامبات ماکو شود، یک تروریست در آنجا نخواهد ماند و در ادامه افزوده است که مسئولیت ایران است که نسبت به پاکساری آنها اقدام کنند و ایران از این مسئولیت آگاه است.
قبل از هر چیز باید گفت که ایران خود یکی از قربانیان فعالیتها و تهدیدات تروریستی در منطقه به شمار میرود و علاوه از اینکه سالیان سال ایادی گروههای تروریستی در کشورهای همسایه علیه ایران فعالیت کرده و سازمانهای اطلاعاتی و امنیتی آن کشورها نسبت به فعالیت آنها بی تفاوت بوده اند، حتی در برخی موارد از آنها به عنوان ابزار فشار و ایجاد چالشهای لازم در روابط دو جانبه بهره برده اند. علیرغم وجود پروتکلهای منعقده امنیتی با کشورهای همسایه در چهار سمت ایران، متأسفانه هنوز هم تعدادی از معاندین کشور و تهدیدگران منافع ملی و حتی امنیت ملی ایران در قالبهای مختلف اعم از انجمنهای دانشجویی، شبکه های تلویزیونی، خبرنگاران، روزنامه نگاران، برخی تجار مآب و حتی گروههای مختلف هویت طلبی و جدایی طلبی مورد حمایت یک سری نهادهای شناخته شده در اسلام آباد، آنکارا، باکو، کابل، دبی و امثال اینها به فعالیت نهان و آشکار خود اقدام کرده و در قالب تأمین بورسیه های دانشجویی در کشورهای همسایه، جذب نیروهای فعال مدنی و … بستر لازم دسیسه را در کنار مرزهای ایران فراهم می آورند.
علاوه از این وزیر کشور ترکیه به خوبی میداند که شاخه پ.ک.ک. موسوم به پژاک بارها دست به عملیات تروریستی در مرز مشترک با ترکیه و یا عراق زده و هنوز کمتر از ده روز می گذرد که سربازان جان برکف مرزبانی ایران به دست همین گروهها به شهادت رسیده اند.
نکته دوم اینکه، نوع لحن هشدارآمیز وزیر کشور ترکیه عاری از ادبیات دیپلماتیک و حسن رفتار مثبت همجواری بوده و به نظر میرسد که ترکیه در راستای گذر از مشکلات امنیتی خود به دنبال بهانه جویی است تا تنش کردی را بر دوش ایران تحمیل کند. همانطور که در توافقات مشترک امنیتی موجود میان ایران و ترکیه که سابقه طولانی دارد و مهمترین توافقات امنیتی از زمان مرحوم تورگوت اوزال میان دو کشور منعقد شده است تا فعالیت گروههای مخالف دولت مرکزی در داخل مرزهای ایران و ترکیه محدود و حتی ریشه کن کنند، هنوز هم اهمیت همکاری مشترک امنیتی برای دو کشور محسوس و جدی است. زیرا در راستای توافقات مشترک، کارگروههای امنیتی- اطلاعاتی میان مسئولین دو کشور هر ساله به صورت دوره ای در آنکارا و تهران تشکیل و آخرین وضعیت بررسی میشود. به طوری که بسط این فعالیتها به درجه ای از حس تفاهم و درک مشترک رسیده است که توافقات مرزی نیز با تفویض اختیار به استانداریهای مناطق مشترک مرزی دو طرف داده شده و در سال 2018 امضای تفاهم نامه امنیت مرزی بین ترکیه و ایران میان استاندار وان و رئیس پاسگاه مرزی شهرستان خود به امضاء رسید. پیرو آن در سال 2019، توافق نامه امنیت مرزی میان استاندار وان و فرماندار شهرستان خوی منعقد شد که در راستای تآمین امنیت مرزی بین دو کشور بوده است.
همانطور که مشخص است وان با 285 کیلومتر مرز مشترک با ایران، یکی از مناطق چالشی در زمینه امنیت مرزی بین دو کشور محسوب میشود. کنترل تروریستها و رفع مشکلات مبتلابه که میتواند تجارت مرزی را نیز دچار خدشه سازد همیشه برای ایران از اهمیت وافری برخوردار بوده است. از این رو هشدار وزیر کشور ترکیه به مسئولین امنیتی -سیاسی ایران در درک مسئولیت بیش از آنکه معنای درک قضیه داشته باشد انگار حال و هوای تهدید دارد. چراکه اظهار نظر در این رابطه که “اگر ترکیه وارد دامبات ماکو شود،…” جمله ای بسیار تنش آمیز و حاکی از روح مداخله گرایانه دولت آنکارا می باشد.
از زمانی که حزب عدالت و توسعه در راستای تشکیل جبهه اتفاق جمهوری با حزب حرکت ملی ترکیه دست به همگامی زده است، قرائت متفاوتی از ناسیونالیسم و ملی گرایی ترکی در ترکیه آغاز گردیده و همگامی پایگاه فکری ملی گرایی برخاسته از حزب حرکت ملی موجب دقت توجه بر مبارزه با کردهای پ.ک.ک شده است. چرا که هر گاه تنشهای مختلفی در ترکیه بالا گرفته است، همسو با آن تفکر ناسیونالیسم ترکیه به مانند سپر سیاسی و ملی به میدان آمده است. اما فرافکنی قضیه و بر عهده گذاشتن تهدیدات پ.ک.ک بر دوش ایران منصفانه و معقولانه نیست.
هر چند سوابق عملکرد ترکیه در مبارزه با تهدیدات مرزی خود نشان داده است که بدون توجه به قوانین بین المللی و رعایت حدود تمامیت ارضی کشورها خودمحورانه دست به عمل شده و از مرزهای قانونی به حریم کشورهای عراق و سوریه داخل شده و دست به حملات نظامی زده است. اما ایران نه سوریه است و نه عراق و نه توان تحمل آن را دارد که ترکیه دست به چنین اقدامی بزند و در برابرش به دلایل مختلف سکوت پیشه کند.
وزیر کشور ترکیه باید درک درستی از ارزیابی توان کشورها در منطقه داشته باشد و انتظار میرود آنکارا به نحوی این اظهار نظر را تعدیل و اصلاح نماید. زیرا بیان هر از چندی جملات این شکلی نه تنها شائبه های زیادی را در میان برداشت مشترک نسبت به همدیگر در ابعاد مختلف روابط ایجاد می کند که احساس امنیت در صداقت رفتار و گفتار را نیز از طرف مقابل سلب می کند.
اظهارات وزیر کشور ترکیه فاقد استنادات و شواهد لازم بوده است و اگر هم مصداق واقعی داشته باشند باید بر اساس مفاد پروتکلهای مشترک نسبت به ریشه کنی تهدیدات تروریستی به صورت مشترک و همدوش عمل نمایند. همانگونه که خاستگاه آرمانی پ.ک.ک در ترکیه مفهوم جدایی طلبی و تهدید امنیتی دارد؛ شاخه آن در ایران به نام پژاک و یا شاخه دیگرش در سوریه به نام پ.ی.د نیز برای کشورهای ایران و سوریه هم مفهومی همسان داشته و ایران به هیچگاه حاضر نیست ریسک اهمال و یا چشم پوشی از گروهی بنماید که به نهایت امنیت مرزهایش را به خطر خواهند انداخت.
بارها بر روی این مسئله تأکید کرده ام که ایران و ترکیه در مسیر مختصات ژئوپلیتیکی منطقه از اهمیت بسیار بالایی برخوردار هستند. برهم خوردن امنیت هر کدام از آنها به منزله بروز تهدیدات مشابه و خانمان برانداز در دیگری است. از این رو ایران و ترکیه دو پای یک ساج هستند. لذا شایسته است تمامی مسئولان سیاسی در دو طرف همیشه این نکته را مد نظر داشته و با هیجان و خودباوری اگوئیستی لب به بیان جمله ای باز نکنند که جبران آن دشوار بوده باشد. مولانا چه نیک گفته است:
“بی محک پیدا نگردد وهم و عقل/ هر دو را سوی محک کن زود نقل”
