عصر آزادی آنلاین/ دکتر قدیرگلكاريان، جمهوری قبرس در طول سالهای گذشته با پارسل بندی بخشهای مختلف حوزه دریای مدیترانه شرقی و تعیین حوزه اختصاصی منحصره در زمینه اکتشاف و استخراج منابع انرژی اعم از نفت و گاز طبیعی و واگذاری عملیات اکتشاف و استخراج بخشهای متعدد به شرکتهای آمریکایی(اکسون موبیل)، ایتالیایی(انی) و قطری(قطرپترولیوم) توانسته است سهم بسیار قابل توجهی از جذب سرمایه گذاری خارجی را نصیب خود سازد. با مشخص شدن میزان ذخیره گازی موجود در پارسل یازدهم از دو سال پیش که بالغ بر 7 تریلیون فوت مکعب می باشد، باعث شده است که قبرس به نقطه توجه اتحادیه اروپا و همچنین جهان رقابت انرژی تبدیل شود. پیشتر تصور میرفت که آبهای دریای مدتیرانه شرقی از میدان لویاتان در حدود مرزهای اسرائیل تا میدان گلاوکوز 1 در سواحل جنوبی جمهوری قبرس در حدود 5 تا 8 تریلیون فوت مکعب بوده باشد. اما تحقیقات و نتایج سونداژها نشان داده است که میزان ذخایر گازی در حوزه مدیترانه شرقی فراتر از حد تصور بوده است. به طوری که با کشف شدن این میزان از منابع انرژی، در ژانویه سال گذشته رهبران یونان، قبرس، اسرائیل دست به توافق سیاسی- اقتصادی زده و تصمیم گرفتند که پروژه احداث خط لوله گازی مدیترانه شرقی را مشترکاً آغاز کرده و در حدود 10 میلیارد مترمکعب گاز قاره اروپا را تأمین نمایند. به منظور تحقق این هدف سرمایه گذاری اولیه به میزان 6 تا 7 میلیارد دلار از سوی سه کشور در نظر گرفته شد و قرار است که خط لوله مذکور از آبهای رژیم صهیونیستی آغاز شده و با عبور از جمهوری قبرس و ادامه آن تا جزیره کرت متعلق به یونان ادامه یابد و از آن طریق به قاره اروپا برسد. قبل از بروز بحران میان ترکیه و یونان بر سر قبرس شمالی و نبود تنشهای موجود میان ترکیه با اتحادیه اروپا تلاش بر این بود که از مسیر ترکیه این امر محقق شود که هم اینک دلایلی همچون خصومت میان اسرائیل و ترکیه، فضای سرد سیاسی میان ترکیه واتحادیه اروپا و همچنین به بن بست کشیده شدن مذاکرات بر سر اتحاد دو بخش قبرس بعد از کنفرانس کرانس مونتانا، این آرزو تنها در خیال باقی مانده است.
پیش بینیهای اولیه در این راستا بوده است که پروژه نهایتاً تا 2025 به نتیجه برسد. گفتنی است که این پروژه با موانع و چالشهای جدی روبرو شده است. یکی از این چالشها مربوط به توافق به امضاء رسیده میان ترکیه و دولت وفاق ملی لیبی در تعیین حدود قضایی دریایی در مدیترانه شرقی است که عملاً ادامه این پروژه را با مانع جدی روبرو کرده است. از سوی دیگر دولت آنکارا بارها اعلام کرده است که همه پروژه های انجام گرفته در مدیترانه شرقی در زمینه استخراج و ترانزیت منابع انرژی بدون در نظر گرفته شدن حقوق ترکیه و جمهوری ترک نشین قبرس شمالی که بیشترین سواحل در آبهای مدیترانه شرقی را دارد، محکوم به شکست است. بر همین اساس یونان که با داشتن موقعیت جغرافیایی مناسب برای ترانزیت گاز طبیعی تلاش دارد موقعیت فراتری داشته باشد و هم اینک نیز در انتقال گاز جمهوری آذربایجان به اروپا و حضور در پروژه تاناپ فعال است؛ تمایل دارد به عنوان کشور تأثیر گذار در رقابتهای موجود صحنه انرژی قد علم کند. به همین منظور با همکاری دولت جمهوری قبرس مخالف حضور ترکیه در مدیترانه شرقی است که از نظر حقوقی غیر منصافه و غیر حقوقی است.
دولت ترکیه با اعزام کشتی اکتشافی به نام اوروج رئیس به مدیترانه فعالیت جدی خود را در کشف و حفاری منابع گازی در مدیترانه آغاز کرده است. همین امر باعث گردیده تا تنشهای جدی میان یونان و ترکیه آغاز شود. تا جایی که در کنار کشتی حفاری، پرواز هلی کوپترها و جنگنده های اسکورت ترکیه برای عدم دخالت جنگنده های یونانی پیوسته در پرواز هستند. در همین حال کیریاکوس میتسوتاکیس، نخست وزیر یونان از جامعه اروپایی درخواست حمایت از مواضع آن کشور و همچنین قبرس در برابر ترکیه کرده است. به طوری که انگلا مرکل صدراعظم آلمان از طرفین خواست که در این رابطه فتیله آتش را روشن نسازند و دولت ترکیه برای مدتی فعالیتهای تحقیقاتی را به حالت تعلیق در آورد. اما با امضای توافق نامه تعیین حدود آبهای حاکمیتی میان مصر و یونان که در واقع عمل مقابله به مثل در برابر توافق نامه همسان میان ترکیه و لیبی بوده و دو کشور بدین نحو می خواهند فعالیت حفاری و دسترسی ترکیه به مدیترانه شرقی را مسدود سازند؛ باعث شد که رجب طیب اردوغان آغاز مجدد فعالیت حفاری را بدهد.
به دنبال همین ماجرا ستاد کل نیروهای مسلح یونان روز دوشنبه گذشته پس از تصمیم ترکیه برای ارسال کشتی به اکتشاف مکانهای احتمالی حفاری در سواحل دو جزیره یونان در جنوب شرقی دریای اژه دستور آماده باش داد. در همین راستا فرانسه را نیز به کمک گرفته و چند فروند جنگنده فرانسوی بنابه اظهار آمانوئل مکرون برای ممانعت از اقدامات ترکیه در آبهای مدیترانه و محافظت از منافع جمهوری قبرس در پایگاه هوایی شهر پافوس قبرس فرود آمده اند. منابع خبری از وضعیت قرمز در ارتش یونان خبر داده اند.
ترکیه و یونان به عنوان دو متحد ناتو بارها تنشهای سطحی داشته اند ولی اکنون دو کشور همسایه ضمن نادیده گرفتن حقوق هوایی و دریایی همدیگر، نخستین بار است که در آستانه جنگ قرار گرفته اند. تلاش آنگلا مرکل نیز برای کاهش تنش و نشستن در میز مذاکره در اواخر این ماه بی نتیجه مانده است.
هفته گذشته کیوریاکوس میتسوتاکیس، بعد از جلسه شورای امنیت ملی اعلام داشت که پاسخ یونان به هر گونه تحریک ترکیه شدید خواهد بود. در همین حال اواخر هفته گذشته وی با مقامات عالیرتبه اروپایی و همچنین دبیر کل ناتو مذاکره کرد تا وزنه سنگین حمایت اتحادیه اروپا به همراه آمریکا را با خود داشته باشد. این اتفاق در شرایطی رخ میدهد که برخی از اعضای کنگره آمریکا خواستار بلوکه کردن صادرات تسلیحات نظامی به ترکیه هستند. هر چند این مسئله به واسطه سیستم پدافند موشکی اس- 400 است ولی در چنین شرایطی که ترکیه با واشنگتن بر سر بعضی مسایل دچار تنش است، دست فرصت طلبی یونان را باز می کند.
هنوز درهای مثبت اندیشی بسته نشده است. به طوری که دندیاس وزیر امور خارجه یونان گفته است که علیرغم مسدود شدن باب مذاکرات از سوی ترکیه که باعث شگفتی است، میتوان امیدوار بود که عقل سلیم حاکم بر شرایط بوده باشد.
برخی ناظران منطقه ای به ویژه تحلیل گران افراطی در یونان و قبرس جنوبی افزایش تنش موجود را علیه ترکیه دانسته و فرصتی نادر می شمارند. زیرا در صورت بروز تنش حتی نبرد سطحی میان ترکیه و یونان، بسیاری از مسایل باقیمانده از گذشته بالاخص مسئله قبرس قابل مذاکره خواهد بود. برخی نیز معتقدند که سرنوشت کنونی اقتصاد ضعیف ترکیه که با کسری ذخایر ارزی روبرو شده و ارزش لیر با افت شدیدی که تاکنون تجربه نکرده بوده است؛ دولت اردوغان را در سرازیری سقوط قرار خواهد داد. در کنار چنین مسایلی، عرض اندام مخالفان کنونی اردوغان همچون احمد داود اوغلو، علی باباجان، سعد الله ارگین، بشیر آتالای که زمانی هم حزبی اردوغان بوده اند، ولی اکنون در زیر چتر احزاب جدیدالتأسیس سعی دارند قدرت را از وی بگیرند، موجب شده است ترکیه قادر به ادامه تنش نباشد.
نتیجه اینکه، اکنون دولت ترکیه به رهبری اردوغان در برهه ویژه تاریخی قرار دارد. اگر شرایط کرونا پیش نمی آمد و اقتصاد ترکیه تا بدین درجه دچار رکود اقتصادی نمیشد، شاید اصرار بر اهداف کنونی در مدیترانه شرقی میتوانست شرایط ترکیه را در سطح منطقه و بین المللی با برخورداری از منابع انرژی و حتی حل مسئله دائمی قبرس شمالی یاری دهد. ولی امروز شرایط بر خلاف آنچه تصور میرفت، در حال دوام است و ترکیه باید در سیاست خارجی خود به سمت بینش پراگماتیک برگردد. گمان میرود اگر دولت ترکیه احساس کند که اروپایی ها در مورد تهدیدات خود برای انتقام جویی جدی هستند، به احتمال زیاد آنکارا بر سر مسایل دور اندیشانه اقدام خواهد کرد. زیرا تا به امروز دیده شده است که رئیس جمهوری ترکیه در تصمیمات خود بسیار غیرقابل پیش بینی است و اگر احساس کند که مخاطرات جدی دولت وی و پروژه هایش را تهدید میکند؛ سرانجام جسارت تأثیرگذاری بر مخاطبان داخلی را بار دیگر به بوته آزمایش خواهد گذاشت.
