عصر آزادی آنلاین/ دکتر قدیر گلکاریان، رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در فضای مجازی با صراحت بیان کرد که با حمایت قدرت سیاسی، دیپلماتیک و نظامی ترکیه به جایی میرسیم که بقول قدیمی ها “زورگویی قاعده بازی را به هم میزند!”
این جمله گرچه واکنشهای مختلفی را برانگیخته و در بیشتر تحلیلهای رسانه های مختلف عربی و غربی به عنوان زیاده خواهی رئیس جمهور ترکیه مطرح میشود و برخی از تحلیل گران هم بر این نکته تأکید دارند که ترکیه در سایه سکوت و نبود واکنشهای جدی کشورهای اروپایی و یا حتی خود آمریکا به درجه ای رسیده است که به سادگی از زورگویی سخن می گوید، ابراز نگرانی نکرده اند. در این میان روزنامه فیله لیفتروس که به زبان یونانی منتشر میشود، هشدار میدهد که رئیس جمهور ترکیه به باوری خطرناک رسیده است که دیپلماسی برایش معنایی نداشته و با زور خواسته های سیاسی را برآورده می سازد.
البته ذکر این نکته لازم است که اردوغان این جمله را در رابطه با مسئله قبرس بیان کرده است ولی رسانه های خبری و به ویژه نشریات یونانی و قبرسی چنان فضاسازی می کنند که انگار اردوغان به عنوان رئیس جمهور ترکیه تمامی پارامترهای سیاسی و دیپلماسی مورد انتظار جهانی را در همه زمینه ها زیر پا گذاشته و به رجزخوانی می پردازد. این روزنامه همچنین نوشت که اردوغان این جمله را در رابطه با ادامه اشغالگری ترکیه در جزیره قبرس بیان داشته و با تصمیم گیری در رابطه با افتتاح منطقه ماراش (واروشا) دولت جمهوری قبرس دست به فرجام خواهی از سازمان ملل خواهد زد.
روز چهارشنبه گذشته به تاریخ 7 اکتبر(18 مهرماه) رجب طیب اردوغان به همراه ارسین تاتار، نخست وزیر قبرس ترک نشین شمالی طی کنفرانس خبری از افتتاح منطقه ماراش که در نقشه های جغرافیایی به نام واروشا شناخته میشود، سخن به میان آورده و به نهایت روز پنجشنبه گذشته(19 مهرماه) این منطقه ساحلی و معروف توسط دولت قبرس شمالی افتتاح شد. بدین ترتیب ساکنان قبرس شمالی میتوانند از این منطقه بازدید کنند. این منطقه ضمن رعایت حق مالکیت در قلمرو نقشه جغرافیایی قبرس شمالی قرار دارد. این اتفاق در حالی رخ میدهد که قرار است هفته آینده روز یکشنبه 11 اکتبر انتخابات ریاست جمهوری در قبرس شمالی برگزار شود که ارسین تاتار نخست وزیر فعلی هم به عنوان یکی از نامزدهای ریاست جمهوری است. برخی از روزنامه های مخالف دولت قبرس شمالی مطرح کرده اند که اقدام حمایتی ترکیه در این مقطع به نوعی ایجاد پشتوانه سیاسی لازم در جلب افکار عمومی قبرس شمالی جهت بالا بردن آرای انتخابات به نفع ارسین تاتار است. زیرا وی بیش از بقیه نامزدهای مستقل و یا حزبی از نظر دیدگاه سیاسی خود را نزدیک به ترکیه می داند.
شهر ساحلی ماراش(واروشا) در نزدیکی بندر فاماگوستا (ماغوسا) قرار گرفته که در سال 1974 بعد از ورود ترکیه به خاک قبرس به شهر متروک تبدیل شد و به دلیل اینکه در منطقه سبز قرار دارد، تنها پایگاه نظامیان وابسته به سازمان ملل فعالبت دارد که مقر نیروهای حافظ صلح می باشد. بقیه منطقه تحت کنترل ارتش ترکیه است. این شهر از آن زمان تا به امروز در همه جلسات مذاکراتی توسط طرفین شمالی و جنوبی قبرس به عنوان سرفصل موضوعات بوده و ترکیه افتتاح منطقه را به عنوان طرحی برای تسویه حساب در حل مسأله قبرس و از بین بردن تنشها بکار برده است. در شرایط کنونی هم که بحث بر سر اکتشاف و استخراج منابع هیدروکربن در سواحل قبرس مطرح است، افتتاح منطقه ماراش بر افزایش تنشها میان دولت قبرس جنوبی و متحد آن یعنی یونان خواهد افزود.
گفتنی است که شهر ماراش پیش از 1974 استراحتگاهی پر رونق برای ثروتمندان، سیاسیون و ستارگان هالیوود بود. اما چهل سال پیش که خشونت بین قومی در قبرس میان ترکها و یونانیها که منجر به بروز کودتایی که الهام گرفته از حکومت نظامی یونان بود، ترکیه را بر آن داشت که برای حمایت از اتباع ترک قبرسی وارد جزیره بشود و این شهر یکی از عمده ترین محلهای نبرد سخت بود. طبیعتاً با ورود نیروهای ترکیه به آن شهر، ساکنان یونانی تبار شهر را ترک کرده و با امید به اینکه روزی باز خواهند گشت، تمام مایملک و دارائیهای خود را جا گذاشتند. بعد از وقوع اتش بس، ارتش ترکیه آن شهر را حصارکشی کرده و از آن زمان تاکنون به شهر ارواح بدل شده است. قطع نامه 1984 صادر شده از سازمان ملل خواستار واگذاری آن شهر به سازمان ملل بوده و هرگونه تلاش برای اسکان مجدد آن توسط کسانی غیر از اتباع اصلی را ممنوع می سازد.
شایان توجه است که بیش از پنجاه درصد از هتلهای موجود در امتداد ساحل شهر ماراش قبل از تخریب آن شهر از محل حمایت مالی و اقتصادی صندوق بین المللی پول و بانک جهانی تأمین و ساخته شده بودند که با هدف توسعه جمهوری یکپارچه قبرس در اختیار دولت آن زمان گذاشته شده بود. قرار بود که 30 درصد از وامهای پرداخت شده به اتباع ترک قبرسی داده شود که آنها را در بخشهای تجاری، خدماتی استفاده نمایند که دولت ماکاریوس در قبرس از این امر امتناع کرده و سهم ترکهای قبرسی را به نفع سرمایه گذاران یونان با کارمزد صفر درصد داده بود. به عبارتی هتلهای ساخته شده در منطقه ماراش به نوعی از نظر مالی غصب شده تلقی میشود. در این میان برخی از اسناد حاکی از آن است که سازمان سیا به منظور جلوگیری از نفوذ کمونیسم در قبرس در آن زمان بالغ بر 28 میلیون دلار کمک بلاعوض به دولت قبرس کرده بود که آن را نیز دولت ماکاریوس به نفع جناح خود استفاده کرده بوده است.
مسأله ماراش یکی از عمده ترین مسایل در مذاکرات و چانه زنی میان رهبران دو بخش قبرس در طول نیم قرن گذشته بوده است. از سال پیش دولت جمهوری ترک نشین قبرس اقداماتی را برای بازگشایی و سامان یافتن این منطقه آغاز کرد و تیمهای کارشناسی و حقوقی در این زمینه درخصوص رفع هر گونه موانع سیاسی و اقتصادی و حقوقی مشغول بکار شدند. پیرو همین اقدامات است که دولت قبرس شمالی تلاش دارد گامهای تدریجی را برای گشایش مفید و سازنده بردارد و در ژوئن 2019 دولت کنونی قبرس شمالی بازگشایی ماراش را قانوناً به سازمانهای ذیربط اعلام داشت.
اقدام نخست در روز پنجشنبه 8 اکتبر با مشخص کردن خط ساحلی، خیابانهای مشرف به آن و منطقه ساحلی آغاز گردیده و انتظار میرود این شهر با ساماندهی مجدد بار دیگر به قطب گردشگری در جزیره تبدیل شود
در پایان قابل ذکر است که مسأله مربوط به منطقه ماراش که به عنوان بخشی از یک راه حل جامع در مذاکرات قبرس تحت نظارت سازمان ملل همیشه مورد بحث بوده است، بدلیل نگرش آشتی ناپذیر طرف یونانی قبرس حل نشده باقی مانده است. در سال 1993 در چارچوب بسته اقدامات اعتماد سازی که توسط پطروس غالی، دبیرکل وقت سازمان ملل پیشنهاد شده بود، طرف ترک مایل به تأسیس و راه اندازی مجدد فرودگاه بین المللی در آن شهر برای استفاده مشترک شده بود ولی این خواسته از سوی دولت جمهوری قبرس رد شد. در زمان ریاست جمهوری رئوف دنکتاش، رئیس جمهور اسبق و متوفی قبرس شمالی پیشنهاد تبدیل شدن منطقه ماراش به منطقه آزاد تجاری و آغاز فعالیتهای اقتصادی داده شد که در آن زمان نیز این پیشنهاد از سوی دولت قبرس جنوبی پذیرفته نشد. پیرو آن، همه پرسی طرح کوفی عنان، دبیر کل سابق سازمان ملل در سال 2004 برگزار شد که اگر طرف یونانی در قبرس نتایج آن را می پذیرفت، ماراش در اختیار بخش یونانی نشین قرار می گرفت. زیرا ترکها با 64.91 درصد به طرح کوفی عنان رأی مثبت داده و قبرسهای یونانی تبار با 75.83 درصد طرح وی را رد کردند.
سرانجام در آخرین مرحله مذاکرات چند جانبه در کرانس مونتانا به سال 2017 رویکرد آشتی ناپذیر طرف یونانی دوباره زمینه شکست مذاکرات را فراهم ساخت و احتمال نیل به راه حل جامع را تقریباً غیر ممکن نمود.
نتیجه تمام این تلاشها دولت کنونی قبرس شمالی را بر آن داشته است که این منطقه فعال شود. اما اکنون یونان و دولت قبرس جنوبی به جای تعامل و تساهل با دولت قبرس شمالی و رفع بی عدالتی و خارج کردن بخش شمالی قبرس از تحریمهای اقتصادی و سیاسی، دست به فرافکنی زده و منطقه تازه افتتاح شده را با مستمسک قرار دادن توئیت رجب طیب اردوغان بار دیگر می خواهد به ابزار تبلیغاتی بدل کند و حق مسلم جامعه ترک قبرس شمالی را نادیده بگیرد.
