آقا شیخ محمد خیابانی در یک نگاه

 عصر آزادی آنلاین،

آقا شیخ محمد خیابانی، فرزند عبدالحمید، بازرگان اهل خامنه از توابع شبستر بود. محمد در سال ۱۲۵۹خورشیدی، ۱۲۹۷قمری در قصبه خامنه نزدیک شهر شبستر در استان آذربایجان شرقی متولد شد.

محمد از همان عنفوان جوانی عاشق علوم دینی شد و پس از تحصیل فقه و اصول تا نزدیک مرحله اجتهاد، هیئت و نجوم را آموخت. او مدتی نیز حکمت و طبیعیات و تاریخ و ادبیات را در مدرسه طالبیه تبریز تحصیل کرد.
شیخ محمد خیابانی، از فعالان سیاسی در دوره انقلاب مشروطه ایران بود.

او در مجلس شورای ملی دوره دوم به عنوان نماینده مردم تبریز به وکالت رسید. شیخ محمدخیابانی پس از به توپ بسته شدن ساختمان مجلس شورای ملی در میدان بهارستان تهران به دستور محمد علی شاه قاجار و به دست نظامیان بریگارد قزاق روس به فرماندهی کلنل ولادیمیر لیاخوف در تاریخ دوم تیر ۱۲۸۷ از یک سو و شکست جنبش مشروطه و دستگیری سران جنبش از دیگر سو، به صف آزادی‌ خواهان مشروطه پیوست.

پس از این حادثه تلخ، مشروطه‌خواهان فراری قوای از دست رفته را بازسازی کرده و در حمله‌ای نظامی تهران را فتح کردند که در جریان این فتح شیخ محمد خیابانی نیز حضور موثری داشت. خیابانی پس از تشکیل مجلس دوم شورای ملی با انتخاب مردم تبریز به این مجلس راه یافت و نقش برجسته‌ای در این مجلس داشت. موثرترین و ماندگارترین موضع‌گیری شیخ که سرآغاز قیام پنج ماهه ایشان است در همین مجلس و در سال ۱۲۹۰ شمسی اتفاق افتاد. شکست ایران در جنگ دوم با روسیه و اولتیماتوم این کشوربه دولت ایران برای تخلیه هر چه سریعتر منطقه قفقاز موجب شد شیخ در محکومیت این اقدام دولت تزاری روسیه یک ساعت به تندی در مجلس دوم نطق کند.
او پس از بی‌اعتنایی مشیرالدوله، صدراعظم دوم احمدشاه قاجار به اخطارها و هشدارهایش و پذیرش اولتیماتوم روسیه از سوی او و به دنبال آن تعطیل شدن مجلس شورای ملی همچنان به انتقاداتش به دولت مرکزی ادامه داد و این اقدام موجب همراهی نمایندگان مخالف دولت و همفکر با شیخ و دستگیری نمایندگان مخالف توسط عوامل صدراعظم و فرار خیابانی به منطقه قفقاز شد.
شیخ چند ماه بعد به تبریز برگشت، اما در اشغال بودن شهر تبریزتوسط روس‌ها مانع از فعالیت سیاسی او شد و شیخ نیز چند ماهی تجارت پدریش را در تبریز به راه انداخت و مشغول کسب و کار شد. خیابانی در مجلس دوم در جناح نمایندگان حزب دموکرات ایران بودو در نطق‌هایش در جریان قیامش بارها دموکرات‌ها را نیروهای پیشاهنگ ترقی و تجدد در دوره ۱۵ ساله پس از نهضت ملی مشروطیت در ایران می‌خواند.
شیخ محمدخیابانی پس از انقلاب ۱۹۱۷ روسیه و سرنگونی حکومت تزارها در روسیه و برپایی اتحاد جماهیر شوروی در این کشور و تاثیر این شرایط بر ایران و به وجود آمدن شرایط مناسب برای فعالیت سیاسیِ مشروطه‌خواهان، روزنامه تجدد ارگان حزب دمکرات را در فروردین سال ۱۲۹۶ منتشر کرد. وی در اواخر مرداد همان سال به عنوان رهبر حزب دمکرات انتخاب شد.
وی در جریان جنگ جهانی اول به تبریز رفت و قیام کرد و اقدام به تشکیل دولت آزادیستان در ۱۷ فروردین ماه سال ۱۲۹۹ شمسی نمود. از دلایل این قیام میتوان به تداوم ظلم و جور شاهان قاجار علیه مردم و مشروطه‌ خواهان دردوره سلطنت احمدشاه از یک طرف و امضای قرارداد ۱۹۱۹ بین میرزا حسن‌خان وثوق‌الدوله صدراعظم احمدشاه قاجار با دارسی، تاجر سرشناس بریتانیایی و استخراج اولین نفت و گاز ایران از مسجد سلیمان در تاریخ ۲۸ خرداد ۱۲۸۷ شمسی از دیگر سو بعنوان مهمترین دلایل این قیام نام برده می‌شود که عاقبت با ورود والی جدید مخبرالسلطنه به تبریز و در درگیری با قوای آن در محله خیابان تبریز به تاریخ ۲۲شهریورماه سال ۱۲۹۹ خورشیدی ۲۸ذیحجه ۱۳۳۸ (۴۰ سالگی) با تیراندازی سربازان فوج قزاق به شهادت رسید.
چند ماه بعد از به شهادت رسیدن شیخ محمد خیابانی، خانواده شیخ به تهران مهاجرت کردند و پیکر او رابا خودبه باغ طوطی حرم حضرت عبدالعظیم حسنی انتقال دادند و در جوار مزار ستارخان، دیگر سردار ملی تبریزی که سال ۱۲۹۵به دست مزدوران احمدشاه قاجاربه شهادت رسیده بود، به خاک سپرد شد.
روحش شاد و یادش گرامی