“عصرآزادی” از وضعیت نامناسب نگین فیروزه ای آذربایجان در جدال با پدیده سدّسازی گزارش می دهد؛ بی تدبیری؛ سدّی بر روی دریاچه اورمیه
یک زیست شناس تورک می گوید صرفاً تبخیر آب عامل خشک شدن دریاچه اورمیه نشده بلکه بخش کشاورزی از منابع زیرزمینی استفاده بیشتری کرده است!
? عصر آزادی آنلاین/ شهرام صادق زاده
چنانچه همگان می دانند “دریاچه اورمیه” در دهه ۸۰ بزرگ‌ترین دریاچه داخلی ایران بود اما در دوران دولت های نهم و دهم سیاست‌های سدسازی در محدوده دریاچه اورمیه باعث گردید که این دریاچه به اغما رود!
اما طی سال‌هایی که این پهنه آبی با اجرای سیاست‌های آب از سوی دولت یازدهم و دوازدهم مواجه گردید صحبت‌هایی درباره احداث چند سد در حوضه آبریز این دریاچه شنیده شد که به معنای زنگ خطر مرگ دریاچه اورمیه بود.
این در حالی است که در آن سالها برخی از کارشناسان آب با تأکید بر ممنوعیت ساخت سد در مسیر نگین فیروزه ای آذربایجان تاکید کرده بودند که احداث سد سیمینه رود با ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب به معنای مرگ کامل دریاچه اورمیه خواهد بود اما هیچ گوش شنوایی آن را نشنید!
▪️ستاد احیا نتوانست در هدایت آب های سطحی به دریاچه موفق عمل کند!
دریاچه اورمیه به عنوان نگین فیروزه ای یکی از جاذبه های طبیعی و مهم آذربایجان است که از دهه ۷۰ با بحران مواجه شد به طوری که در ابتدا کارشناسان دلیل خشک شدن این دریاچه را سدسازی‌هایی که در حوضه دریاچه اورمیه انجام می‌گرفت دانسته و عده‌ای دیگر نیز احداث میانگذر تبریز – اورمیه بر روی دریاچه را مقصر اصلی خشک شدن آن عنوان کردند.
بعدها آنچه که همگی بر آن یقین داشتند کاهش نزولات جوی بود که سبب شده تا با افزایش میزان گازهای گلخانه‌ای رژیم بارشی در سراسر جهان و به تبع آن در حوضه دریاچه اورمیه نیز تغییر یافته و سال‌های خشکسالی را تجربه نماییم.
پس از هشدار دوستداران محیط زیست استانهای آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و حتی تهران مبنی بر خشک شدن دریاچه اورمیه و تشکیل ستاد احیای دریاچه اورمیه اما، تصمیم‌‍‌‌گیران این ستاد نیز سدسازی را یکی از پرمخاطره ترین اقدامات در بروز این بحران مطرح کرده و ستاد احیا تصمیم به توقف سدسازی در حوضه دریاچه اورمیه شد و از ابتدای دولت یازدهم تا انتهای دولت دوازدهم سدسازی در سطح استان های دو طرف دریاچه متوقف گردید.
با توقف سدسازی مقرر شد طرح‌های انتقال آب به دریاچه اورمیه عملیاتی شود تا آب ناشی از نزولات جوی به سمت دریاچه اورمیه هدایت گردد ولی با توقف سدسازی، ستاد احیا نتوانست در هدایت آب های سطحی به دریاچه اورمیه موفق عمل کند و آب ناشی از نزولات جوی به هدر رفت و وضعیت دریاچه روز به روز بحرانی‌تر شد به طوری که در کنار انتقال پساب تصفیه شده و هدایت جزئی آب های سطحی به سمت دریاچه اورمیه، رهاسازی سدهای حوضه دریاچه اورمیه تنها روزنه امید برای احیای دریاچه تلقی می شد!
با تداوم خشکسالی‌ها و کاهش میزان نزولات جوی، آب پشت سدهای آذربایجان شرقی نیز جوابگوی نیاز آب شرب و کشاورزی نبود، در همین زمان بود که در گوشه و کنار استان کشاورزان از عدم تامین آب بخش کشاورزی نگران بودند از سوی دیگر ستاد احیای دریاچه اورمیه از کاهش میزان رهاسازی آب سدها به سمت دریاچه اورمیه ابراز نگرانی کرد و در نهایت شرکت آب منطقه‌ای به عنوان تنها متولی تامین آب بخش کشاورزی، صنعتی و شرب، آب پاکی را روی دست همه ریخت و عنوان کرد که تامین آب شرب اولین دغدغه و اولویت این شرکت است و تامین آب شرب مردم منطقه در اولویت قرار داشته و ضرورت دارد بخش کشاورزی و صنعت نسبت به تغییر رویکرد و صرفه‌جویی در مصرف آب اقدام کنند.
▪️این روزها دریاچه اورمیه در بدترین وضعیت تاریخ خود به سر می‌برد!
کارشناس ارشد عمران سد از دانشگاه Dokkuz eylül ازمیر ترکیه با اشاره بر ضرورت توقف سدسازی در حوضه دریاچه اورمیه از وضعیت به وجود آمده در این موضوع ابراز نگرانی کرد.
مهدی عیوضی افزود: طرح احیای دریاچه اورمیه شامل پنج محور “توقف سدسازی در حوضه دریاچه، قطع مطالعات سدسازی در منطقه، مدیریت آب سدها و لایروبی رودخانه‌های منتهی به دریاچه اورمیه، انتقال آب از رودخانه ارس و تغییر مسیر رودخانه های حوضه به سمت عمق اصلی دریاچه می باشد.
وی اضافه کرد: این روزها دریاچه اورمیه در بدترین وضعیت تاریخ خود به سر می‌برد به طوری که از ۳۰ میلیارد مترمکعب آب پیشین، فقط حدود یک میلیارد مترمکعب باقی مانده است که بسیار نگران کننده است!
عیوضی تاکید کرد: روزی نیست که کارشناسان، مسئولان و مردم از طریق رسانه‌های مختلف به بیان عمق نگرانی خود از خشک شدن دریاچه اورمیه نپردازند و مضاف بر آن، برگزاری سمینارها، کنفرانس‌ها، همایش‌ها، طرح‌ها، پروژه‌ها و ارائه راهکارهای متعدد در این سالها اجرایی شده تا دریاچه مجدداً به مسیر احیا بازگردانده شود اما فعلاً به نتیجه نرسیده است!
کارشناس ارشد عمران سد از دانشگاه ۹ ایلول Dokkuz eylül ازمیر ترکیه یادآور شد: اما در این میان برخی مدیران دولتی بعضاً اظهارنظرهای تأمل برانگیزی می‌کنند که با تشریح و تبیین تأثیر سدسازی در روند خشک شدن دریاچه اورمیه از زبان برخی کارشناسان، متخصصین، مسئولان و وزرا به واکاوی یک اظهارنظر مدیر دولتی می‌پردازم که اظهارنظرش سوژه رسانه‌ها شده و حتی واکنش مردم عادی با ابتدایی‌ترین معلومات عمومی را نیز بر انگیخت!؟
وی در بخش دیگری از اظهارات خود تاثیر سدسازی در سرنوشت متفاوت دو دریاچه در ایران و ترکیه را مورد توجه قرار داد و گفت: دریاچه های اورمیه و وان در یک اقلیم آب و هوایی قرار دارند و اگر خشکسالی و کمبود بارش باشد هر دو دریاچه از آن متاثر می شوند نه این که یکی به حال احتضار درآید و دیگری در شرایط طبیعی سیر کند!
عیوضی تاکید کرد: اگر گرم شدن زمین و اقلیم به طور کلی، موجب خشک شدن دریاچه اورمیه شده باشد این وضع باید دامن‌گیر دریاچه وان هم می‌شد در حالی که دریاچه وان حدود دو متر افزايش ارتفاع را نیز در این چند سال اخیر داشته است!
به گفته او متاسفانه بالغ بر ۷۴ سد بزرگ و کوچک در حوضه آبی دریاچه اورمیه در داخل استانهای آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و حتی کردستان احداث شده و یا در حال احداث هستند که از جمله آنها می توان به سدهای پارام، چوغان، نهند، ملک کیان، آمند، قلعه چای، مقصودلو، اردلان، تاجیار، ملا یعقوب، تیل در آذربایجان شرقی و سدهای حسنلو، ده گرچی اشنویه، زولا، گوگردچی، شهرچائی اورمیه، شهید کاظمی، قوشاچای، نازلو، دیرعلی، چپرآباد، باراندوز، خراسانه در آذربایجان غربی و سدهای چراغ ویس، سنته، مرخز در استان کردستان اشاره نمود.
▪️ثروت بی پایانی در دریاچه اورمیه نهفته است که باید قدرش را دانست!
یک استاد بیولوژی دانشگاه یوزییل وان ترکیه نیز با اشاره به اینکه مشکل دریاچه اورمیه، مشکل ایران نیست گفت: این مشکل متعلق به کل دنیا می باشد و لذا وظیفه ما را در پاسخگویی به نسل های آینده سنگین تر می کند.
فوزی اوزگوکجه افزود: زیبایی های موجود در این دریاچه بی نظیر بوده و ثروت بی پایانی در آن نهفته است از این رو همه متخصصان دنیا وظیفه دارند با ایران همکاری نمایند تا مشکل دریاچه اورمیه حل گردد مخصوصاً کشور ما که همسایه ایران هستیم.
این زیست شناس تورک ادامه داد: صرفاً تبخیر آب عامل خشک شدن دریاچه اورمیه نشده است بلکه با توجه به خشکسالی موجود در منطقه، بخش کشاورزی از منابع زیرزمینی استفاده بیشتری کرده است لذا برای مدیریت منابع آب زیرزمینی حفر چاههای غیرمجاز کشاورزی باید متوقف شود چرا که برداشت بی رویه آب نه تنها آبهای زیر زمینی را کاهش می دهده بلکه باعث انتقال آب شور از دریاچه به چاهها می گردد که لطماتش به اکوسیستم و کشاورزی بسیار بیشتر از خشک شدن دریاچه است.
وی اضافه کرد: اگر تاکنون مقوله ای به نام خشک شدن دریاچه وان، ترکیه را به چالش نکشیده است به این علت است که ما توانسته ایم با چند راهکار دریاچه وان را حفظ نماییم اول اینکه، به طور جدی و عملیاتی چاه های آب حاشیه و اطراف دریاچه وان را مدیریت کرده ایم و دوم اینکه سدسازی را کنترل کرده و بیش از حد آب جلوگیری می کنیم!
اوزگوکجه با ذکر این نکته که همواره مقدار قابل ملاحظه ای آب در حوضه آبخیز دریاچه ها به هدر می رود یادآور شد: ولی آب هدر رفته الزاماً همان آب تبخیر شده پُشت سدها و یا مسیر رودخانه های منتهی به دریاچه نیست بلکه بعضاً از طریق راههای زیرزمینی به یک تالاب دیگر منتقل گشته و در آنجا انباشت می گردد.
▪️سرنوشت دریاچه های ایران تنها خشکی و عواقب جبران ناپذیر است!
در دنیای کنونی یکی از عوامل تخریب محیط زیست را سدسازی ها عنوان می کنند که می تواند آسیب های جبران ناپذیری به جنگل ها، رودخانه ها، کوهستان ها، آبخیزها، دریاچه ها، تالاب ها، دشتها و حتی دریاها وارد نماید حتی گروهی از اساتید دانشگاه ها پا را از این نیز فراتر گذاشته و معتقدند که سدسازی فعاليتي بيابان زا به حساب می آید.
آنها می گویند هر سدّ سالانه بخشي از آب تجديد پذير كشور را تبخير می كند که این رقم تا بیش از ۵ ميليارد مترمكعب نیز می رسد که موجب تبخیر آب تجديدپذير كشور در پشت سدها مي شود.
متاسفانه در کشور ما سدها سبب تخريب يا تهديد جدی اكوسيستم هاي آبي و زيستگاههاي وابسته به آن در تالاب ها و درياچه ها شده اند و همه کارشناسان برای یافتن راهکارهای جدی در این زمینه متحدالقول هستند اما گوش شنوایی نیست!
با این وضعیتی که برای دریاچه اورمیه به وجود آمده است بیم آن می رود که حال نگین فیروزه ای آذربایجان روز به روز بدتر شود زیرا طرح هایی که از گذشته بر این حوضه آبی تحمیل شده‌اند علیرغم غیرقابل موفق بودن آنها، کماکان ادامه می یابند که به ضرر این پهنه آبی خواهد بود!
در یک نگاه گذرا می‌توان دریافت که دریاچه هایی که همانند دریاچه اورمیه در اقصی نقاط جهان و حتی کشورهای منطقه وجود دارند علیرغم خشکسالی‌های اخیر روز به روز زیباتر شده و با تصمیمات منطقی و کارساز تصمیم گیران آنها روزهای خوشی در انتظارشان است حال آنکه برای تالاب ها و دریاچه های ایران سرنوشتی جز خشکی و عواقب جبران ناپذیر متصور نیستیم!
عکسها از: وحید پوررضوی
