آه دریاچه اورمیه
“عصرآزادی” از خطرات ورود ریزگردهای نمکی از شمالغرب کشور گزارش می دهد؛
✔ یک کارشناس علوم محیط می گوید با آبیاری غبارهای دریاچه اورمیه، میزان نمک به ریشه گیاه رسیده و اقتصاد کشاورزی منطقه را نابود خواهد کرد!
? عصرآزادی/ شهرام صادق زاده
ورود ریزگردها به کشور در چند روز گذشته، هوای اکثر استان‌ها از جمله تهران را تحت تاثیر قرار داد و در برخی شهرها هم منجر به تعطیلی مدارس و اعلام وضعیت اضطراری گردید.
در استانهای شمالغربی کشور از جمله آذربایجان شرقی، غربی و زنجان نیز مشکل ریزگردهای نمکی دریاچه اورمیه که سابقاً برای جلوگیری از تشدید آن هشدار داده شده بود، مشکل را دو چندان نمود!
این در حالی است که پیش از این کارشناسان محیط زیست هشدار داده بودند که اگر برای دریاچه اورمیه تدبیری اندیشیده نشود رُخداد طوفان‌های نمکی خطرناکی در آذربایجان شرقی و سایر استانهای منطقه قطعی و خطرناک خواهد بود.
امروزه با کاهش چشمگیر بارندگی ها و عدم آزادسازی سدها با توجه به حجم پایین آنان، بیش از دو هزار کیلومتر مربع از مساحت دریاچه اورمیه در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته خشک شده است که زنگ خطر بزرگی برای بیدار شدن دوباره اژدهای طوفان نمکی با نفس‌های زهرآلودی است که تیشه به ریشه هر جاندار زنده‌ای می‌زند!
▪️اتفاقی خطرناک که اثرات عمیقی بر انسان‌ها، جانوران و گیاهان برجای خواهد گذاشت!
پدیده گرد و غبار یا همان ریزگرد یکی از مخاطرات طبیعی مناطق خشک و نیمه خشک ایران است لذا هنگامی که این معضل با خشک شدن دریاچه اورمیه مصادف شود، بروز طوفان گرد و غبار نمکی امری اجتناب‌ناپذیر خواهد بود؛ اتفاقی تأسف‌برانگیز که اثرات عمیقی بر انسان‌ها، جانوران و گیاهان برجای خواهد گذاشت.
طوفان‌های غباری نمکی می‌توانند در آینده‌ای نزدیک برای تبریز و سایر شهرهای آذربایجان شرقی و حتی استانهای اردبیل، زنجان و تهران فاجعه آفرین باشند.
مدیرکل محیط زیست آذربایجان شرقی با تأیید وجود طوفانی از گرد و غبارهای نمکی دریاچه اورمیه و سایر کانون‌های گرد و غبار در اطراف تبریز گفت: هفته گذشته شاهد گرد و غبارهای نمکی در آذربایجان غربی نیز بودیم اما جهت اصلی آن از سمت اورمیه بود، منشأ این حادثه کانون‌های گرد و غبار فرامنطقه‌ای، کشورهای اطراف و نیز کانون‌های داخلی است.
حسن عباس نژاد افزود: در ایران کانون‌های مختلفی از گرد و غبار وجود دارد که یکی از آنها دریاچه اورمیه است لذا با تغییر فصل و وزش بادهای بهاری، دریاچه اورمیه به عنوان یکی از کانون‌های اصلی گرد و غبار در سال‌های اخیر در ایجاد طوفان گرد و غبار از رسوبات نمکی نقش مؤثری را ایفا می‌کند.
وی این گرد و غبارهای نمکی را دلیلی بر شکست طرح احیای دریاچه اورمیه ندانست و ادامه داد: طرح احیای دریاچه به هیچوجه شکست نخورده و در دولت سابق و دولت سیزدهم با قدرت بیشتری دنبال می‌شود و مسئولان تلاش می‌کنند تا پروژه‌های مرتبط با احیای دریاچه اورمیه را با حدت و شدت بیشتری دنبال کنند.
عباس‌نژاد اضافه کرد: هم اکنون ایستگاه‌های آنالیز تنها وزن ذرّات را مشخص می‌کنند نه کیفیت ذرات را، لذا برای حل این مشکل و آنالیز دقیق‌تر کیفیت و نوع عناصر موجود در گرد و غبارها، همکاری‌های مشترکی را با دانشگاه تبریز شروع کرده‌ایم.
این موضوع را پیش از این نیز بارها مسئولان آذربایجان شرقی به رسانه ها گفته اند اما معلوم نیست چه زمانی قرار است مشکل حل شود و طرحهای احیای دریاچه که با اعتبارات محدود در راستای بهبود وضعیت آن شکل می گیرد چه وقت به نتیجه خواهد رسید!
▪️ایجاد طوفان‌های نمک دریاچه اورمیه می تواند تا شمال شرق کشور نیز گسترش یابد!
ریزگردهای نمکی دریاچه اورمیه نه تنها با اثرات مخرب زیست محیطی خود، کشاورزی و اقتصاد مردم منطقه را نشانه رفته بلکه با دخالت مستقیم در سلامت مردم منطقه اثرات اجتماعی و سیاسی متعددی را در پی داشت.
حساسیت خشک شدن دریاچه اورمیه و ایجاد طوفان‌های نمک به اندازه‌ای بالاست که برخی از متخصصان مطرح حوزه آب نیز بر حل فوری مشکل دریاچه تاکید دارند تا زندگی ساکنان منطقه تحت الشعاع خطرات زیست محیطی قرار نگیرد که حتی تا شمال شرق کشور نیز خواهد رسید!
همین ادعای متخصصان در هشدار برای وقوع یک بحران ملی زیست محیطی کافی است تا رسانه های داخلی و خارجی سوژه کافی برای پرداخت به طوفان‌های نمکی دریاچه اورمیه را داشته باشند؛ البته رسانه‌ای شدن این مشکل زیست محیطی و توان انتقال چند صد کیلومتری این ریزگردهای نمکی نه تنها باعث نگرانی کشورهای همسایه شده، بلکه حساسیت بین المللی را نیز بر انگیخته است.
در دهه ۱۹۹۰ طوفان‌های گرد و غبار ناشی از خشک شدن دریاچه آون کالیفرنیا باعث اپیدمی بیماری تب دره، آلرژی، آسم، عفونت‌های سینوسی، برونشیت، عفونت گوش و گلو، سرطان ریه و بیماری‌های قلبی و عروقی در آمریکا شد؛ بیماری‌هایی که هنوز هم سالانه چندین میلیون دلار هزینه درمانی را به سیستم سلامت آن کشور تحمیل می‌کند.
این تجربه یک بار دیگر با خشکی دریاچه آرال تکرار شد و این بار مردم کشورهای آسیای میانه در فاصله سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۰ طوفان‌های گرد و غباری را تجربه کردند که ناشی از تحلیل رفتن و سرانجام خشکی کامل دریاچه آرال بود.
ساکنان کشورهای ازبکستان و قزاقستان از همان زمان طوفان‌های شن و ماسه‌ای را شاهد بودند که باعث کم خونی، آسم، سِل، ورم مفاصل، اختلالات غدد درون ریز، بیماری‌های چشمی، سرطان حلق و حنجره، سرطان‌های گوارشی، هپاتیت، تب مالت حصبه می‌شد.
در این میان ناقصالخلقه زایی و مرگ و میر نوزادان، تولد کودکانی با عقب ماندگی های ذهنی یا بلوغ زودرس ماندگارترین میراثی بود که مرگ دریاچه آرال برای بازمانده‌ها گذاشت؛ امروز نیز گزارش‌های وزارت بهداشت این کشورها نشان می‌دهد که حدود ۷۰ درصد از زنان ساکن در این منطقه از بیماری کم خونی رنج میبرند.
باید اذعان کرد دریاچه اورمیه هم دست کمی از دریاچه‌های آرال و آون ندارد و ادامه روند خشکی آن می‌تواند به طوفان‌های غبار و نمک و فراگیر شدن بیماری‌های مختلف منجر شود که یک مورد از آن در روزهای اخیر به طور واضح و آشکار لمس گردید.
▪️تمام اقدامات نادرست با یک بهانه ظاهراً موجه انجام می‌شود که خطرآفرین است!
رئیس دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز در این باره گفت: طوفان‌های تبریز متاثر از طوفان‌های غبار کشورهایی مانند عربستان و عراق و طوفان‌های غباری نمکی دریاچه اورمیه است که مشکل زیستی این شهر را دو چندان می‌کند.
بهروز ساری صراف در خصوص دلایل طوفان‌های گرد و خاکی اخیر تبریز افزود: هر عملی، عکس العملی دارد، اکوسیستم، قانون دارد و در طبیعت نیز نظم و انضباط وجود دارد اما مردم و حاکمیت در مجموع فکر می‌کنند که محیط زیست شبیه یک سطل آشغال و منبعی لایزال و نامحدود است و تا می‌خواهند از منابع استفاده می‌کنند، در حالیکه همه‌ی رفتارهای انسانی، بر محیط زندگی انسان و نسل‌های آینده تاثیرگذار هستند.
وی با بیان اینکه یکی از دلایل اصلی این طوفان‌ها، پروژه‌های عمرانی است ادامه داد: مسئولان تمام اقدامات نادرست خود را با یک بهانه ظاهراً موجه انجام می‌دهند و با این بهانه، مداخلات انسانی به طور گسترده‌ای افزایش یافته است.
صراف افزود: مداخله و عملکرد غیرزیست محیطی نیز توسط دولت و توسط توده مردم انجام شده و هر دو، دست به دست هم می‌دهند تا کشور را نابود کنند چرا که این پروژه‌های عمرانی غیر زیست محیطی، هزاران بار تاثیر منفی‌تری نسبت به عملکرد خود طبیعت داشته و اکنون نیز به یمن عملکرد توأمان مردم و مسئولین به پرتگاه زیستی محیطی رسیده‌ایم.
وی یادآور شد: دریاچه اورمیه در حال حاضر حدود سه میلیارد متر مکعب آب دارد که نسبت به حالت پرآبی که ۳۰ میلیارد مترمکعب بود، ۹۰ درصد حجم و وسعت آن خشک شده و از بین رفته است و این حجم از خشکی و این وسعت از بی‌آبی تقویت کننده اثرات طوفان غبارهای نمکی بر محیط اطراف دریاچه و تا شهر تبریز است.
این استاد دانشگاه اظهار کرد: با وزش طوفان‌ها که منشأ آنها عربستان و عراق است، طوفان‌های گرد و غبار از روی دریاچه عبور و تقویت می‌شوند که سبب می‌شود طوفان‌های غباری به طوفان‌های غباری نمکی تبدیل شده و به تبریز رسیده و ابتدا حیات زیست گیاهی و سپس اَشکال حیاتی دیگر را نابود کند.
صراف خاطرنشان کرد: این طوفان‌ها که حاوی غباری نمکی و احیاناً سمی هستند تاثیرات اقتصادی، اجتماعی، بهداشتی و سیاسی دارند و زمانی که بر روی خاک مزارع فرو می‌نشینند و رسوب می‌کنند و در طی زمان نیز ضخامت آنها بیشتر می‌شود، با آبیاری میزان غبارهای نمکی به ریشه گیاه رسیده و اقتصاد کشاورزی منطقه را نابود می‌کند.
▪️خطر خشک شدن نگین آبی آذربایجان تا شعاع ۵۰۰ کیلومتر تهدیدکننده خواهد بود!
کارشناسان معتقدند در صورت خشک شدن دریاچه اورمیه، هوای معتدل منطقه تبدیل به هوای گرمسیری با بادهای نمکی خواهد شد و زیست محیط منطقه را تغییر خواهد داد.
این در حالی است که علاوه بر نمک، بسیاری از آلودگی‌های محیط شامل فلزات سمی سنگین مورد استفاده در صنعت و مواد سمی مورد استفاده در کشاورزی به آب‌های سطحی و زیر سطحی مرتبط با دریاچه نفوذ کرده‌اند و در صورت خشک شدن دریاچه بسیاری از از مواد سمی، هوازی شده و خطرات بیماری‌های تنفسی برای زیست‌بوم و مردم منطقه آذربایجان به وجود خواهد آورد!
با این حال پس از گذشت یک دهه، هنوز اقدام جدی برای نجات دریاچه اورمیه صورت نگرفته و کارشناسان و فعالان محیط زیست اعتقاد دارند خطر خشک شدن دریاچه اورمیه، نگین آبی آذربایجان تا شعاع ۵۰۰ کیلومتری تهدید کننده خواهد بود!
دلیل گرد و غبارهای روز گذشته، تند‌باد‌های لحظه‌ای و ورود توده گرد و غبار فرامنطقه‌ای و محلی بود که با آمیخته شدن سطح نمکی دریاچه اورمیه، وضعیت وخیمی را پدیدار نمود.
خشکسالی‌های چند سال اخیر، خشک شدن تالاب‌ها، پروژه‌های راهسازی و شهرسازی، تشدید استخراج معادن رو باز و نبود پوشش گیاهی مناسب در مراتع و منابع طبیعی از اصلی‌ترین دلایل بروز این وضعیت هستند که چندین کانون گرد و غبار اطراف شهر تبریز از جمله دریاچه اورمیه نیز آن را تشدید نمود لذا در صورت خشک شدن دریاچه، مشکل بسیار جدی خواهد بود!
بدین ترتیب با توجه به بارش‌های اندک طی سال‌های گذشته، آب دریاچه اورمیه کاهش یافته و یکی از عوامل ایجاد گرد و غبارهای نمکی در منطقه تشدید شده است به طوری که در حال حاضر پروژه‌های سخت افزاری با هدف احیای دریاچه اورمیه به اتمام رسیده و همگی منتظر افتتاح تونل آبرسانی به دریاچه اورمیه هستیم تا ببینیم مسئولان امر بعداً چه بهانه ای برای عدم کارایی خود خواهند داشت!؟
? عکسها از: وحید پوررضوی
