عصرآزادی آنلاین/ بابک محمدزاده علمداری
پژوهشگر و دکتری مدیریت توسعه
منطقه آزاد ارس به مرکزیت شهر جلفا در تاریخ ۲ شهریور ۱۳۸۲ تاسیس و به عنوان یک سازمان توسعه گر منطقه ای آغاز به کار کرد.
البته پیشینه اصلی منطقه آزاد ارس به سال ۱۳۷۶ و تاسیس «منطقه ویژه اقتصادی جلفا» بر می گردد که در محدوده کوچکی از شهر جلفا شروع به کار کرد و بعدها با هدف استفاده بهینه از ظرفیت های سرزمینی و اقتصادی جلفا و محرومیت زدایی و توسعه منطقه ای به منطقه آزاد ارتقاء پیدا کرده و در ادامه نیز نواحی جدیدی از شهرستان های جلفا (نوردوز) و خداآفرین به آن الحاق شد.
بررسی عملکرد ۱۹ ساله منطقه آزاد ارس – که البته با لحاظ کردن سابقه فعالیت منطقه ویژه جلفا به ۲۶ سال می رسد – فراز و فرودهای مختلف و ارزیابی های متفاوتی از آن نشان می دهد.
در اینکه منطقه آزاد ارس طی بیش از دو دهه فعالیت خود، موجب تغییر و تحول منطقه ای و ارتقای برخی شاخص‌های اقتصادی همچون تولید، اشتغال، درآمد سرانه و غیره شده و پدید آور مظاهر مدرن شهری و کالبدی در فضای سرزمینی خود بوده است، نباید شک داشت ولی آیا ارس به معنای واقعی، توسعه پیدا کرده است یا اینکه صرفاً رشد اقتصادی به همراه داشته است!؟
در نگاه تخصصی و مفهومی، توسعه مفهومی متفاوت و فراتر از رشد دارد. رشد، تغيير كمي متغيرهاست اما توسعه، رشد همراه با تغيير و تحولات كيفي است.
رشد، صرفاً شامل شاخص های کمی و عموما اقتصادی است ولی توسعه، فرآیند چند بعدی از تحولات اجتماعی و فرهنگی و سیاسی در کنار اقتصاد بوده و شاخص های کمی و کیفی را توأمان می بیند.
توسعه، دربرگيرنده تحول كيفى در بافت اجتماعى جامعه، توزيع عادلانه ثروت و درآمد، فقرزدايى، ايجاد اشتغال پایدار، رفع محروميت و تأمين رفاه عمومى و ترقّى فرهنگى است.
توسعه همچنین در دراز مدت به استقلال و خود کفایی منجر می شود (توسعه پایدار) اما رشد لزوما این طور نیست.
بر این اساس، با توجه به برخی پارامترها و تبعات مشهود همچون توزیع نابرابر فرصت ها و ثروت حاصل از فعالیت منطقه آزاد ارس و به ویژه افزایش قابل توجه رانت های مرتبط با فعالیت این سازمان که موجب افزایش فاصله اقتصادی بین مردم و شکاف طبقاتی مشهود در جامعه زیستی منطقه ارس شده است و نیز با توجه به درجازدگی فرهنگی و شاخص‌های اجتماعی همچون امکانات درمانی، نرخ باسوادی، رتبه بالای خودکشی و خشونت و غیره و حتی برخی شاخص‌های اقتصادی مهم همچون تورم بالا و بدتر شدن نرخ ضریب جینی، لذا اطلاق عنوان پرمفهوم «توسعه» به ارس و به عنوان دست آوردی متمایز از دو دهه فعالیت آن یک سخن غیردقیق و نامأنوس برای ارس وندان می باشد.
خصوصاً که جلفا در چند دهه قبل از آن، در سایه رونق بالای فعالیت های گمرکی و ترانزیتی – که گمرک جلفا حتی تا رتبه دوم فعالیت گمرکی نیز پیش رفته بود – نه تنها شاهد رونق اقتصادی در بخش های مختلف و به ویژه اشتغال چند ده هزار نفری مستقیم و غیرمستقیم و پایدار بود بلکه توزیع ثروت حاصل از آن بین مردم نیز به طور متناسب و عادلانه تری بوده است.
طبق برخی آمارهای رسمی، شهرستان جلفا رتبه دوم تورم در آذربایجان شرقی را دارد و در خودکشی نیز دومین شهرستان استان بوده است.
لازم به ذکر است این مسئله را چندی پیش خدمت مدیرعامل جدید منطقه آزاد ارس به اختصار عرض نمودم که وی نیز با قابل توجه ویژه دانستن این موضوع، پیشنهاد هم اندیشی با نخبگان منطقه برای حل این چالش مهم را ارائه نمودند و امید است پیشنهاد ایشان به زودی عملی گردد.
