بافت های فرسوده گرفتار سیاست های فرسوده
“عصرآزادی” از پیشرفت لاک پُشتی طرح های بازآفرینی بافت های فرسوده کلانشهرهای کشور گزارش می دهد؛
?عصرآزادی آنلاین/ شهرام صادق زاده
کارشناسان می گویند در بازآفرینی بافت‌های فرسوده هدف نباید صرفاً ساخت منازل مسکونی جدید و گران قیمت از طریق بلند مرتبه سازی باشد بلکه ترمیم کلیت منطقه با توسعه افقی باشد!
شهرها همچون موجودات زنده نیاز به تجدید حیات دارند و ادامه این حیات نیازمند احیای بافت‌های فرسوده است که از سویی به تحقق عدالت اجتماعی و فرصت برابر در برخورداری از محیط زیست مناسب برای زندگی همه ساکنان این محله‌ها منجر می‌شود و از سویی دیگر خطرات طبیعی همچون زلزله، اهمیت روند نوسازی این بافت‌های فرسوده را دوچندان می‌کند.
مهم ترین بخش این بافت‌های فرسوده مربوط به گروه بافت‌های دارای میراث فرهنگی است که در این میان با وجود مصوبه‌های متعدد در سالیان گذشته در کلانشهرهایی همچون شیراز، تبریز و اصفهان در زمینه بافت‌های فرسوده به نظر می‌رسد بخش زیادی از این مصوبات تنها روی کاغذ باقی مانده و خاک می‌خورند و متاسفانه کمتر به مرحله اجرا می رسند!
مشکلات موجود در زمینه جذب منابع مالی پروژه های نوسازی بافت های فرسوده شهری و عدم شناسایی شیوه های مناسب تأمین مالی باعث شده تا پروژه های نوسازی با کمبود منابع مالی مواجه شده و از قابلیت لازم جهت اجرا برخوردار نباشند.
▪️بلوک اول
صحبت از چالش‌های امروز کلانشهرهای کشور به سخنی نخ‌نما شده است که سال‌ها بر زبان‌ها جاری بوده و گِرِه ناگشوده باقی مانده آنها موضوع ترمیم بافت‌های فرسوده است که همچنان گریبان بسیاری از محله‌ها را گرفته است.
توجه ویژه به کلانشهرها به دلیل پرجمعیت‌ترین مناطق کشور و همچنین ادامه مهاجرت‌ها به این شهرها اهمیت ویژه‌ای دارد، از این رو همواره در برنامه‌های مدیریت شهری و نیز برنامه‌های کلان دولت نوسازی بافت فرسوده یکی از موارد دارای اهمیت تلقی می‌شود اما معلوم نیست چرادر طول سالیان گذشته به صورت متمادی همچنان این معضل باقی مانده است؟!
اخیراً شرکت بازآفرینی شهری ایران، نوسازی و بهسازی ۱۰۹ هزار واحد مسکونی کشور را در قالب طرح نهضت ملی مسکن آغاز کرده است که بخشی از این برنامه در سال ۱۳۹۹ شروع شد، تعدادی در سال ۱۴۰۰ و بخشی هم سال ۱۴۰۱ آغاز شده است که از این تعداد تقریباً ۶۶ هزار واحد برای پرداخت تسهیلات به بانک معرفی شده اند.
نکته مهمی که در بازآفرینی بافت‌های فرسوده باید به آن توجه شود این است که هدف نباید صرفاً ساخت منازل مسکونی جدید و گران قیمت از طریق بلندمرتبه سازی باشد زیرا بلندمرتبه سازی موجب افزایش تراکم و کاهش کیفیت زندگی مردم می‌شود و اغلب به خروج ساکنین بافت‌های فرسوده از محل زندگی شان می‌شود بنابراین باید هدف اصلی در بازآفرینی شهری، نوسازی کلیت محله با همراهی ساکنین آن و محور قرار دادن توسعه افقی باشد.
▪️بلوک دوم
معاون وزیر راه و شهرسازی اخیراً با بیان اینکه نوسازی و بهسازی حدود ۱۰۹ هزار واحد در قالب طرح نهضت ملی مسکن در حال انجام است گفت: سقف وام نوسازی ۴۵۰ میلیون تومان و در اطراف حرم‌های مطهر ۴ شهر مشهد، قم شیراز و تهران ۶۰۰ میلیون تومان است.
محمد آیینی افزود: تاکنون حدود ۵۰ هزار واحد در بافت های فرسوده و ناکارآمد تسهیلات را دریافت کرده‌اند و مابقی هم در مراحل پرداخت هستند لذا بخش قابل توجهی از عملکرد ما به تحقق تسهیلات تکلیفی بستگی دارد که تسهیلات تبصره ۱۸ هنوز به ما اختصاص نیافته است.
وی اضافه کرد: برنامه ما نوسازی و بهسازی ۱۵۰ هزار واحد در سال است که نیازمند ۲۲.۵ هزار میلیارد تومان تسهیلات ارزان قیمت هستیم بدین صورت که ۱۵۰ میلیون تومان از وام بافت فرسوده با نرخ سود صفردرصد پرداخت شود.
معاون وزیر راه و شهرسازی با بیان اینکه بافت های فرسوده از ظرفیت بالایی برای جذب تسهیلات نوسازی برخوردارند یادآور شد: کسانی که ملک‌شان در محدوده بافت های فرسوده شهری، سکونتگاه های غیررسمی و بافت های تاریخی واقع شده و ۱۰ درصد نوسازی دارد می توانند از تسهیلات جدید نوسازی تا سقف ۶۰۰ میلیون تومان استفاده کنند.
آیینی با بیان اینکه سقف تسهیلات صرفاً به واحدهای واقع در اطراف حرم‌های مطهر شهرهای مشهد، قم شیراز و تهران پرداخت می‌شود افزود: سقف وام ۴۵۰ میلیون تومان است و نرخ سود در تهران حدود ۱۲ درصد، در کلانشهرها ۱۱ درصد و در سایر شهرها حدود ۱۰ درصد است.
▪️بلوک سوم
یک متخصص شهرسازی کشور گفت: ساختار اجتماعی و کالبدی بافت‌های فرسوده شهری نسبت به سایر بافت‌های شهر آسیب پذیرتر بوده و مشکلاتی را برای شهروندان این مناطق از شهر ایجاد می‌کند.
حامد اخگر افزود: کمبود خدمات بهداشتی، نبود ساختارهای به روز شهری و شبکه‌های تاسیساتی، نبود فضای سبز کافی و مسائل زیست محیطی از جمله مسائل بافت فرسوده است.
وی با بیان اینکه وجود چنین معضلات، کیفیت زندگی در این عرصه‌های شهری را به شدت کاهش داده است ادامه داد: گستردگی فقرشهری در این مناطق زمینه را برای بروز انواع بِزه‌های اجتماعی فراهم کرده، امنیت را کاهش داده و زمینه را برای نارضایتی ساکنان فراهم می‌کند.
این دکترای شهرسازی اضافه کرد: از دیگر مشکلات بافت فرسوده، ساخت و سازهای بی‌رویه و خارج از برنامه است که موجب بی نظمی در سیما و منظر شهر شده و بافت‌های شهری را با بحران هویت مواجه کرده است.
اخگر با اشاره به معضلات کالبدی بافت فرسوده خاطرنشان کرد: ناپایداری کالبدی، غیرمقاوم بودن ساختمان‌ها و فرسودگی ساختاری از اصلی‌ترین مشکلات کالبدی در این گونه از بافت‌های شهری است و این مناطق را تبدیل به یکی از آسیب پذیرترین عرصه‌ها کرده است.
وی اظهار کرد: نفوذناپذیری و نارسایی در شبکه دسترسی معابر، عرض کم معابر و طولانی بودن امکان دسترسی به خدمات ضروری و امدادی نیز بر ناکارآمدی و نابسامانی این مناطق شهر افزوده است.
▪️بلوک آخر
ترمیم و نوسازی بافت‌های فرسوده از طریق پرداخت تسهیلات مربوطه طی سال‌های اخیر با اقبال عمومی شهروندان مواجه نشده است زیرا سازندگان و مالکان به دلایل مختلفی همچون رکود ساخت و ساز و پایین بودن بازده سرمایه گذاری در بافت‌های ناکارآمد از نوسازی در این مناطق خودداری می‌کنند!
به گفته کارشناسان شهرسازی، حداقل کاری که باید برای بافت فرسوده انجام شود مقاوم سازی منازل مسکونی در برابر زلزله و نگهداشتن ساکنین بافت‌های فرسوده در همان مناطق است ولی در حال حاضر برای این امر مهم برنامه ریزی مُدونی انجام نشده است.
نکته جالب توجه اینکه، قرار بود از حدود ۱۵ سال قبل هر سال ۱۰ درصد از مناطق فرسوده شهرهای مدنظر کشور مورد نوسازی قرار گیرد و با اینکه کارشناسان می‌گویند شاید ۱۵ درصد این هدف نیز محقق نشده باشد اما معاون وزیر راه و شهرسازی آمار واقعی را ۴۰ درصد می‌داند.
نکته مهم تر اینکه بخش خصوصی به عنوان بازوی اصلی تولید مسکن گرفتار رکود شده و مطابق طرح جامع مسکن، ایران سالانه حدود یک میلیون واحد مسکونی نیاز دارد در حالی که هم اکنون تولید بین ۳۰۰ تا ۳۵۰ هزار واحد در سال است.
نوسازی بافت‌های فرسوده هم بنا به اذعان مسئولان کشوری به دلیل تغییرات و نوسان شاخص‌های کلان و رکود بی‌سابقه بازار مسکن و ساختمان، کُند پیش رفته و با بلبشویی که در بازارهای سرمایه حاکم شده است معلوم نیست عاقبت این طرح جالب که در اکثر شهرهای تاریخی جهان عملیاتی شده است به کجا خواهد انجامید!
